УОК-ын дэргэдэх Эрдэмтдийн зөвлөлийн нарийн бичгийн дарга О.Батбаяртай ярилцлаа.

-“Ковид-19”-ийн вакцины гуравдугаар тунгийн явц ямаршуу байна вэ. Гуравдугаар тун эхэлснээс хойш үүссэн давуу талууд гэвэл та юуг онцлох вэ?

-Гуравдугаар тунгийн хамралтад 523 мянга буюу нийт хүн амын 16 хувь хамрагдаад байна, одоогийн байдлаар. Үр дүнд нь нэг сарын өмнөхтэй харьцуулахад тохиолдлын тоо 26 хувиар буураад байна. Вакцинд хамрагдалтын тухайд сайжрах хандлагатай байгаа. Өдөрт хамрагдаж буй хүний тоо гэвэл 10-11 мянгад хүрчихсэн. Гуравдугаар тунгийн хамрагдалт сайжирсантай холбоотой эерэг зүйлийн нэг бол тохиолдлын тоо буурсан. Тохиолдлын тоо буурсантай холбоотойгоор нас баралт буурлаа. Эмнэлгийн ачаалал ч хөнгөрлөө.

-Гуравдугаар тун тарьж эхэлснээс хойш эмнэлгийн ачаалал хичнээн хувиар буурав, нас баралтын бууралтын статистикийг сонирхуулаач?

-Эмнэлгийн ачаалал 40 хувиар буурсан. Эрүүл мэндийн яамны дэргэдэх Ор зохицуулах баг өдөрт маш хүнд 600 өвчтөн хэвтүүлж байсан байна.Гэтэл энэ тоо өнөөдөр150 болтлоо буурчихсан. Үүнийг дагаад жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн болон хүүхдийн өвчлөл буурлаа. Бүр тодруулж хэлбэл, вакцинд хамрагдаагүй 12 наснаас дооших хүүхэд ба жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн өвчлөл буураад байна. Шалтгаан нь их энгийн. Гуравдугаар тундаа хамрагдаагүй үед хүмүүс гэртээ очоод жирэмсэн эхнэр болон хүүхдүүддээ, ар гэрийнхэндээ халдвар өгөөд байсан юм. Гурав дахь тунд хамрагдсан иргэд гэртээ халдвар тараах нь багассантай холбоотой

-Гуравдугаар тунг хийлгэх шалтгаануудаас зайлшгүй шалтгааныг нь онцлооч гэвэл?

-Ковидын эсрэг вакцины халдвараас хамгаалах чадвар бүх вакцин дээр 3-4 дэх сараас эрс буурч эхэлсэн. Халдварт өртөх эрсдэл нэмэгдэж байгаа нь тодорхой болсон гэсэн үг. Ийм нөхцөлд дельта хувилбарын давлагаа яаж эрчимжиж байгаа билээ.Дельта хувилбарын хувьд халдварлах чадвар эрс өссөн. Сорьц дахь вирусийн тооны тухайд альфа хувилбар ба Уханьд анх бүртгэгдсэн хувилбараас 1000 дахин вирус тоологдож байна. Үүнээс шалтгаалаад халдварын нууц хугацаа 24-48 цаг болтлоо багассан. Өөрөөр хэлбэл, маш богино хугацаанд идэвхжиж байгаа. Нэмээд онцлоход, халдварлах чадвар нь маш их болсон.

-Тэгэхээр дельта хувилбарын үед яалт ч үгүй гуравдугаар тун хэрэгтэй гэж ойлголоо, зөв үү?

-Вирус мутацид орсноос шалтгаалан вакцины нөлөө буурсны бас нэг шалтгааныг одоо хэлье.Дельта хувилбарын үед вакцинтай хүмүүсийн дархлааны эсүүд богино хугацаанд буюу халдвар орж ирмэгц вирусийг таньж дархлааны хариу урвал үүсгэх эсрэг бие үйлдвэрлэх хугацаа удааширсан. Өөрөөр хэлбэл, богино хугацаанд эс дотор үржиж дархлааны хариу урвал эхлэхээс өмнө шинж тэмдэг илэрч байна. Дельта хувилбарын тухайд биед орсон тохиолдолд их богино хугацаанд үржиж хуваагдах чадвартай. Хүний биеийг вирус нэвтлээд орохоор дархлааны систем гадны вирус ороод ирлээ гэж таньмагцаа тэр вирусынхээ эсрэг биетийг үүсгэх, вириусээр халдварлагдсан эсүүдийг устгадаг эсүүд нь идэвхжих гэх мэт дархлааны олон төрлийн урвал өрнөдөг. Дельта хувилбарын нэг том аюул нь дархлааны тэр урвалыг өрнөх боломж олгохгүйгээр, асар хурдтайгаар маш олон тооны вирус хүний биед орж ирж байна гээд ойлгочих хэрэгтэй.

Вакцины дараа юмуу, халдвар авсны дараа хүний цусанд эерэг бие өсөөд байгаа шүү дээ. Тэгээд тодорхой хугацааны дараа өөрөө буудаг байгалийн жамтай. Дархлааны хамгийн гол зорилго бол хүний цусанд эсрэг биетийг асар өндөр байлгахад биш юм. Эсүүд ямар нэг вирус гаднаас орж ирэхэд хурдан хугацаанд таниад дархлааг сэргээх гэж оролддог нь хамгийн чухал процесс. Гуравдугаар тунг хийлгэсний дараа дархлаа огцом сайжирч байна. Сүрьеэгийн гурван тун вакцинтай яг адилхан. Үүний үр дүнд гуравдугаар тунд хамрагдсан хүн амын 98 хувь нь халдварт өртөөгүй байна гэсэн судалгаа гарсан.

-Вакцинд хамрагдаагүй хүмүүс их хүндээр өвчилж байгаа тухай хангалттай хэмжээний судалгаа, нотолгоо бий. Нас барсан хүмүүсийн амь нас голчлон ямар шалтгаанаар эндсэн байдаг вэ?

-Бид ковидоор нас барсан хүмүүст задлан шинжилгээ хийсэн. Вакцин хийлгээгүй хүнд үзүүлж болох гаж нөлөөг харлаа. Аймшигтай үр дүн гарсан. Задланд хамрагдсан бүх хүний тархины эд эс асар ихээр гэмтсэн байна. Бас зүрхний эд эс ихээхэн гэмтсэн үр дагавар ажиглагдлаа. Бөөр, элгэнд маш хурц дутагдал, үхжил үүссэн байна. Уушгинд гээд ярихад гялтгангийн үрэвсэл, шингэний хуримтлал, хатгаа үүссэн нь батлагдлаа.

-Уушгинд яг яаж сөргөөр нөлөөлснийг дэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгөөч?

-Уушгины гялтан цочмог идээт үрэвсэлд өртөж шингэн хуримтлагдсан, бөөр ба элэгний цочмог үрэвсэлд өртсөн байна.Онцолж хэлэхэд, барууны судлаачдын гаргаж ирсэн дүгнэлттэй манай задлангийн хариу яг таарч байгаа. Ковидоор өвчилсөн дөрвөн хүн тутмын нэг нь элэг, цөс, бөөр гэх мэт аль нэг эрхтнийг маш хүндээр гэмтээж байна гэсэн дүгнэлтийг барууны судлаачид гаргасан. Энэ нь манай задлангаар ч батлагдаж байна.

-Тэгэхээр вакцин хийлгэлгүй байж байгаад өвдсөн хүмүүс насан туршийн хууч өвчинтэй үлдэх нь ээ?

-Та зөв анзаарсан байна. Вакцин хийлгэлгүй байж байгаад өвдөж буй хүмүүс насан туршдаа архаг хуучтай үлдэх эрсдэлтэй байна. Барууны судлаачид ковидоор өвдсөн дөрвөн хүн тутмын нэг нь архаг хуучтай үлдэж байгааг тогтоосон.

-Манай улсад ковидын дараа ямар нэг эмгэг хуучтай үлдэж байгаа талаар мэдээлэл байна уу?

-Ковидын дараа ой тогтоолт оюуны чадвараа гээсэн олон хүн байгаа. Энэ нь түрүүн хэлсэнчлэн тархины эсүүд үхэжсэнтэй холбоотой л доо.

-Гуравдугаар тундаа хамрагдаагүй үедээ халдвар авсан хүмүүс хүндээр өвчилж байна гэж сонсогдсон, энэ үнэн үү?

-Вакцингүй хүмүүс их хүндээр өвчилж байна. Вакцины нэг, хоёрдугаар тунд хамрагдсан ч гэсэн хүндээр өвчлөх эрсдэл өндөр байгаа. Тэртусмаа ахимаг настай бол илүү өндөр эрсдэлтэй байна.

-Өмнөх хувилбарын үед хүүхдүүд өвчлөх нь гайгүй байсан, гэтэл дельта хувилбарын үед хүүхдүүд ч олноор өвдөж, хүндрэл өгч байна гэсэн мэдээлэл уншлаа. Хүүхдүүдийг вакцинжуулах ажил ч эрчимтэй хийгдээд эхэлчихэв үү?

-Тэгж байна. АНУ хүүхдэд вакцин хийе гээд шийдчихлээ. Дельта хувилбар эрчимтэй тархсан учраас 0-12 насны хүүхдийн өвчлөл асар их нэмэгдэж хүндрэл нь ч өссөн. Бүр тодруулж хэлбэл, дельта хувилбарын давлагааны үед 05-11 насны хүүхдүүд болон 0-12 насны хүүхдийн өвчлөл, хүндрэл эрс нэмэгдсэн учраас АНУ хүүхдүүдийг вакцинжуулах шийдвэр гаргасан юм. Уханьд анх гарсан вирусийн тухайд хүүхдийн эрсдэл гайгүй байсан бол дельтагийн давлагаа хүүхдэд сөргөөр нөлөөлж, хүүхдүүдийн дунд хүндрэл ажиглагдах болсон.

-Манай улсад хүүхдийн өвчлөл ямаршуу байна вэ?

-Манай улсад мөн 0-12 насны хүүхдийн өвчлөл ба хүндрэл эрс нэмэгдсэн байгаа. Тийм учраас гурав дахь тундаа хамрагдаж хүүхдүүддээ халдвар тараах эрсдэлээ багасгах хэрэгтэй байна.

-Дэлхийн хувьд гэж яривал гурав дахь тун хийлгэж байгаа хүмүүсийн тоо хэр байгаа вэ?

-Дэлхий дахинд гурав дахь тун хийлгэж байгаа хүмүүсийн тоо эрс нэмэгдэж байна. Үүнтэй холбоотойгоор дэлхийн зах зээл дээр вакцины хомсдол үүсчихсэн. Гурав дахь тунгаа хийсэн улс орнуудын хувьд давуу тал үүсч байгаа. Вакцины гуравдугаар тунгаа манай улстай зэрэгцээд хийчихсэн Их Британи, АНУ, Израиль зэрэг улсуудын давлагаа буух хандлагатай байна. Тэгэхээр манай бодлого зөв байна гэсэн үг.

-Гурав дахь тунгаа хийлгэж амжаагүй улсуудын хувьд байдал хэцүү байна уу?

-Нэг дэх тунгаа хийчихсэн, хоёр дахь тундаа хамрагдаж буй ОХУ-д байдал маш хүндэрсэн. Хойд хөршид өдөрт 40 мянган тохиолдол бүртгэгдэж 1200 хүн нас барж байна. Германд өдөрт 50 мянган тохиолдол бүртгэгдэж өдөрт 300 хүн бүртгэгдэж байгаа. Ер нь коронавирусийн дөрөв дэх давлагаа эхэлчихсэн. Голландад дөрөв дэх давлагаа эхэлсэн яваа. Өдөрт хорь гаруй мянган хүн бүртгэгдээд 20-30 хүн нас барж байна. Болгарт 8000 тохиолдол бүртгэгдэж 300 нас барж байна. Товчхондоо вакцины хамрагдалт багатай улсуудад дөрөв дэх давлагаа эхэлж байна. Манайд дөрөв дэх давлагаа хүчтэй эхлэхгүй байгаа нь вакцины хамрагдалт өндөртэй холбоотой. Вакцины хамрагдалт өндөр учраас харьцангуй хөнгөн яваад байна. Манай урд хөрш “Ковидгүй Хятад улс” гэсэн бодлого явуулаад байгаа. Дельта хувилбарын хувьд ингэх боломжгүй л дээ. Байдал хүндрэх, хөл хорио тогтоох гэх мэтээр хэвийн горимоор ажиллах боломжгүй болж эхэлж байна. Дахиад онцлоход, ОХУ-д байдал хүндрээд олон улсын төвшинд дельта хувилбар хоёр, гурав, дөрөв дэх давлагаан дээр давамгайлчихлаа. Харин дөрөв дэх давлагааны өмнө вакцины гуравдугаар тунгаа хийсэн улсуудад байдал илүү хялбар байна.

-Гэхдээ гурав дахь тунг хүсвэл хийлгэж болно гэх хандлага байсаар л байна?

-Гурав дахь тун ямар чухал болохыг дэлхийн улсууд мэдэрч эхлээд байна л даа. АНУ-ын Халдварт өвчин, харшлын төвийн захирал ЭнтониФаучи саяхан мэдэгдэл хийхдээ “Гурав дахь тун бол нэмэлт тун биш. Вакцинжуулалтын нэг хэсэг” гээд мэдэгдчихсэн. Тэгэхээр гуравдугаар тун бол вакцинжуулалтын нэг хэсэг.

-Жирэмсэн эмэгтэйчүүд вакцины гуравдугаар тунд хамрагдаж болох уу?

-Жирэмсэн эмэгтэйчүүд вакцины тунд хамрагдах боломжтой. Жирэмсний аль ч үед вакцин ураг ба эхэд эрсдэлгүй учраас ДЭМБ зөвшөөрсөн байгаа.

-Гуравдугаар тунд голчон Пфайзер хийж байгаа. Вакцины чанар дээр эргэлзэх хүмүүс байгаад байдаг. Энэ тал дээр мэргэжлийн хүний хувьд тайлбар өгөх үү?

-Хасах 60-аас хасах 90-ийн гүн хөлдөөгчид байгаа вакцины хугацааг гурван сараар сунгахад вакцины чанар үр нөлөө өөрчлөгдөхгүй гэсэн захиаг “Пфайзер” компани Ковакс хөтөлбөрөөр вакцин авч буй 190 гаран улсад илгээсэн. Тэгэхээр ямар ч асуудалгүй гэсэн үг. Манай улс вирусийн эсрэг эмчилгээг өрхөөр дамжуулан эрт хийж ард иргэдээ улсын төсвөөс ЭМД санд шилжүүлсэн мөнгөнөөс 280 гаруй тэрбум төгрөгөөр санхүүжүүлэн эмчлэн мөн орны тоог эрс нэмж 23 мянгад хүргэснээс гадна вакцины татан авалтыг сайн хийж вакцинжуулалтыг эрчимтэй хийснээр томоохон давлагааг нас баралт хүндрэл багатай давах боломжийг бүрдүүлсэн. Монгол Улс 2021 оны долдугаар сараас хөл хорио тогтоохгүй, бизнесийг хаахгүй, сургуулиудаа хичээллүүлнэ гэсэн зорилгодоо хүрэхийн тулд вакцины бүүстэр тунг эрчимжүүлэх ажлыг хийж үр дүнд хүрч байна.