Олон ургальч үзэл санааг дэмжих, дээдлэхийн учир
Нэг намын бодлогоор, нэг үзэл суртлын дагуу л нийгмийн амьдралын бүх талыг удирддаг бол тэр улс оронд наад зах нь нийгмийн шинжлэх ухааны салбарууд чөлөөтэй хөгжих боломжгүй юм. Монголын нийгмийн туршлага, практикаар энэ нь нотлогдсон билээ. Жишээ болгож XX зууны II хагас дахь түүхийн шинжлэх ухааныг авч үзье.
XX зууны дундуур “Монголын товч түүх”-ийг ЗХУ-ын түүхч эрдэмтэд бичжээ. Энэ ажилд Монголын талаас ердөө л хоёр хүн оролцож багаахан хэсгийг нь бичилцжээ.
Гарал үүслээ, түүх намтраа байнгад шахам дурсаж, домоглон өгүүлж, жишээ сургамж авч ирсэн цөөхөн ард түмний нэг нь Монголчууд билээ. Бүх нийтийн тооллын өмнөх үеэс нааш яригдаж байсан гэгдэх үлгэр шахам болчихсон домгууд ч байжээ. Хэн бүхний мэдэх жишээ гэхэд л 1240 онд бичигдсэн Монголын нууц товчоонд дурдагдан буй Чингис хааны гарал, үүсэлтэй холбогдох түүний өмнөх 20 гаруй үеийн өвгүүдийн нь талаарх мэдээ, баримт байна. Хубилай хааны намтар үйл ажиллагааг өгүүлсэн “Мэдэгдэхүүнийг сайтар өгүүлэгч” судар байна. 14-р зууны эхэн үеийн дэлхийн түүх гэгдэхээр “Судрын чуулган” ном байна. Наашлуулан дурдах аваас “олон алтан товч, эрдэнийн эрхүүд” байна. XIX зууны жишээ гэхэд л Амар гуайн бичсэн түүх байна. Түүхэн уран зохиол олон бий. Гэтэл “Монголын товч түүх”-ийг бичсэн Зөвлөлтийн эрдэмтэд өмнө дурдсан бичмэл түүхүүдийн өгүүлэх түүхэн үнэнийг үл ойшоож, хийсвэрлэн орхиж, ганцхүү большевик үзэл суртал, ангич намч байр сууринаас нэгэн зохиомол түүхийг бүтээжээ.
Нэг-изм, нэг намын үзэл суртлын үүднээс асуудалд хандах аваас түүхийн шинжлэх ухаан өөрөө субъективизмээр дүүрч үнэнийг өгүүлэх биш худал руу хөтлөгч болж хувирдаг байна. Чухамхүү ийм замаар орсноосоо болоод 1960-аад оноос хойшхи Монголын түүх судлал түүхэн үнэнрүү ойртох, зэрэгцэх биш харин намч, ангич байр суурь, Зөвлөлтийн эрдэмтэдийн хийсэн үнэлгээ, дүгнэлт, МАХН-ын баримт бичгүүдэд дурдагдсан үзэл санаанд нийцүүлэх эрмэлзэлд л хөтлөгдөх болжээ. Ийм үзэгдэл цааш цаашдаа яван гаарч, хэтийдэж, МАХН-ын гишүүн судлаачид бүр намыхнаа даргыг, хэлсэн үгийг нь бурханчлан үзэх, шүтэх болсон байв. Бодит үнэн, шинжлэх ухааны үнэн бол хэзээ ч гэсэн зөвхөн ганц хүний карманд байдаг зүйл биш юм. Бүхэл бүтэн нэг намын үзэл онолд ч гэсэн бүх үнэн агуулагдаж байдаггүй нь амьдрал, практикаас тодорхой харагддаг.
Ялангуяа хэт шашинжуулах, хэтэрхий улс төржүүлэх, хэт намчирхах, том нэр төрд хэт шүтэх нь үнэнийг худал, худлыг үнэн болгодог том эмгэг, нийгмийн сэтгэл зүй, ухамсарт тусдаг өвчин, тахал юм.
Монгол судлаачдын философи сэтгэлгээ XX зууны туршид мөн марксист-ленинист явцуурлаар өвчилсөн байв.
МАХН-ын мөрийн хөтөлбөр, зорилтуудыг тухай тухайн цаг үед байж болох ганц үнэн болгож харуулах гэсэн оролдлого онолын сэтгэлгээг боомилж, худал гаргалгаа, дүгнэлт хийлгэж, амьдрал, практикаас үнэнийг эрэх биш намын дарга нарын үг, илтгэлээс үнэнийг, маргаашийг эрэхэд хүргэсээр байв. Философичид, нийгэм судлаачид МАХН-ын илтгэл, тогтоолын дүгнэлтэнд хөтлөгдөж улс орны нийгэм-улс төрийн байдал, хөгжлийн түвшин, үе шатны хувьд эртэдсэн, дэвэргэсэн үнэлгээ, дүгнэлт өгч ард олныг төөрөлдүүлсээр, болоогүйг болсон мэтээр сурталчилсаар байлаа. Нийгмийн урагшлах хурд саарч, мухардалд орсон үед ч гэсэн буруу, зөрүү үнэлгээгээ давтсаар байсан нь доктор, профессорууд, академичдын хуурамч нэр хүндийг бүр шавартай хутгасан юм.
Том гэгдсэн эрдэмтэдийн олонхи нь чанартай сайн бүтээл туурвихын төлөө биш зөвхөн зэрэг, цолоо нэмэх, том албан тушаалд дэвших, цалин хангамжаа нэмэгдүүлэхийн төлөө л хичээцгээж, дээшээгээ ая тал засах, дарга нарт таалагдахын тулд зусар зуйрган зан авир гаргах, бэлэг сэлт барьж гүйцгээх, дайлж цайлах нь хот хөдөөгүй хавтгайрсан байв.
Аливаа нийгмийн хөгжиж дэвших үйл явц, замыг нийгэм-эдийн засгийн таван хэлбэршилд хуваасан болзолт ангиллыг байгалийн хувьсал, ургамал, амьтны өсөлтийн үе шат мэтээр буруу, болхиор ойлгосон бүдүүлэгдүү объективизмын золиос болсон сэтгэлээ олон философич, олон эдийн засагчдыг эзэмдэж байсан нь хуурамч шинжлэх ухаанчирхлыг төрүүлжээ. Нялх хурга нас бие гүйцсэн том эр хонь болохын тулд ердийн бус өсөлтийн арга, замыг сонгосон мэт шахуу “капиталист биш хөгжлийн зам” гэх бодит бус, ердийн бус, зохиомол судлагдахууныг "формацийн онол”-ын үүднээс буй болгоод түүнээ Монголчууд олон жилийн туршид бүх талаас нь судалж, тодруулж буй мэт байдлыг хоосон дүр эсгэгчид залхатлаа үзүүлсээр, бусдыг гайхруулсаар байж билээ.
Формацийн онолыг өрөөсгөлөөр, механикаар ойлгох, мөрдөх нь хичнээн ч тооны худлаа судлагдахууныг төрүүлж болох аюултай юм.
Аспирант, дэд эрдэмтэн, доктор, профессор ШУА-ийн сурвалжлагч гишүүн, академич гэх зэрэг, цолуудыг угсран шатлан авсан хэдий ч тухайн салбар шинжлэх ухаандаа шинэ, чухал бүтээл туурвисан, шинэ онол дэвшүүлсэн, шинэ чиглэлийг буй болгосон, нээлт хийсэн судлаач нийгмийн шинжлэх ухааны салбаруудад /нийт тоотой нь харьцуулах юм бол/ бараг байсангүй. Эрдэмгүй эрдэмтдийн тоогоор бол /хүн амд харьцуулвал/ Монгол улс дэлхийд бараг л нэгдүгээр байранд орчихоод байжээ. Худал намчирхал, хуурамч шинжлэх ухаанчирхал ингэтлээ газар авчээ.
Олон ургальч байдал, оюун санааны амьдралын олон талт байдал ноёрхох нь заавал улс төрийн олон намтай байхыг шаарддаг биш юм. Үнэнийг олж мэдэх, таних, ашиглах замаар амжилттай урагшлахын тулд л олон ургальч байдлыг дэлхий нийтээрээ дэмждэг билээ.
Хуурамч шинжлэх ухаанчирхал, худал номчирхол нь ард олны оюун санааны амьдралыг гэгээрүүлж чаддаггүй болохоор мухар сүсэг, хоосон залбирал, бөө мөргөл, хутагт хувилгаад, хойд дүр, бурхан, сахиус мэтийн зүйлүүд 1990 оноос хойш гэрлийн хурдаар эргэж иржээ.
Номгүй лам, эрдэмгүй эрдэмтдээр багшлуулсан их дээд сургуулиуд, сүм хийдүүд борооны дараах мөөг шиг олширч зэрэгцэн бизнес хийж эхэлснээр байдал бүр ч хүндэрчээ.
Хувийн “их, дээд сургуулиудад” бэлтгэгдсэн хүмүүсийн олонхи нь “мэрэгжээгүй мэргэжилтнүүд” дипломтой ажилгүйчүүдийн том бүлгийг Монголд буй болгожээ.
Малчдын мөнгөн орлогын ихэнхийг “хувийн их, дээд сургуулиуд” хурааж авдаг болсноор мал, махны үнийг нэмэхээс өөр арга малчдад үлдсэнгүй.
Боловсролоор бизнес хийгчдийн тоо, хот хөдөөгүй өссөн, мөн эм, эмчилгээгээр элэг нэгтнээ сөгдтөл нь шулагчдын эгнээ өргөжсөнөөр Монголд ядуурал нүүрэлж, гэмт хэрэгтний тоо, согтуурах мансуурах үзэгдэл газар авч хавтгайрчээ.
Боловсрол, гэгээрэл, хүмүүжил, хөдөлмөр, шинэлэх ухаан, үйлдвэрлэл, сахилга бат, хариуцлага, хяналт, үнэлгээ, дүгнэлт мэтийн суурь ойлголтууд бүгд л эзэнгүйдэж, самуурлаа.
Ардчиллыг ч авилга, анархизм хоёр идэж дуусгах бололтой....
Монголд эм, тарианы үнэ дэлхийн зах зээлийн дундчаас 4-7 дахин их, түүгээр ч зогсохгүй импортоор авч буй эмийн 30 орчим хувь нь хулхи, чанаргүй гээд бодохлоор шууд л ой гутах юм.
Эх оронч, улс түмэнч, ач буяныг дээдэлдэг сэтгэлгээ, хүмүүнлэг зан чанар, хүний мөс, нэг л янзаараа Монгол зан, чанар хааччихваа?
Судлаач, проффесор Д.Чулуунжав
