Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй ярилцлаа.

-Та Гадаад харилцааны сайдын хувиар БНХАУ-д анхны айлчлалаа хийлээ. Энэ удаагийн айлчлалын зорилго, ач холбогдлын тухай тодруулахгүй юу?

-Монгол, Хятадын харилцаа маш олон салбарт идэвхтэй өрнөдөг учраас БНХАУ-ын Гадаад хэргийн сайдтай нүүр тулан уулзаж, хамтын ажиллагааны тулгамдсан асуудлуудыг ярилцах шаардлага байсан. Би Гадаад харилцааны сайдын албан үүргийг хүлээн авсны дараахан БНХАУ-ын Төрийн зөвлөлийн гишүүн, Гадаад хэргийн сайд Ван И-тэй утсаар ярьж, хоёр талын хамтын ажиллагааг цар тахлын нөхцөл байдалд аль болох хэвийн явуулах талаар тодорхой ойлголцолд хүрсэн байснаа энэ удаагийн айлчлалаар бэхжүүлж чадлаа. Цар тахлын нөхцөл байдлын улмаас айлчлалын хөтөлбөр жирийн үеийнхтэй харьцуулбал цомхон, арга хэмжээ цөөн байсан хэдий ч дөрвөн цаг орчим үргэлжилсэн хэлэлцээ, зоогийн үеэр Монгол, Хятадын харилцааны өргөн хүрээний асуудлаар үр дүнтэй яриа хэлэлцээ хийсэндээ сэтгэл хангалуун байна.

Хэлэлцээний үеэр бид хоёр улсын харилцааны ойрын хугацааны төлөвлөлтийг ярилцаж, дээд удирдлагын айлчлалыг цар тахлын нөхцөл байдлыг тогтворжсоны дараагаар аль болох эрт хэрэгжүүлэхээс гадна хамтын ажиллагааны голлох механизмууд тухайлбал, парламент хоорондын байнгын уулзалтын механизм, Эрдэс баялаг, эрчим хүч, дэд бүтцийн хамтын ажиллагааны зөвлөл, Засгийн газар хоорондын комиссын Ажлын хэсгийн хуралдаан, ГХЯ-д хоорондын стратегийн яриа хэлэлцээний механизмын уулзалтыг зохих хэлбэрээр зохион байгуулахаар тохиролцлоо. Хамтын ажиллагааны гол гол салбарт тулгамдаж буй асуудлуудыг шийдвэрлэх боломжийн талаар дэлгэрэнгүй санал солилцож, зарим асуудлаар тохиролцоонд хүрсэн бол зарим асуудлыг хоёр талын холбогдох байгууллагууд нарийвчлан хэлэлцэхээр тогтсон.

Хоёр улс “Ковид-19” цар тахлын амаргүй нөхцөлд харилцааны идэвхтэй харилцааг хадгалж буйг онцлон тэмдэглэхийн зэрэгцээ цар тахлын эсрэг хамтын ажиллагааг улам бүр идэвхжүүлэхээр хоёр тал санал нэгдэж, “Цар тахалтай тэмцэх хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх тухай хамтарсан мэдэгдэл”-ийг гаргасныг онцлон тэмдэглэмээр байна.

-Энэ хамтарсан мэдэгдлийн ач холбогдол юу болохыг манай уншигчдад дэлгэрүүлж танилцуулахгүй юу?

-Коронавируст халдварын тархалт дэлхийн бүх улсын өмнө томоохон сорилтуудыг бий болгож буйг бид бүгд мэднэ. Хүн төрөлхтний өмнө тулгарч буй хүндрэл бэрхшээлийг улс орнууд, олон улсын хамтын нийгэмлэг хамтран, уялдаатай ажиллаж байж даван туулж чадах билээ.

Коронавируст халдвар дэгдэж эхэлсэн цагаас Монгол, Хятадын ард түмэн “Айл хүний амь нэг, саахалт айлын санаа нэг” гэдэгчлэн бие биедээ чин сэтгэлийн дэмжлэг туслалцааг харилцан үзүүлж нягт хамтран ажиллаж байна. Цар тахлын эсрэг хамтран тэмцэхийн зэрэгцээ онцгой нөхцөл байдалд ч хоёр талын харилцаа, хамтын ажиллагааг аль болох хэвийн өрнүүлэхэд анхаарч ирлээ. Өндөр, дээд түвшний айлчлал, яриа хэлэлцээг боломжит хэлбэрээр зохион байгуулж, худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг харьцангуй сайн явуулж байна.

Мөн өнгөрсөн хугацаанд хоёр улсын ГХЯ-даар ахлуулсан коронавирусийн цар тахлаас урьдчилан сэргийлэх, хамгаалах, тэмцэх Монгол, Хятадын хамтын ажиллагааны механизмыг байгуулж, тулгамдаж буй асуудлын талаар санал солилцож ажиллалаа. Цар тахлын үед хоёр улсын хилийн боомтуудад “Ногоон гарц”-ын түр журмыг хэрэгжүүлж эхэлсэн нь хоёр улсад ажил, үйлдвэрлэлтийг сэргээх, худалдаа, эдийн засгийн харилцааг идэвхжүүлэхэд чухал түлхэц үзүүлсэн.

Эрүүл мэндийн байгууллага хооронд цахим уулзалт хийж, халдварын тархалт, оношилгоо, эмчилгээний аргачлалын талаарх мэдээллийг шуурхай солилцож ирсний дүнд хоёр улсын хооронд халдвар харилцан тархаагүй амжилтаа удаан хугацаанд хадгалж байна. 4700 гаруй км урт хилээр хиллэдэг орнуудын хувьд энэ нь томоохон амжилт гэдгийг манай уншигчид ойлгож буй гэдэгт итгэлтэй байна.

Монгол Улсын дотоодод коронавируст халдвар тархаж эхэлсэн хүнд хэцүү цаг үед БНХАУ-ын Засгийн газар, ард түмэн тусламжийн гараа сунгаж, 300 мянган тун вакцины туслалцааг үзүүлж, улмаар мөн арилжааны шугамаар 4 сая тун “Синофарм” компанийн веросел вакциныг худалдан авах зохицуулалтыг шуурхай хийсэнд Монгол Улсын Засгийн газар, ард иргэд гүн талархалтай байдаг.

Хамтын ажиллагааны эдгээр чиглэлийг үргэлжлүүлж, халдварын тархалтаас сэргийлэх болон худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг сэргээн хөгжүүлэх ажлыг цогцоор урагшлуулж, худалдааны эргэлт, бараа бүтээгдэхүүний тээвэрлэлтийг нэмэгдүүлэхээр тохиролцсонд нь энэхүү Хамтарсан мэдэгдлийн гол ач холбогдол оршиж байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, цар тахлын нөхцөл байдал тодорхой хугацаанд үргэлжлэх нь ойлгомжтой болж байгаа өнөөгийн нөхцөл байдалд хөрш орнууд дасан зохицож, худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг хэвийн үргэлжлүүлэхийг зорихоо нотолсон нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд эерэг дохио өгч байна гэж хэлж болох юм.

-Таны айлчлалаас өмнө хоёр улсын төрийн тэргүүн нар утсаар ярьж, мөн олон чухал тохиролцоонд хүрсэн тухай мэдээ гарч байсан. Та Ван И сайдтай эдгээр тохиролцоог бодит ажил болгох төлөвлөгөөг нарийвчлан тохирсон гэж ойлгож болох уу?

-Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүх үүрэгт ажилдаа орсны дараахан хөрш орнуудын төрийн тэргүүн нартай утсаар ярьж, хоёр болон гурван талын хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэх чиглэлээр олон чухал тохиролцоонд хүрсэн нь Монгол-Орос, Монгол-Хятадын харилцаа цаашид тогтвортой хөгжихөд чухал ач холбогдолтой үйл явдал болсныг юуны өмнө тэмдэглэн хэлэхийг хүсч байна. У.Хүрэлсүх Ерөнхийлөгч БНХАУ-ын дарга Си Жиньпинтэй утсаар ярих үеэрээ хоёр улсын харилцааг шинэ агуулгаар баяжуулах хүрээнд Монгол Улсын “Талын зам” хөтөлбөрийг Хятадын “Бүс ба Зам” санаачилгатай уялдуулан хөгжүүлэх хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх, худалдааны эргэлтийг 10 тэрбум ам.долларт хүргэх хамтын зорилтод хүрэхийн төлөө илүү идэвхтэй ажиллах, Хятадын тал Монгол Улсаас уул уурхай, хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн илүү их хэмжээгээр импортлох, уул уурхай, санхүү, хөдөө аж ахуй, дэд бүтэц, байгаль орчин зэрэг салбарын хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх, үлгэр жишээ, чанартай төсөл, хөтөлбөрүүдийн хэрэгжилтийг түргэтгэх болон цөлжилт, шороон шуургатай тэмцэх томоохон төслийг хамтран хэрэгжүүлэх зэрэг чухал тохиролцоонд хүрсэн.

Миний бие Ван И сайдтай уулзах үеэрээ хоёр улсын төрийн тэргүүн нарын тохиролцоог хэрэгжүүлэх хүрээнд хоёр талаас авах арга хэмжээний талаар нарийвчлан ярилцсан. Тухайлбал, “Талын зам” болон “Бүс ба Зам”-ын бүтээн байгуулалтыг урагшлуулах тухай Засгийн газар хоорондын хамтын ажиллагааны төлөвлөгөөний дараагийн шатны төслүүдийг тохиролцох, Худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг дунд хугацааны хөтөлбөрийг шинэчлэх ажлыг ойрын хугацаанд дуусгахаар тохирсон. Хоёр улсын төрийн тэргүүн нар утсаар ярих үеэр цөлжилт, шороон шуургатай тэмцэх хамтын ажиллагааг идэвхжүүлэхэд онцгой анхаарахаар тохиролцсоны дагуу хоёр талын холбогдох байгууллагуудын хооронд мэдээлэл солилцоог шуурхай болгож, ажлын хэсэг байгуулан хамтарсан төслийг нарийвчлан хэлэлцэхээр тогтсон.

-Тэгвэл нүүрсний экспортыг нэмэгдүүлэх талаар ярилцаж, тохирсон зүйлүүд бий юү?

-Манай улсаас экспортлох нүүрс зэрэг уул уурхайн бүтээгдэхүүний хэмжээ буурсан нь халдварын тархалтаас сэргийлэх үүднээс хил дамнасан хөдөлгөөнд тодорхой хязгаарлалт тогтоосонтой холбоотой гэдгийг та бүхэн мэднэ. Урт хугацааны нүүрс худалдан авах гэрээг арилжааны зарчмаар байгуулах, тээвэрлэлтийн шинэлэг хэлбэрийг судлан хэрэгжүүлэх зэрэг замаар Монголоос импортоор авах нүүрсний хэмжээг нэмэгдүүлэхэд бэлэн байгаагаа Хятадын тал нотолсон. Хилийн бүс нутагт халдварын тархалтыг хязгаарлах чиглэлээр манай талаас авч буй цогц арга хэмжээний талаар Хятадын талд мэдээлэл өгч, голлох боомтуудаар тээвэрлэлтийг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн манай талын саналуудыг би танилцуулсан. Хоёр талаас хамтран хэрэгжүүлж буй арга хэмжээний дүнд нүүрс, зэсийн баяжмалын тээвэрлэлт нэмэгдэх хандлагатай байгаа. Халдварын тархалтыг хянаж, байдал сайжирвал худалдааны эргэлт, бараа бүтээгдэхүүний тээвэрлэлт нэмэгдэж буй хандлага улам сайжирна гэдэгт итгэлтэй байна.

-Экспортыг нэмэгдүүлнэ гэхээр хилийн боомтуудын асуудал яригдаж таарна. Боомтуудын хүчин чадлыг нэмэх, саад бэрхшээлийг арилгах талаар нааштай шийдэлд хүрч чадсан уу?

-Мэдээж нэг удаагийн хэлэлцээний хугацаанд манай хоёр орон шиг өргөн харилцааны бүхий л асуудлыг хэлэлцэн шийдвэрлэх боломжгүй. Гадаад харилцааны яамны удирдлагын түвшинд гол зарчмын тохиролцоог л хийдэг. Коронавируст халдварын тархалтаас сэргийлэх арга хэмжээг сайтар хэрэгжүүлсний үндсэн дээр Замын-Үүд-Эрээн, Гашуунсухайт-Ганцмод, Шивээхүрэн-Сэхээ зэрэг хоёр улсын боомтуудаар бараа бүтээгдэхүүн нэвтрүүлэлтийг нэмэгдүүлэхээр ажиллах тохиролцоонд хүрсэн.Бидний хүрсэн тохиролцоог бодит ажил болгохоор хоёр талын холбогдох байгууллагуудын түвшинд, тухайлбал орон нутгийн түвшинд яриа хэлэлцээ өнөөдөр ч үргэлжилж байна. Манай консулын газрын төлөөлөл Ганцмод боомтод, холбогдогдох яам, байгууллагын төлөөлөл Гашуунсухайт боомтод ажиллаж Хятадын талын холбогдох байгууллагуудтай ярилцаж байна. Боомт бүрийн нөхцөл байдал өөр байгаа тул тухайн нөхцөл байдалд тохирсон шийдэл олох, хэрэгжүүлэхэд тодорхой хугацаа шаардлагатай.

-Саяхан манайд байгуулагдсан Хилийн боомтын онцгой бүрэн эрхт захиргаа ямар учиртай байгууллага вэ?

БНХАУ-д Боомтын захиргаа гэдэг боомттой холбоотой бүхий л асуудлыг нэгдсэн байдлаар төлөвлөн хэрэгжүүлдэг байгууллага байдаг. Манай улсад тийм байгууллага байдаггүй нь боомтуудын үйл ажиллагааны асуудлаар хоёр талын хооронд шуурхай хамтран ажиллахад тодорхой хүндрэл учруулж байсан. Энэ байдлыг сайжруулах үүднээс Засгийн газраас шуурхай арга хэмжээ авч, холбогдох хуулийн зохицуулалтыг УИХ-аар хэлэлцүүлэн дэмжүүлсний дүнд Хилийн боомтын онцгой бүрэн эрхт захиргаа хэмээх байгууллагыг шинээр байгуулаад байна.Уг захиргааны чиг үүрэг нь хилийн боомтын хяналт, улс хоорондын тээвэр зохицуулалт, халдвар хамгаалал, аюулгүй байдлын чиглэлээр хууль сахиулах болон хилийн хяналтын байгууллага, орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагын ажлын уялдаа холбоог нэгдсэн удирдлага, зохицуулалтаар хангах явдал юм.

Монгол Улсын Хилийн боомтын онцгой бүрэн эрхт захиргаа БНХАУ-ын Улсын боомтын захиргаатай шууд хамтын ажиллагаа тогтоож, хоёр улсын хилийн боомтуудад тулгарч буй хүндрэл, бэрхшээлийг шуурхай хэлэлцэх, хамтран зохицуулах механизм байгуулах саналыг айлчлалын үеэр манай талаас дэвшүүлснийг Хятадын тал дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн.

-Хөнгөлөлттэй зээл, тусламжийн асуудал яригдсан уу. Ер нь ямар хамтарсан төслүүд хэрэгжиж байна вэ. Шинээр яригдсан төсөл бий юү?

-Хятадын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламжаар Монголд хэрэгжүүлж буй төслүүдийн явцыг түргэтгэх, цар тахлын улмаас тулгарч буй хүндрэлүүдийг шийдвэрлэхэд хоёр талын холбогдох байгууллага илүү анхаарал хандуулж ажиллахаар тохиролцсон. Хөнгөлөлттэй зээл, буцалтгүй тусламжаар хэрэгжүүлж буй төслүүдийн явцад цар тахлын улмаас тодорхой хүндрэл гарч буй нь ойлгомжтой. Тухайлбал, төслийн үнэлгээ хийх баг, төсөл хэрэгжүүлэхэд оролцох инженер, техникийн ажилтнууд төлөвлөсөн хугацаандаа ирж ажиллаж чадахгүй байх тохиолдол гарч байгаа. Шинээр хэрэгжүүлэх төслүүд, тухайлбал, аймгуудад ерөнхий боловсролын сургууль, дотуур байр, эмнэлэг барих төслийг буцалтгүй тусламжаар хэрэгжүүлэх санал дэвшүүлсэн. Хоёр талын тохирсон процедурын дагуу Хятадын тал судалж хариу өгөх, манайх төслийн нарийвчилсан мэдээллийг өгөх зэргээр цаашид холбогдох ажил үргэлжилнэ.

-Ван И сайд та хоёрын ярьж тохирсон ажлууд яг хэзээнээс эхлэн хэрэгжиж эхлэх вэ. Яг бодит үр дүн нь иргэд, аж ахуйн нэгжүүдэд яаж мэдрэгдэх бол?

-Дээр дурдсанчлан Гадаад харилцааны яамны удирдлагын түвшинд зарчмын асуудлуудыг ярьж, тохиролцдог. Хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх ерөнхий нөхцөл, уур амьсгал, эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэх нь ГХЯ-дын үндсэн үүрэг юм. Хэрэгжүүлэх тодорхой ажлыг нь холбогдох яам, байгууллага, аж ахуйн нэгжүүд хийдэг. Мэдээж тохиролцсон ажлуудын хэрэгжилтэд ГХЯ-дын зүгээс анхаарал хандуулж, хяналт тавьж, тодорхой зохицуулалт, дэмжлэг үзүүлэх болно.

-Таны айлчлалаас өмнө БНХАУ-д суралцдаг монгол оюутнууд танхимаар хичээлэх хүсэлт хүргүүлсэн. Энэ асуудлыг нааштай шийдэж чадсан уу?

-Манай 11 мянга гаруй оюутнуудын эрх ашиг хөндөгдөж буй учраас энэ асуудлыг миний зүгээс онцлон ярьсан. Хятадад суралцаж буй бүх улсын оюутнуудтай холбоотой асуудал тул Хятадын тал нарийвчлан судалж байгаа юм байна лээ. Боловсролын яамтайгаа энэ асуудлыг зөвлөлдөж, нааштайгаар шийдвэрлэх боломжийг судлахаа ГХЯ-ны зүгээс илэрхийлсэн. Цар тахлын нөхцөл байдлаас шалтгаалан хүндрэл үүсч болох магадлалтай. ГХЯ-ны зүгээс БНХАУ-д суугаа Элчин сайдын яамаараа дамжуулан цаашид ч энэ асуудалд анхаарлаа хандуулах болно.

- Эцэст нь асуухад, манай иргэд хэзээнээс урд хөршдөө чөлөөтэй зорчиж эхлэх бол?

-Цар тахлын улмаас иргэд зорчих хөдөлгөөнийг хязгаарласан нь манай хоёр улс шиг иргэдийн солилцоо ихтэй орнуудын хувьд багагүй асуудлыг үүсгэж байгааг би онцлон ярьсан. Иймээс вакцины гэрчилгээг харилцан хүлээн зөвшөөрсний үндсэн дээр хоёр улсын хоорондын агаарын харилцааг үе шаттайгаар сэргээх, тухайлбал эхний ээлжинд сард хоёр талаас нэг, нэг нислэг хийх зэргээр аажмаар сэргээх санал дэвшүүлсэн. “Ковид-19” цар тахлын нөхцөл байдал хурдан өөрчлөгдөж, вирус мутацид орж байгаа нь халдвараас сэргийлэх ажилд хүндрэл үүсгэж байгааг Хятадын тал тэмдэглэн ярьж байна лээ. Улс хоорондын агаарын харилцааг сэргээх нь цаг хугацааны асуудал бөгөөд цаашид зохицуулалтыг хэрхэн хийх талаар үргэлжлүүлэн санал солилцохын төлөө байгаагаа Хятадын талаас илэрхийлсэн.