Намын эсрэг ажилласан УИХ-ын гишүүн Ц.Тувааныг Ардчилсан намаас хөөлөө. Мөн Н.Алтанхуяг, С.Ганбаатар нарыг АН-ын бүлгийн гишүүнээс хаслаа гэж өчигдөр сүртэй мэдээлэв. Энэ нь тэгээд сөрөг хүчний хувьд сайн зүйл юм уу. Олуулаа байх нь сөрөг хүчний зарчим биш юм уу. Ц.Туваан намаасаа байсхийгээд л хөөгддөг. Хуягаа, Ганбаа хоёр намд орж, гарч л байдаг. Зүгээр л чимээгүй хаяж болдоггүй юм уу. Ингэж АН-ын нэрийг барьж нийгэмд дөвчигнөх чинь ардчилалд дэндүү хортой байна. “Өө хөөрхий өнөө муу АН чинь бүр дууслаа шүү” гэж шагшицгаах. Сөрөг хүчингүй төр засаг, сөрөг хүчингүй нам гэдэг бол коммунизм.

АН-ыг зүхмээргүй байна. Яагаад гэвэл ардчиллын үнэт зүйл, үзэл санаанд халтай учраас. Зүгээр л үнэнийг хэлж ярих цаг болж. Энэ нам ингэж уналтад орлоо гээд лидерүүд гэх өнгөрсөн 30 жил нэр нүүр нь болж явсан хэдэн хүнд хохирол өчүүхэн ч байхгүй. Тэд ямар ч цаг үед ядрахааргүй болчихсон хүмүүс. АН-ын буяныг хангалттай хүртсэн хүмүүс. Наад зах нь үр хүүхдүүдээ гадаадад сургаад, ажил хөдөлмөр, бизнестэй болчихсон. МАН-ын дарга нар шиг утааны улирал эхлэнгүүт Хавай, Хайнан, Сентоза... гээд халуун бүсүүдэд очоод хар нүдний шилтэй, наран шарлаганд хэвтэцгээчихдэг хүмүүс. Утаснаасаа АН-ыг хутган үймүүлчихнэ. Явж ороод суучих намын байр ч үгүй АН-д найдах юм өнөөдөр гишүүд, дэмжигсэд, ардчиллын үнэт зүйлд итгэдэг цөөхөн хэсэг л үлдлээ. Мэдээж тэд ерэн оны үе шигээ гудамжинд үлдлээ. Ийм болгож хаячихаад нуугддаг, цагийн байдлыг харж байгаад гарч ирж ноцолддог, АН-ыг хагалан бутаргасаар байгаа нөхдийг намын нийт гишүүдээрээ нэр цохуулан зарлаж намаасаа холдуул...

Эд муусайнаас болоод Монголын ардчилал хохирох, муугаа үзэх ёсгүй. АН-ын төлөө, ардчиллын төлөө зүрх сэтгэлээсээ, итгэл үнэмшлээрээ явж өнөөдөрт ирсэн мянга мянган гишүүд, дэмжигсдэд үнэхээр гарзтай байна. Тэд өнөөдөр толгой сэгсрэхээс өөрийг хийж үнэндээ чадахгүй байна. АН ийм хөөрхийлөлтэй байгаа нь ардчилал, хүний эрх, улсын тусгаар тогтнол, олон улсын харилцаанд ч хохиролтой тусах нь. Өнөөдөр хаана ардчиллын үнэр байна гэвэл АН-ыг сэтгэлээсээ дэмждэг олон мянган хүний зүрх сэтгэл дотор л байна. Ил гарч ирж, нийгэмд мэдрэгдэж байгаа ардчилал алга.

Ардчиллыг арын өрөөндөө хийчихсэн өнөөдрийн эрх баригчид хоёр хөршдөө дарамтлуулаад сууж байна. АН байхгүй учраас Америк ч хол байх шиг. Энэ гурван том тоглогч /Орос, Хятад, АНУ/-ийн голд жижиг Монголоос өөрийн хэмжээнд тоглолт хийчих хүн хэн байна. Хамгийн том асуудал энэ шүү дээ... Гасалмаар нь өнөөдрийн төрд Монголдоо л томроод байхаас биш өөр газар чадахгүй нөхдүүд бодлого боловсруулж суугаа нь эмгэнэл юм.

Монголчууд өнгөрсөн түүхээс ч тэр, өчигдрийн нийгмээс ч тэр хоёр хөршийн дунд хэрхэн зовохын зовлонг дэндүү сайн мэднэ. Энэ тухай бичсээр, ярьсаар ирсэн. Гэвч гунигт түүх давтагдаж байна, ард түмэн МАН-ыг сонгосоор... Хятад сайхан, баян улс, дэлхийн хоёр дахь том эдийн засаг гээд өнөөдөр бахархаж ярих хүмүүс олон болж. Сайхан нь ил, муухай нь далд байдаг хэт их гүрэн шүү дээ. Хичнээн хүнийг ХКН далд хядаж байгааг мэдэж байгаа хүн дэлхийд байдаг юм уу. Удирдаж байсан сум, гацааныхаа иргэдийн нүдэн дээр буудуулан үхэж байгаа даргын ард ээж аав, эхнэр хүүхэд, ах дүүс, найз нөхөд... хичнээн арван хүн хэлмэгдэн зовж, хүний ёсноос гадуур амьдарч байгааг дэлхий мэдэж чадахгүй байна шүү дээ. Ардчилалгүй улс үндэстэн, сөрөг хүчингүй улс төр гэж энэ. “Оросыг одоо та бүхэн өөр нүдээр хар. Ах нар гэж далжигнахаа боль” хэмээн С.Баяр саяхан манай сонинд ярьсан байна лээ. Орост сургууль төгссөн, орос школтай, орос найзуудтай, Ерөнхий сайд асан яагаад ингэж хэлэв. Орост муудаа биш шүү дээ, ардчилалтай Америк, ардчилалгүй Орос хоёрын ялгааг хардаг, үнэ цэнийг мэдэрсэн хүн болохоор тэгж байгаа юм.

Хэдэн зуун сая иргэнтэй хоёр их гүрний энэхүү ардчилалгүй нийгмийн байдал, иргэдээ үзэл бодлоор гадуурхан шоронд хийж, даргын, намын, тагнуулын сүлжээгээр дамжуулан ард түмнээ дарамтлан амьдарч байгаа байдал гуравхан сая хүнтэй Монголын нийгэмд ирвэл юу болж хувирах вэ. Дэндүү хатуу, харгис тусна. Үнэндээ үхэл л ханхалсан нийгэм болно. Жалга жалгандаа довоо шарлуулж ирсэн, хувиа хичээсэн, эхлээд өөрийгөө боддог монголчуудын уламжлалт сэтгэхүй зовлон ирэхэд нэгнээ нүх рүү түлхэж унагасаар мөхөх шахсан байдаг. Хэлмэгдсэн айлгүй болтлоо баларсан түүх ердөө 80-хан жилийн өмнө. Өнөөдөр Тагнуулын Ерөнхий газрын архивт байгаа, хэлмэгдэж буудуулсан олон мянган иргэний байцаалт, хавтаст хэргийг зохих зөвшөөрлийн дагуу сөхөж харахад нэг л аймшиг харагддагийг түүхчид ерөөсөө ярьдаггүй юм. Тэр нь юу гэхээр тухайн үед баригдсан Монгол төр засгийн дээгүүр албаны хүмүүс, цэргийн дээд удирдлагуудын байцаалт дотор Агданбуугийн Амар нарын хуруу дарам хэдхэн хүн л нэг ч хүнийг нэрлээгүй, нэрлэсэн ч аль хэдийнэ буудуулсан хүмүүсийг нэрлэсэн байх жишээтэйгээр шүд зуун тэсч гараад Орост очиж буудуулсан байдаг юм шүү дээ. Бусад нь бараг л ойр орчны бүх хүмүүсээ чирсэн, гүтгэсэн, хамсаатан гэж худал мэдүүлсэн байдаг. Яргалал, тамлалт дээд түвшиндээ байсан нь мэдээж. Гэхдээ яс зааж нөхдөө, ах дүүгээ чирэлгүй өөрөөрөө дууссан монгол хүн хэлмэгдсэн мянгад ганц байсан гэж бодохоор бид ямархан хөгийн сэтгэл зүйтэй, хүн чанаргүй, тулсан үед нөхрөө хутгалдаг үндэстэн болохыг гэрчилдэг. Бодит түүх гэдэг биднийг ямар удам угсаа, яс, цус, махны үргэлжлэл юм бэ гэдгийг гэрчилж, баримт үлдээдгээрээ сайн талтай. Тийм болохоор Монголын залуу үе түүхээ өөрийн хэмжээнд уншиж байх ёстой. Түүхээрээ бахархах нь зөв, гэхдээ түүхээсээ бас болгоомжлох, сургамж авах ёстой.

Үүнийг дурдсаны учир нь Монгол нэг намын тогтолцоонд шилжиж, нэг хүний дарангуйлалд орж, төрөөс хувийн өмчид халдаж, хувь хүний эрх, эрх чөлөө хязгаарлагдан, чөлөөт хэвлэл амаа барихад хүрвэл, монголчууд шууд л 1937 оны үе шиг бие биенээ нүх рүү түлхэнэ, биесээ барьж иднэ. Ингээд үндэстнээрээ /өмнөх 70 жил шиг, бүүр өмнөх 200 жил шиг/ хоёр хөршийнхөө эрхшээлд амьдарна. Биднийг Бээжингээс, эсвэл Кремлиэс удирдана. Монголын дарга нар орос, эсвэл хятад эхнэртэй болно... Үүнийг хүсээ юу, монголчууд аа.

Тийм биш юм бол ард түмэн ардчиллаа хамгаалах ёстой, түүний түүчээ болсон АН-ыг аврах ёстой. Азийн орнуудад бурхан багшийн сургаал амьдралынх нь мөрдлөг, үзэл санааных нь удирдлага, амьдралд хандах философи нь болчихсон, яг л тэр сургаал номлолдоо үнэнчээр амьдарч, хөгжлийн өндөрлөгт хүрсэн улс орнууд цөөнгүй байна. Библийн судар хичнээн улс үндэстний, хичнээн зуун сая хүний амьдралын мөрдлөг, үзэл санааных нь түүчээ болж зөв сайхан амьдруулж байна. Библид зөв байхыг л сургадаг, тэрийг нь тэд дагадаг. Тэгвэл Ардчилсан үзэл санаа, ардчиллын үнэт зүйл гэдэг Бурхан багшийн сургаал, Библи судар хоёртой яг адилхан хүн төрөлхтний хувьд гайхамшигтай үнэт зүйл, үзэл санаа. Ийм үнэ цэнэтэй ардчиллын зам дээр монголчууд гарч ирээд 30 жил болсон ч дийлэнх мааань ардчиллын энэхүү үнэт зүйл, үзэл санааг дагахгүй, ойлгохгүй байна. Тийм болохоор л ардчилал руу нулимаж, ардчиллын үнэт зүйлийг бүрхэгдүүлж, амиа бодож, хэдхэн хүний хувийн эрх ашгийн тоглолт дунд улс үндэстнээрээ мангартаж явна. Өнгөрсөн 30 жилд Монголын төрийн жолоог аль нам нь илүү барьж байгаа вэ. Тоо мэддэг бол тоолооч... Гэтэл бараг төр бариагүй шахуу АН руу бүх бурууг чихэж, үзэн ядах үзэл суртлыг зогсоо зайгүй явуулж, түүнд нь АН-ын зарим нь орооцолдчихсон явж байгаа нь эрүүл үзэгдэл яавч биш. АН өнөөдөр олон хүүхэдтэй эцэггүй айл шиг бужигнаж байгаа нь үнэн. Гэхдээ ингэж үймж аваад эмхэрнэ. Тэгэхийн тулд эвдрэлцүүлж явдаг нөхдөө тоглолтоос шууд гаргаж, доош нь суулга. Ухаалаг хүмүүсээ дээш нь гарга. АН-ыг аврах нь ард түмний ажил, ардчиллын эрх ашиг юм. Тэрнээс тамга булаалдсан хэдэн хүний хийх үйлс ерөөсөө биш нь тодорхой боллоо.