УИХ-ын гишүүн асан, “Петровис” компанийн Гүйцэтгэх захирал О.Содбилэгтэй ярилцлаа.

-Өнгөрсөн долоо хоногт төр, хувийн хэвшлийн хамтарсан төлөөлөл Москвад очиж, “Роснефть”-ийнхэнтэй уулзсан. Уулзалтын үр дүнд шатахууны нийлүүлэлтийг хэвийн үргэлжлүүлэхээр боллоо. Гэхдээ заавал хомсдол үүсгэлгүйгээр уулзаад асуудлаа ярилцаад, тохироод ирж болоогүй юм уу. Оросуудын зүгээс аль хавраас л нийлүүлэлтийн хомсдол үүсч болзошгүйг анхааруулсан байдаг шүү дээ?

-УУХҮЯ, Ашигт малтмал газрын тосны газрынхан болон импортлогчдын төлөөлөл Москва хотод “Роснефть” компанийн төлөөлөлтэй уулзаад ирлээ. Жил бүрийн хавар Монголын шатахуун импортлогч компаниуд “Роснефть” компанийнхантай уулзаж хоорондын гэрээ хэлэлцээрийн биелэлт, гэрээнд оруулах санаа болон өөрчлөх зүйлсийн талаар хэлэлцдэг юм л даа. Гэвч ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалаад энэ жил уулзаж амжаагүй. Гэтэл манай улсад шатахууны хомсдол үүсчихсэн. Тиймээс “Роснефть” компанийнхантай уулзах хүсэлтийг шатахуун импортлогчдын холбооны зүгээс УУХҮЯ, Ашигт малтмал газрын тосны газарт гаргасан. Мөн “Роснефть” компаниас урилга ирүүлсэн тул Москвад ээлжит уулзалтаа хийлээ. Уулзалтаар манайд үүсээд байгаа шатахууны хомсдолын талаар хэлж, асуудлаа ойлголцож, хэлэлцээр амжилттай болсон. ОХУ-ын талаас ч манай хүсэлтийг хүлээж авч Монгол Улсыг шатахуунаар таслахгүй байхад анхаарч ажиллахаар тохирлоо. Товчхондоо, төр хувийн хэвшлийн хамтарсан баг амжилттай ажилласан.

-Ер нь шатахуун юунаас болж хомсдов. Яагаад импортлогчид шатахуунаа хангалттай нөөцөлж чадаагүй юм бэ. Импортлогчдын зүгээс шатахуун ховордож магадгүйг төр засагтаа анхааруулж байв уу?

-Шатахуун гэнэт, нэг л өглөө босоход тасарчихсан юм биш. Шатахууны хангамж багасах нь байна шүү, цаад үйлдвэр нь засварт орохоор болсон шүү, бензиний олдоц хэцүүдэх нь гэдгээ ОХУ өнгөрсөн долдугаар сараас бидэнд албан бичгээр мэдэгдэж байсан.Тиймээс бид төрийн яам агентлаг, Засгийн газарт цаг тухайд нь хэлж, сануулж ирсэн. Өөр эх үүсвэрээс бензин импортолбол үнэ өсөхөөр байна, хариу чиглэл өгнө үү гэж Засгийн газарт нэг бус удаа хандсан.

Саяны уулзалтаар “Роснефть” компанийн зүгээс ч нөхцөл байдлаа маш тодорхой тайлбарлаж байна лээ. Сүүлийн хоёр жил ковидын нөхцөл байдлаас шалтгаалж аж үйлдвэрлэлийн шат дамжлагад нь маш их саатал үүссэн. Хүн хүч нь ковид тусах, хөл хорио, вакцинжуулалтыг хүлээх зэрэг олон асуудлаас шалтгаалж үйлдвэрлэлийнх нь шат дамжлага нь ачаалал үүссэн болохыг хэлсэн. Жил бүр үйлдвэртээ хуваарьт засвар үйлчилгээ хийдэг ч их засвар хийх шаардлагатай болсон гэсэн.

ОХУ-ын нефть боловсруулах үйлдвэрүүд энэ жил хоцрогдлоо нөхөхийн тулд их засварт орсон учраас дотоодын зах зээлд нь шатахууны нийлүүлэлт хомсдож, үнэ нь их өссөн. Тиймээс ОХУ-ын эрчим хүчний яамнаас нь экспортоо хязгаарла гэсэн үүрэг өгсөн байна. Тодорхой хэлбэл оросуудын зүгээс ямар нэгэн санаатайгаар шатахууныг гацаасан зүйл огт байхгүй. Дэлхий даяар ковидын үед бүх л улсын амсаж байгаа хохирлын нэг гэж тайлбарлаж болно. Оросууд хэлэхдээ монголчуудтай илүү ахан дүүсийн харилцаатай байснаа дурдаад, манайд үүссэн асуудлыг маш сайн ойлгож байгаагаа хэлсэн. Тиймээс бусад хөрш зэргэлдээ орнуудынхаа шатахууны экспортыг хойш нь татаад танайх руу яаралтай ачуулах шийдвэр гаргалаа гэдгээ ч нуугаагүй. Аравдугаар сард танай захиалдаг хэмжээг бүгдийг нь өгнө гэж гэрээллээ. Энэ сардаа багтаан 1500 тонн Аи-92 бензин, аравдугаар сард 44 мянган тонн Аи-92 бензин, есдүгээр сард ачигдаагүй байсан 10 мянган тонн Аи-92 бензин авахаар боллоо.

-ОХУ өөрөө ч нефтийн хомсдолд орсон гэсэн мэдээлэл цацагдах болсон. Энэ үнэн үү?

-ОХУ-ын дотоод зах зээл нь амаргүй байна. Яагаад гэхээр нефтийн хангамжийн асуудлаас гадна хэдийгээр хөл хорио тавигдсан ч ковидоос болж олон улсын аялал жуулчлал нь тэг зогссон. Гадагшаа аялж чадахгүй болсон тул дотоодын аялал жуулчлал зуны цагт ихээр нэмэгдсэн юм байна л даа. Үүнийг дагаад дотоодынх нь шатахууны хэрэглээ урьд өмнө байгаагүйгээр эрс өссөн юм байна. ОХУ-д зарагдаж байгаа шатахууны жижиглэнгийн үнэ нь биднийг сая очиход рекорд дээд үнэд хүрч өссөн.

-Оросууд ирэх сард нийлүүлэлтээ хэвийн үргэлжлүүлнэ гэдгээ амлаж. Гэхдээ энэ хэр найдвартай амлалт вэ. Дахиад Монголд шатахууны хомсдол үүсэхгүй гэсэн баталгаа байна уу?

-44 мянган тонн шатахууныг аравдугаар сарын эхний хагаст бүгдийг нь ачиж манайх руу явуулна гэсэн. Энэ бол их сайн мэдээ. Сарын эхний хагаст ачигдаад манайд ороод ирвэл шатахууны хомсдол үүсэхгүй, ердийн горимондоо орчихно. Одоо ачигдаж байгаа 1500 тонн бензин орж иртэл дөрөв, тав хонох байх. Үйлдвэрээсээ ачигдана, төмөр зам, хил гаалиар дамжаад компаниудын агуулах дээр бууж, тэндээсээ шатахуун түгээх станц руу очиж, хэрэглэгчид хүрэхэд мэдээж тодорхой хугацаа орно. Аравдугаар сарын 1-н хавьцаа бензин ороод ирчих байх. Хэвийн горимд ортлоо тодорхой хэмжээний хязгаарлалтууд байна байх. Гэхдээ одоогийнх шиг хатуу хуваарилалттай байхгүй болов уу. Ер нь манай хэрэглэгчид шатахуун тасрах нь гэх санаа зовох асуудалгүй л болж байна гэсэн үг.

-Аравдугаар сарын 1-нээс шатахуун олголт хэвийн горимдоо орно гэж ойлгож болох уу?

-Ирэх сарын 15-наас ердийн байдалдаа шилжинэ гэж тооцоолж байна. Хил гааль, логистик зэрэг тодорхой хэмжээний цаг хугацаа орох байх. Өөр тээг болох шалтгаан байхгүй бол шүү дээ.

-Нийлүүлэлт хэвийн боллоо гэхэд үнэ өсөх үү?

-Бензиний үнийг Засгийн газар тогтоож байгаа. Вакцинжуулалтыг тодорхой хэмжээнд хүртэл цар тахлын хүнд нөхцөл байдлыг харгалзан үзэж АИ 92 бензиний үнийг компаниуд алдагдалтай ч тодорхой хэмжээнд барьж борлуулалтаа хийгээч гэсэн саналыг Засгийн газраас шатахуун импортлогчдод хүргүүлсэн. Тиймээс ч АИ 92 бензиний үнийг вакцинжуулалтын тодорхой хэмжээнд хүртэл хөдөлгөхгүй барьж ирсэн. Шатахууны үнэ дэлхий даяар өссөн. Манай улс шатахуун импортлогчидтойгоо ярьж зөвлөж үнийг тогтоодог болохоор бензиний үнийг барьж байгаа. Ерөнхий нөхцөл байдлыг харж байхад дэлхийн зах зээл дээр шатахууны үнэ өсөлттэй байна. Бусад улс орнууд ковидтойгоо дасан зохицож ажиллаж, амьдарч байна. Олон улсад ковидоос болоод бүх зүйлийн үнэ өссөн. Бензиний хэрэглээ ч маш өндөр байгаа. Үнэ нь зах зээлийн зарчмаараа өсч байна. Өссөн үнээр нь бид худалдан авахаас өөр аргагүй.

-Монгол Улс шатахууны хэрэглээнийхээ 80,90 хувийг Оросоос авдаг. Хятад, ОХУ-аас орж ирж байгаа шатахууны үнийг адилхан гэж ойлгоод байгаа. Хятадаас авч болдоггүй юм уу?

-Бүс нутаг зах зээлийнх нь ерөнхий жишгээр харж байгаад үйлдвэрлэгчид үнийн дүнгээ тогтоодог. Одоогийн байдлаар хоёр хөршийн шатахууны үнэ адилхан байна. Бидний хувьд ОХУ-ын “Роснефть” компанитай минимиум худалдан авах гэрээтэй. Манай талдаа ямар баталгаа болдог вэ гэхээр тэдний талаас хэрэгцээт хэмжээг маань заавал өгөх үүрэг хүлээчихсэн байдаг. ОХУ-тай энэ салбарт манай улс түлхүү хамтарч ажилладаг. Дээрээс нь төмөр зам логистикийн хувьд хамгийн хурдан ачаа бараа орж ирдэг.

-Манайх нефтийн үйлдвэр барьж байна. ОХУ үүнд тааламжгүй хандаж байгаа асуудал анзаарагддаг уу?

-Тийм асуудал ерөөсөө ажиглагдахгүй байна. Манай улс газрын тосны салбар үүсгэн байгуулагдсаны 80 жилийн ойгоо тэмдэглэж байна. Энэ хугацаанд ОХУ манай улсыг үргэлж шатахуунаар хангаж ирсэн. Дотоодод нь өөрийнх нь хангамж багассан, үйлдвэрүүд нь засваруудаа хийж чадахгүй зэрэг асуудлууд үүссэн учраас ийм нөхцөл байдалд хүрсэн гэж ойлгож байгаа.

-Намрын их ажлын үеэр шатахууны хомсдол үүслээ. Дагаад үнийн хөөрөгдөл үүсэх вий гэсэн болгоомжлол иргэдийн дунд байна?

-Намрын тариа хураалт хөдөө аж ахуйн ажлуудад голлон хэрэглэдэг шатахуун нь дизель түлш. Энэ түлшийн нөөц хангалттай байгаа. Огт тасраагүй. Өвлийн дизель түлш рүүгээ орлоо гэхэд хангалттай.Цаана нь зуны түлш үлдэхээр харагдаж байна. Үнийн өсөлтийг бензиний хомсдолтой холбож ойлгох хэрэггүй.

-Нефтийн эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх, нэг компаниас хараат бус байх ёстой гэсэн том анхааруулга боллоо. Гэхдээ Монгол Улс яаж шатахууны эх үүсвэрээ нэмэгдүүлэх, сайжруулах ёстой вэ?

-2006 онд үүсгэн байгуулсан “Петроматад” компани Дорнод аймгийн Матад суманд нефтийн хайгуул хийж өнгөрсөн жил нефтийн ихээхэн нөөц тогтоосон. Энэ жил 10.5 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалтыг гаднаас босгож, өрөмдлөг хайгуулын ажлаа хийгээд үргэлжлүүлээд олборлолт руугаа орохоор ажиллаж байна. Энэ салбар өөрөө маш амаргүй, эрсдэлтэй, ихээхэн санхүү хөрөнгө шаарддаг салбар. Тогтоосон нэг хэсэг газартаа дор хаяж 250 сая ам.доллараас доошгүй хөрөнгө оруулалт хийж байж байнгын тогтмол олборлолт хийх ажлууд явагдана. Нөөц нь олборлолт хийгдэхээр илүү нарийвчлагдаад гарч ирнэ. Газрын тосны геологийн нөхцөл байдлаас нь шалтгаалаад тогтоосон нөөцөөсөө олборлолт хийж бүгдийг нь гаргаж авах боломжгүй. Олборлолтоо хийгээд дотооддоо бензинээ үйлдвэрлэх, эсвэл экспортлоод орлогоороо бензинээ худалдан авдаг болох эрчим хүчний цогц үйл ажиллагаанд манай компани зүтгэж байна. Төр, хувийн хэвшил хамтарч байж л асуудлыг шийдвэрлэнэ. Монгол Улсыг хөгжүүлэхэд төр дангаараа, эсвэл хувийн хэвшил дангаараа зүтгээд асуудлыг бүрэн шийдэхгүй. Хамтын хөгжил, ойлголцол, итгэлцэл чухал. Төрийн бодлого ч хувийн хэвшлийнхэнтэй ижил гэдэгт итгэлтэй байна.

Монголчууд дотооддоо шатахуунаа үйлдвэрлэх, олборлолтоо нэмэгдүүлж аж үйлдвэрийн кластер байгуулна гэдгээ Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх, Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нар ч удаа дараа мэдэгдсэн. Энэ айлчлалаар төр, хувийн хэвшил хамтарч асуудлыг шийдэж чадсан шиг цаашид үйлдвэртэй болох, зах зээлийн либералчилах асуудал дээр хамтарч ажиллах бүрэн боломжтой юм.