УИХ-ын гишүүн асан Б.Гарамгайбаатартай ярилцлаа.

-М.Тулгат даргатай АН-ын байгуулсан Зөвлөхүүдийн танхимд таны нэр харагдлаа. Намын ахмад лидерийн хувьд хэрхэн зөвлөж ажиллах вэ?

-АН-ын Үндсэн дүрэмд заасны дагуу намын даргын дэргэд Зөвлөхүүдийн танхим анх удаагаа байгуулагдлаа. Энд одоогоор 19 хүн бүртгэгдээд байгаа юм. Зөвлөхүүдийн танхимд АН-ын үзэл санааны авторууд, Монголд 1990 оны ардчиллыг үүсгэн байгуулахад бий болсон олон нийтийн байгууллага, манай намыг үүсгэн байгуулахад оролцсон намуудын төлөөлөл байна. Гол зорилго нь орчин үеийн АН-ын үзэл санаа ямар голдирлоор явж байгаа, цаашид яаж явахад нь зөвлөнө. Өөрөөр хэлбэл, АН-ын үндсэн үзэл санааны гол цөм болсон баруун төвийн үзэл баримтлалыг Монголд зөв зохистойгоор хэрэгжүүлэх, бодлогын шинж чанартай асуудлуудад одооны залуустаа зөвлөгөө өгөх зорилготой байгууллага.

-АН-ын одоогийн залуусын үзэл санааны талаар ямар бодолтой байна вэ. Танай нам хоёр талд гарчихаад байна шүү дээ?

-АН анх үүсгэн байгуулагдахдаа олон намаас бүрэлдэнэ гэж ярьсан. Тэр утгаараа таван намын нэгдэл гэдгийг бүгд мэднэ. Өөр, өөр үзэл бодолтой улсуудын бүрдэл гэж ойлгож болно. Зарим нь социалдемократ бол нөгөө хэсэг нь лебирал үзэл баримтлалтай. Нөгөө хэсэг нь үндэсний үзэл баримтлалтай гэдэг ч юм уу. Энэ олон үзэл баримтлалуудыг нэгтгэлгүйгээр шинээр байгуулагдсан намууд зөвхөн ялах зорилгоор хиймлээр нэгдсэн. Энэ нэгдэл нь өнгөрсөн 31 жилийн хугацаанд үзэл санаагаа нэг цөм болгож ирж чадаагүй. Тиймээс АН өнөөдөр хоёр, гурав хуваагдсан юм шиг харагдаж байгаа байх. АН-ын үзэл баримтлалын бичиг баримт бол 2017 онд анх хэлэлцэгдэж явсаар 2018 оны үед албан ёсоор бий болж, Улсын дээд шүүхэд бүртгүүлж баталгаажсан. АН анх удаа үзэл баримтлалаа Дээд шүүхэд бүртгүүлсэн нам болсон юм. Ингэж баруун төвийн үзэл баримтлалтай нам гэдгээ албан ёсоор зарласан. Тэгэхээр одоо энэ үзэл санаан дээрээ туйлбартай зогсох, үзэл санаагаа ойлгож, үзэл баримтлалаа мэдэж байгаа улсуудын нэгдэл нь одооны М.Тулгат даргатай АН дээр төвлөрөл үүсчихээд байгаа юм.

Нөгөө талд гарсан хэсэг нөхөд нь миний ойлгож байгаагаар үзэл санаа гэхээсээ илүү хувийн болон албан тушаалын ашиг сонирхол, мөнгөний төлөө явж байгаа улсууд. Дээр нь зүүн төвийн үзэл баримтлалыг түлхүү өөрсдөдөө шингээсэн хэсэг хүмүүсийн явуулгаар АН-ыг салгах процесс явагдаж байна гэж харж байгаа.

-Бас дунд нь аль талыг нь ч дагахаа мэдэхгүй хэсэг бүлэг хүмүүс байх шиг. УИХ-ын гишүүн Б.Пүрэвдорж, гишүүн асан З.Нарантуяа, Х.Тэмүүжин нар 100 мянган гарын үсэг цуглуулж, онц их хурал зарлая гээд мэдээлээд байсан. Тийм боломжтой юу?

-АН нэг талдаа М.Тулгат, нөгөө талдаа О.Цогтгэрэл гэдэг даргатай боллоо. Хоёуланг нь Дээд шүүх бүртгэсэнгүй. Ингээд байж байтал гурав дахь буюу дундын хувилбар гээд Б.Пүрэвдорж, З.Нарантуяа, Х.Тэмүүжин тэргүүтэй хүмүүс хэвлэлийн бага хурал хийгээд мэдэгдэл гаргаж, онц их хурал хийнэ гээд зарлаад явчихлаа. Ингээд харахаар АН гурав ч хуваагдчихаад байгаа юм уу гээд харагдахаар. Үнэн чанартаа энэ бол дахиад хууль бус үйл ажиллагаа эхэлж байна.

-Тэд намаа эвлэрүүлэх гарц эрэлхийлж байгаа юм биш үү?

-Онц их хурлын асуудал АН-ын дүрмийн заалтад байхгүй. Нөгөөтэйгүүр 100 мянган гарын үсэг цуглууллаа гэхэд регистрийн дугаараар баталгаажсан хүмүүс байж таарна даа. Тэр 100 мянган хүний төлөөлөл бүрдээд хуралдъя гэж бодоход ойрын хоёр, гурван сард болохгүй нь тодорхой. Магадгүй онлайн юм уу цахимаар хуралдаж болно доо. Гэтэл энэ улсууд чинь М.Тулгатын хийсэн цахим хурлыг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байгаа улсууд шүү дээ. Орчин үед дэлхий нийтээр цахимжиж байхад М.Тулгат даргын хийсэн цахим хурал, цахим бүртгэлийг хүлээн зөвшөөрч чадахгүй байгаа хэрэг. Тэгвэл тийм улсууд өөрсдөө цахим хуралдаан, цахим бүртгэлийг яагаад хийгээд байгаа юм бэ гэдэг асуудал ургана. Дөнгөж сая (өчигдөр) авсан мэдээллээр100 мянган гарын үсэг цуглуулахын тулд аймаг, сумдын хороо болгонд нэг хүний 50 мянган төгрөгөөр төлөвлөөд маш их хэмжээний зардал гаргаж байгаа юм билээ. Энэ чинь өөрөө дахиад мөнгөний эх үүсвэртэй ажил болох нь.

-Хаанаас санхүүжих юм бол?

-Хурал хийх гэж байгаа улсуудаас санхүүжилтийн эх үүсвэр нь гарч байгаа гэсэн мэдээлэл ирж байгаа. Тэгэхээр тэр хэмжээний хөрөнгө хаанаас олж байгааг нь ойлгохгүй байна. Энэ бол яах аргагүй анхаарал татах сэдэв болж байгаа юм. Ямар нэгэн захиалгат ажил эхэлж байгаа юм биш байгаа гэсэн хардлага төрүүлж байна. Хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байгаагийн тод жишээ. Үнэхээр 100 мянган хүн цуглаад хурал хийдэг юм байж гэж бодъё. Гарсан шийдвэрээ яаж баталгаажуулах гээд байгаа нь асуудал. Яагаад гэвэл Улсын дээд шүүх өнөөдрийг хүртэл АН-ын хүсэлтийг бүртгэж авахгүй байгаа. Ялгаа байхгүй буцна шүү дээ. Албан ёсоор бүртгэлийн шаардлагыг нь хангаад, албан ёсны хуралдаанаа цахимаар хийгээд албан ёсны шийдвэрүүдийг нь гаргаад Дээд шүүхэд бүртгүүлэх гээд өгсөн М.Тулгатыг хүлээж авахгүй байхад тэднийг бүртгэх үү дээ. Үнэн чанартаа Дээд шүүх улс төрийн намуудыг бүртгэж авах үүрэгтэй болохоос намын дотоод асуудалд ямар нэгэн байдлаар оролцож, нөлөөлөх эрх зүйн талаасаа боломжгүй байгууллага. Өгсөн материалыг нь ном дүрмийн дагуу нягтлаад бүртгэх ёстой. Гэтэл М.Тулгатыг бүртгэж авахгүй гэдийгээд байгаа нь улс төрийн захиалгатай гэж үзэж байна. Одоо Дээд шүүхийн шийдвэрийг хүлээгээд суух цаг биш. Бид албан ёсны шаардлагаа дахиж тавиад улс төрийн тэмцэлд орох ёстойг харуулж байна. Улсын дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч АН-ын өгсөн материалаас янз бүрийн өө олж байгаад буцаадаг. Танхимаар хуралдах асуудалд оруулж хэлэлцүүлэхгүй байна. Манай намын энэ асуудалд МАН давхар тоглолт хийгээд байна гэж харж байгаа. Аль болох АН-ын хүчийг сулруулж, хоёр, гурван хэсэг болгож байх нь Ардын намд ашигтай. Нэг талд улс төрийн нөхцөл байдлаар тулгалт яваад байна. Эсвэл Улсын дээд шүүх томилсон хүмүүсийнхээ үгээр, ямар нэгэн даалгавар биелүүлж байгаа учраас АН-ыг өнөөдөр ийм байдалд удаан хугацаанд байлгах сонирхолтой байх шиг.

-Дээд шүүх хоёр тал эвлэрээд ирвэл бүртгэнэ гээгүй юм уу?

-Нам гэдэг бол үзэл санааны цөм дээр тулгуурладаг нэгдэл. Гэтэл Дээд шүүх намын дотоод асуудалд оролцож, эвлэрэх эвлэрэхгүй асуудлыг шийддэг юм уу. Одоо АН үзэл санаагаараа ялгарч байна. Дээд шүүх хоёр тусдаа АН-ын Үндэсний бодлогын хороо хуралдаад байна гэж ярьсан байна лээ. Гэтэл М.Тулгат даргатай АН-ын Үндэсний бодлогын хороо бол албан ёсоор дүрмийнхээ үүргийг биелүүлж, албажуулсан гишүүд юм. Нөгөө талд байгаа нь 2017-2020 оны үед Үндэсний бодлогын хорооны гишүүн байсан улсуудын хэсэг бүрэлдэхүүн. Тэрнээс хойш дүрмийн дагуу маш олон өөрчлөлтүүд хийгдсэн. Дүрмийн заалтынхаа дагуу жил болгон ротаци явагдсан. Үүрэг даалгавраа биелүүлээгүй улсууд дараагийн сунгаанд орохгүй. Тийм асуудлуудад ороогдсон хүмүүс нөгөө талд зогсчихоод байгаа хэрэг. АН-ын дүрэмд зааснаар Үндэсний бодлогын хорооны гишүүдийг жил болгон тодорхой ротацид оруулна. Үндэсний бодлогын хорооны гишүүд намд хүлээсэн үүргийнхээ дагуу тодорхой хэмжээний татвар хураамж төлнө. Тэр үүргээ биелүүлээгүй бол автоматаар хасагддаг зарчим үйлчилж байх ёстой. Тиймээс Дээд шүүх намын дотоод асуудлын бодлогын шинж чанартай үйлдлүүдэд тээг тавьчихаад бүртгэхгүй байна гэдэг бол захиалга биелүүлж, даалгавар авсан байна гэдгийг шууд харуулаад байгаа юм.

-Ийм ан цав суусан АН энэ хэвээр явбал ямар ирээдүй хүлээж байна вэ?

-Үзэл санаан дээрээ туйлбартай зогссон хэсгээс бүрдсэн АН үлдэнэ. Бусад нь өөрсдийнхөө үзэл санааг дагаад өөр нам юм уу, шинэ нам үүсгэх ажил руу л шилжих байх. Улс төрийн намуудын тухай хуульд шинэчлэлт хийнэ гээд л яриад байдаг. 800 хүний бүртгэлээр нам үүсдэг биз дээ. Тэгвэл АН өнөөдөр 180-аад мянган гишүүнчлэлтэй. Энэ нь хоёр, магадгүй гурван хэсэг болчихоод байгаа юм. Тэгэхээр Дээд шүүхэд бүртгүүлсэн баруун төвийн баримтлалд туйлбартай зогсох тэр үзэл санааг өөрийнхөө үнэт зүйл гэж ойлгосон улсуудын бүрдэл нь М.Тулгат даргатай Ардчилсан нам. Энэ хүмүүс нэг цөм болоод Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ороод 70 мянган хүний санал авсан. Цаашид АН өөрийнхөө жинхэнэ сонгодог утгаар үлдэж байгаа хэсэг нь энд байна.

-Гэтэл УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэ АН-ын дарга хэвээр байгаа хэрнээ М.Тулгатыг утсан хүүхэлдэй болголоо л гэх юм байна шүү дээ?

-Манай нам дэлхий нийтийн дэг жаягаар бүх асуудлаа цахим руу шилжүүлж байгаа. Тэрнийхээ хүрээнд XI болон XII их хурлаа цахимаар хийсэн. Энэ цахимаар хийсэн хурлаар АН-ын даргаар М.Тулгатыг сонгосон. С.Эрдэнэ гэдэг хүн шийдвэрээ гаргачихсан. Ингээд материалаа бэлдээд Дээд шүүхэд өгсөн боловч М.Тулгатыг намын дарга гэж бүртгэж аваагүй байгаа тохиолдолд АН-ыг төлөөлөх эрх нь С.Эрдэнэд хадгалагддаг. Дээд шүүхийн бүртгэлийн үйл ажиллагаа гацсан учраас С.Эрдэнэ давхар дарга мэт харагдаад байгаа юм. Гагцхүү С.Эрдэнэ гэдэг хувь хүнд дургүй хүмүүс М.Тулгатыг АН утсан хүүхэлдэй болголоо гэсэн ухуулга явуулж байна. Үнэн хэрэгтээ АН-ыг төлөөлөх эрх бүхий дарга нь М.Тулгат гэдгийг дахин хэлье. Дээд шүүхийн бүртгэл албажвал М.Тулгат цаашид АН-ыг бүрэн төлөөлөөд явах эрхтэй хүн болно.

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнгийн талаар та юу хэлэх вэ. АН хагараагүй байсан бол ийм муу санал авах байсан уу. Нөгөө талаар танай намыг МАН-тай үгсэн тохиролцсон гэх юм билээ?

-Ийм ярианы сэжүүр дандаа О.Цогтгэрэл даргатай хэсэг бүлгээс гардаг. Ямар ч баримт нотолгоогүй цуурч, ард түмнийг цагаан сонгуульд уриалсан. Энэ бүгдээс улбаалаад АН сонгуульд амжилттай оролцож чадаагүй. С.Эрдэнэ гэдэг хүнийг дэмжихгүй гэсэн тэдний уриалгад автаад иргэд саналаа өгөөгүй. Тэр улсууд бол үнэт зүйлгүй гэсэн үг. Цаашид АН босч ирэх боломжийг бүрдүүлэх ажлыг шинэ удирдлагууд хийж хэрэгжүүлэх ёстой.

-Нөхөн сонгуульд АН яаж оролцох вэ?

-Энд нэг зүйлийг тодотгомоор байна. Сая Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар хууль эрх зүйн бүх байгууллагууд М.Тулгат даргатай АН албан ёсных мөн гэдгийг нотоллоо шүү дээ. Тиймээс С.Эрдэнийг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бүртгэж авсан. Одоо Дээд шүүх энэ бүртгэлээ баталгаажуулахгүй бол өнөөдрийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөр сонгогсдсон У.Хүрэлсүхийн ялалт байгуулсан сонгууль хүчингүй болно.

-Яагаад?

-АН-аас С.Эрдэнийг нэр дэвшүүлэхэд өгсөн бүх бичиг баримтыг шалгадаг байгууллагууд нь нягтлаад батламжийг нь олгосон шүү дээ. Албан ёсны АН нь энэ мөн юм байна гээд Ерөнхийлөгчийн сонгуульд оруулсан. Үүгээрээ М.Тулгат даргатай АН жинхэнэ юм байна гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Тиймээс Сонгууль хүчин төгөлдөр болсон. Тийм биш юм бол У.Хүрэлсүх Монгол Улсын албан ёсны Ерөнхийлөгч биш гэсэн үг. Хүчин төгөлдөр байж өрсөлдсөн. Тиймээс одоо нөхөн сонгууль М.Тулгат даргатай АН-аас оролцоно. Мэдээж АН нөхөн сонгуульд ялахын тулд оролцох ёстой.

-УИХ дахь АН-ын бүлэг сул байна гэсэн шүүмжлэл дагуулдаг. Парламентын гишүүн байсан хүний хувьд сөрөг хүчинд ямар дүн тавих вэ?

-АН-ын нэрээр УИХ-д сууж байгаа хүмүүс намын бодлогыг дагахгүйгээр явж байна. Ярихдаа намын нэрийг барьж байгаа боловч АН-ын үнэт зүйлсийг тээхгүй байгаа. Тиймээс тэр улсуудтай асуудлыг ярих цаг болсон. УИХ дахь АН-ын бүлэг гэж ярьдаг болохоос 11 хүн гэж ярьдаггүй шүү дээ. Тэр улсууд М.Тулгат даргатай АН-ын гаргаж байгаа шийдвэрүүд, улс төрийн дүгнэлтүүдийг парламентад ярих ёстой. Нэг бол бие даасан гишүүд болчих хэрэгтэй. Сөрөг хүчин гэдэг бол бодлогын өрсөлдөөн байх ёстой. Жишээлбэл, ковидын эсрэг МАН-ын авч хэрэгжүүлж байгаа асуудлын талаар ярихдаа “Хэрвээ бид засгийн эрх барьж байсан бол ийм бодлого хэрэгжүүлэх байсан юм” гэх мэтчилэн байнга сөргүүлж тавимаар байгаа юм. Энэ чинь л бодлогын уралдаан. Үүнийг хийж чадахгүй байна гэдэг АН-ын улс төрийн шийдвэр, үнэт зүйлсийг тээж чадахгүй байгаагийн гай байхгүй юу. Одоо эрээвэр хураавар хүмүүсийн нийлбэр болчихоод тэрийгээ АН-ын бүлэг гэж яриад байж болохгүй. Үнэн чанартаа сөрөг хүчин бол АН-ын улстөрийн чиг хандлага, үзэл санааг тодорхойлж, баруун төвийн бодлогыг зүүн төвийн бодлоготой өрсөлдүүлэн гаргаж ирэх хувилбарыг ярьж явах ёстой бүлэг. Тиймээс бүлэг бол муу ажиллаж байгаа.

-Ковидын эсрэг хуулийг энэ парламент гаргасан. Хашир улстөрчийн хувьд уг хуулийн талаар юу хэлэх вэ?

-Энэ хуулийн эхний хувилбар нь ҮАБЗ-ийн гурван нөхөрт хэмжээлшгүй эрх мэдэл өгсний гай. Одоогийн УИХ нь орж ирсэн төслийг үг дуугүй гараа өргөдөг хувилбар руу шилжчихсэн шүү дээ. Ковидын эсрэг хуулийг сунгах ёсгүй. Энэ хуулийг эсэргүүцэж байгаа МАН-ын Ж.Сүхбаатар, Б.Энхбаяр нарын зөв гэж харж байгаа. Монгол Улс бол Үндсэн хуультай тусгаар тогтносон улс. Үндсэн хуулийг дагасан салбар хуулиудтай. Ямар нөхцөл байдал үүсвэл аль хуулиар яаж арга хэмжээ авах уу гэсэн хуулийн заалтууд бүгд байгаа. Гэтэл зөвхөн ковидод зориулсан хууль гаргаад тэрийгээ сунгаж буй нь эрх мэдэл хаашаа явж байна вэ гэдгийг тод харуулах биз ээ. Тусгаар тогтносон улс, төрт ёсны хэв шинж алдагдаж байна. Нэг намын хэт ноёрхол, дарангуйлал эндээс тод харагдаж байгаа. Ковидод МАН болон Засгийн газар Их хурал 100 хувь ялагдал хүлээчихсэн. Зоригтой арга хэмжээ авч чадахгүй дүлгэнэсээр байгаад өнөөдрийг хүрээд нөхцөл байдал ямар хүндэрч байгаа харж байна. Энэ Засгийн газар үргэлжлүүлж ажиллах ямар ч эрх зүйн боломжгүй. Нэг намын хэт дарангуйлалд шилжсэн учраас Засгийн газрыг огцруулах асуудлыг авч хэлэлцэж чадахгүй байгаа нь харамсалтай. Он дуустал ковидын улмаас ямар их хүндрэл, хохирол учрахыг хэн ч хэлж мэдэхгүй. Тэгсэн хэрнээ наадам яриад суугаад байдаг. Энэ бүгд Монголд хэмжээлшгүй эрхт дарангуйлал нэг намын гарт төвлөрч байгаа нь харагдаж байна. Тэд бүх зүйл дээр системтэйгээр тархи угааж байна. Иргэдийг дарамталж, зөрчлийн хуулийг гаргууд сайн ашиглаж байна шүү дээ.Аливаа асуудлыг хэлэхээс, ярихаас айдаг байдаг байдал руу бүх хүнийг хүчээр шахаад байна. Сүүлийн үеийн залуучууд эрх баригчдын авч хэрэгжүүлж буй арга хэмжээ, гаргасан алдаа, хүний эрхийн зөрчлийг эсэргүүцэж, зоригтой шүүмжилж байгаа нь зөв. Үүнийг АН гар бие оролцон тууштай дэмжих ёстой.

-Улс төрийн намууд ер нь ард түмнийхээ төлөө явдаг юм уу. Жишээлбэл, МАХН-ынхан өөр өөрсдийнхөө эрх ашгийг бодоод С.Ганбаатар нь АН-д, Н.Энхбаяр нь МАН-тай нэгдлээ шүү дээ...

-С.Ганбаатар бол АН-ын нэрийг зээлдээд байгаа хэсэг бүлэг улсуудтай нийлчихсэн. Манай намын гишүүн биш. Н.Энхбаярын хувьд Ардын намын өөрсдийнх нь тохироо. Тохирооныхоо зовлонг эдлэх гэж байгаа улсууд. Тэд дарангуйллыг улам төгөлдөржүүлэх ажлыг хийх гээд эхний хувилбаруудаа бэлдээд байна шүү дээ. Сая Ерөнхийлөгчөө авчихсан учраас эд нар дахиад хэмжээлшгүй эрх дарх эдэлж, 100 жил ноёлно гэж мөрөөдөж суугаа. Тэрийгээ хэрэгжүүлэхийн тулд хууль эрх зүйн баримт бичгүүдэд өөрчлөлт оруулах ажлыг ойрын үед хийж эхлэх байх. Үүний нэг гол илэрхийлэл нь дахиад Үндсэн хуульд гар хүрэх ажлыг хийх гээд зэхэж байна. Тэр бол Н.Энхбаяр тэргүүтэй нь гаргаж байсан төслүүдийн эхний драфт орж ирж магадгүй. Одоо МАН удирдлагууддаа хөдөлгөөн хийж байна. У.Хүрэлсүхийг ялуулсныхаа өрийг дарж байна. Энэ өрийг дарахад орж буй хүмүүс нь баярлаж, орон зайгаа алдаж байгаа өчнөөн Ардын намын гишүүд хорсол тээн үлдэнэ. Магадгүй цаг хугацааны явцад энэ хорсол ил гарч дэврэх байх. Ардын нам бол үндсэндээ АН-ыг тарж бутарсан, салж, нийлсэнийг олон түмэнд гайхуулаад, гайхаад байгаа боловч, үнэн чанартаа МАН-ын дотор асар том ангал үүсчихсэн хэзээ мөдгүй тэр нь задрахад бэлэн болсон. Тэрийгээ амь тариагаар зохицуулахын тулд энэ өөрчлөлтүүдийг хийгээд эхэлчихлээ. Идээ бээр нь хэдий болтлоо буглаж явав гэж дээ, гарах байлгүй дээ. АН тэднээс эрс ялгаатай нь ил гарч ярьдаг, бидэнд хуримтлагдсан идээ бээр гэж байхгүй.

ХҮН-ын хувьд зүүн төвийн үзэл баримтлалтай социал демократ нам гэж зарладаг. МАН ч ялгаагүй ийм үзэл баримтлалтай. Энэ хоёр нам олон улсын социал демократ намын үзэл баримтлалд нэг гэсэн үг. Гэтэл зүүн төвийн үзэл баримтлалтай хоёр нам Монголд хоорондоо байлдаад байдгийг ойлгодоггүй юм. Ардын нам бол социал демократ нэрийн дор нуугдсан хуучин коммунист намт байр сууриа хэвээр хадгалаад байна. ХҮН бол яах аргагүй зүүн төвийн буюу социал демократ намыг сонгодог хэлбэрээр нь байгуулах гэсэн оролдлого хийж байгаа. Жинхэнэ зүүн төвийн нам болох бүрдэл энд үүсч байгаа болов уу. Тиймээс эдний хооронд зөрчил байгаа юм. АН-ын хувьд баруун төвийн үзэл баримтлалтай, өөрийн гэсэн бодлогын баримт бичгүүдээ баталгаажуулсан, олон намын тогтолцоотой, баруун, зүүний бодлогын уралдааныг үүсгэх гээд сууж байна. Иргэд бол аль намын бодлого нь илүү таалагдана, тэр намаа дэмждэг систем рүү шилжих гээд байгаа юм. Гишүүнчлэлтэй намаас илүү бодлогоор уралддаг цаг үе ирж байна. Гэтэл Ардын нам Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр гишүүнчлэлийг л өсгөсөн хувилбараар нэмэлт, өөрчлөлт оруулчихсан шүү дээ. Үүгээрээ монголчуудыг мөнхөд хоёр хувааж, дайсагнуулж байх зорилго тавиад байна. Уг нь гишүүнчлэл биш, бодлого чухал. Бодлогоо дэмжүүлж чадвал сонгогддог. Чадахгүй бол ялагддаг л зарчим явах дэлхийн хэв шинжийг бүтээе. Мэдээж гишүүн байна. Гэхдээ тооны араас хөөцөлдөхгүй, чанар ярих цаг үе ирчихээд байгаа. Социал демократ зүүн төвийн байдал руу ХҮН эхлэлийг нь тавьж байх шиг байна. Нөгөө талаас нь М.Тулгат даргатай АН тавьж байна. Коммунист нам буюу зүсээ нуусан МАН ялгарах цаг удахгүй ирэх байх.