“Хүн болох багаасаа, хүлэг болох унаганаасаа” хэмээгчээр хүн бүр бага залуу наснаасаа эрдэм боловсролыг эрхэмлэн, ажил хөдөлмөрийг уйгагүй шамдан сурвал амьдралын алтан түлхүүр атгагдаж, сайн сайхан амьдрах эх үндэс, хөрс суурь бий болно.

Залхуугийн гэрт түлшгүй, залгидгийн гэрт хоолгүй гэгчээр залхуурч, бэлэнчлэхийг урьдал болговол юм юмаар дутагдаж, дулимагхан, тааруу амьдрах шалтгаан болно.

Ажил хийвэл дуустал, Давс хийвэл уустал гэдэг мэргэн ардынхаа, онч үгийг санаж, ажлыг хүнд, хэцүү хэмээн бэрхшээж, хойш суун төвөгшөөхгүйгээр үнэн сэтгэлээсээ чанартай хийж дуусгаж, байх нь хамгаас чухал. Ажил хөдөлмөр хийхгүйгээр сайн сайхан амьдарч, аж төрнө гэж байхгүй. Хийх ажлаа урьдчилан сайн бодож төлөвлөн, цагийн юмыг цагт нь бүрэн гүйцэт амжуулж ирсэн, хөх өвгөдийнхөө хөдөлмөрч, дайчин сайхан чанарыг өвлүүштэй.

Бурмаар тэжээхээр урмаар тэтгэ гэдгийг байнга бодож, хүн бүр биө биедээ урмын үг хайрлаж, төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн, агуу зохиолч Очирбатын Дашбалбарын “Хүмүүсээ, амьддаа бие биөнээ хайрла!” гэдэг сайхан үгийг байнга анхаарч, амьдралдаа мөрдлөг болгон, ажиллаж амьдрах нь нэн зохилтой. Биө биендээ хатуу ширүүн үг хэлж, гомдоож болохгүй. Энэ нь арван хар нүглийн нэгэнд ордгийг анзаарч, хамгийн гол нь хүнлэг, сэтгэлтэй, эвсэг зан чанартай, хамтач аж төрж амьдарцгаая.

Хүн ахтай, дээл захтай гэдгийг санаж, ахас ихэс, ахмад үеэ байнга хүндэлж, баярлуулан зочдыг ирэхэд тосон авч, гэртээ оруулан суудалд суулгаж, амар мэндийг нь асууж, цай идээ, хоол, ундаар дайлж тавтай ярилцаж байвал зохистой. Дээр үеэс ахмад настнаа хүндэлж, урамшуулж ирсэн уламжлалтай билээ, бид.

Чингис хаан: “Миний харъяат 60 наснаас дээшихэд дан, 70 наснаас дээшхэд хоёр, 80 наснаас дээш гурван, 90 наснаас дээш дөрвөн, 100 наснаас дээшхэд таван хувь тэтгэлэг олгож, 110 наснаас дээшхийг надад бараалхуул, өвөрмөц шагнана" гэж зарлиг буулгасан байдаг.

Монголын төр, ард түмэн ахмад настнуудынхаа амьдрал, аж байдлын талаар ямагт ихээхэн анхаарч ирсэн бөгөөд 65-69 насныхад 50 мянга, 70- 79 насныхад 80 мянга 80-89 насныхад 150 мянга, 90-99 насныхад 250 мянган төгрөгийг Насны хишиг болгон улсын баяр наадам, сар шинийн баяраар жилд хоёр удаа олгож, 100 наснаас дээших азай буурлуудад Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн бэлгийг гардуулж, баярлуулдаг сайхан уламжлал тогтож байгаад баяртай байна.

Монголчууд олон зууны тэртээгээс “Айл хүний амь нэг, саахалт хүний санаа нэг” гэдгийг амьдрал ахуйдаа ягштал баримталж, хамтарч эсгий хийх, худаг ус гаргах, малаа ноосолдог сайхан заншилтай байсан бөгөөд одоо ч энэ сайхан уламжлал монгол нутагт хэрэгжсээр байгаад олзуурхууштай.

Үеийн үед үнэнч шударга зан үйлийг алхам дутамдаа мөрдөж ирсэн түүхтэй. Үнэнээс хазайвал үйлс бүтэхгүй, нэр хүндээ алдана. Нэр хугарснаас яс хугарсан нь дээр гэдэг үгийг байнга санаж явах учиртай.

Өөртэй нь холбоотой бурууг хэн нэгэн хүн буюу ямар нэг байгууллагад наан хамаатуулах гэж оролдох нь үнэнд огтхон ч нийцэхгүй. Бурууг бусдаас бүү хай, бурууг өөрөөсөө хайж, үнэнч шударгыг сэтгэлээсээ эрхэмлэж “Үнэнээрээ явбал, үхэр тэргээр туулай гүйцнэ” хэмээн айлдсан алтан үеийнхнийхээ үнэт сургаалыг санаж, худлаа хэлэх, хуурч мэхлэхийг цээрлэж, хойч үеийнхэндээ сургаал зөвлөгөөнөө байнга хэлж өгцгөөе.

Монгол зан уламжлалаа хүүхэд залуустаа улам сайн шингээж, түгээн дэлгэрүүлж өргөн хүрээнд, далайцтай нийтийн хүртээл болгууштайг амьдрал шаардаж, хүсэн хүлээж байна.

Монголын ард түмэн үеийн үед төрөө дээдэлж, “Төр минь өршөө, төрийн буян хишиг" хэмээн сүжиглэсээр ирснийг түүх нотолж байна.

Уламжлал бол ухааруулж сэнхрүүлэн, ул суурьтай хандах хандлагыг бий болгож, болохгүйг цээрээр мэдрүүлж, хүмүүн заяатныг хүмүүжүүлж, төлөвшүүлэхэд чухал ач холбогдолтой.

Хүн бүр зан уламжлалаа сахин, төрөө дээдлэн түүхэн шийдвэрүүдийг хэрэгжүүлж, түмнээ хайрлан түшиж, төрөлх Монголоо хөгжүүлэхэд бие сэтгэлээ зориулцгаая.

Ц.Ламаахүү /Ахмад настан/

Source: Sonin.mn