Хятад орон иргэний дайн, японы хийгээд бусад орны эзэмшил болоод нөлөөнд ёстой ядарч зүдэрч явахад нь ХХ зууны 40-өөд онд Сталин "аварч", Мао энэ оронд марксизм-ленинизмын тугийг өөрийн онолтой хамт өргөхөд нь тусалсан юм. 

Тэр нь манай Нацагдорж зохиолчийн хэлсэн"бүх дэлхийг бүрхэх Октябрын" үзэл санааг дэлгэрүүлэх коммунист үзлээс үүдэлтэй бөгөөд Хятад мэт эртний соёл, түүхтэй орныг татаж чадвал дэлхийг эзлэх Сталины марксист-ленинист төлөвлөгөө бүтэхэд том алхам болох байв.

Чанкайши болоод Японыг ялах их аянд мордсон Маогийнханд Сталин, Зөвлөлт хичнээн их хэрэгтэй байсан нь ойлгомжтой. Ийнхүү Сталин, Мао нарын хүсэл мөрөөдөл нэг цэгт давхцаж, ЗХУ ч Монголыг дагуулан Японыг бүрэн ялах дайнд мордсон түүхтэй.

Сталин, зөвлөлтийн тусламж, Монголын оролцоонд дулдуйдсан Мао ялалт байгуулж, Чанкайшиг Тайван аралд хөөн БНХАУ-ыг 1949 оны 10 сард тунхаглав. Дэлхий дахинд коммунизмыг түгээх нэгэн эрх ашигт нэгдсэн Зөвлөлт, Хятад, Монгол гурван "ахан дүүс" ёстой өвөр түрийдээ орлоо доо. Зөвлөлтийн ач буянаар БНХАУ НҮБ-д орж, бүр Аюулгүйн зөвлөлийн байнгын 5 гишүүний нэг болоод зогсоогүй бүр Зөвлөлт андын хайраар цөмийн зэвсэгтэй хүртэл  боллоо. Хятад луу амь орлоо. Гэвч дэлхийн коммунизмыг хэн толгойлох вэ гэдэг дээр Мао бас дотроо нэг бодолтой байж бараг Сталинтай өрсөлдөх шахуу юм далдуур хийж байлаа. Сталин де факто дэлхийн коммунизмын толгойлогч байсан тул Маод тэрбүр эмзэглээгүй харин ч Чанкайши болон түүнийг дарамталж, АНУ, Англи хоёрт болзол тавьж байж, БНМАУ-ыг хүртэл тусгаар улс гэж зөвшөөрүүлэн Хятадаас салгаж, Монгол, Хятадын хооронд дипломат харилцаа тогтоолгов. Түүх иймийн учир монголчууд Сталинг хараах хэрэггүй юм. Сталин Монголд хайртайдаа биш Зөвлөлтийн, коммунизмын эрх ашгийн үүднээс л үүнийг хийсэн хэрэг.

Харин Сталины дараа Хрушев хэмээгч болчимгүй нөхөр гарч Маотай зөрчилдсөнөөр хэрэг мандаж, "ах дүүгийн найрамдалд" ан цав үүсэв. Мао Хрушёв маягийн нөхрийг ёстой тоохгүй байснаар барахгүй Сталинг муулсан нь түүнд бас тусаж болохыг тооцоолж түүнтэй эвлэрээгүй билээ.

Брежнев ч зөвлөлтийн бодлогыг тууштай үргэлжлүүлсэн юм. Ийнхүү яваандаа Зөвлөлтийнхөн ревзонист, Хятадууд маоистууд цол гуншинтай болж өөр хоорондоо тэрсэлдэн 60-аад оны сүүлээр Даманы аралд дайтсан түүхтэй. Энэ хооронд дэлхийн социализм төдийгүй соц. баримжаатай гуравдагч орнууд хүртэл хуваагдсан юм. БНМАУ Зөвлөлтийн талд бат зогсож, Маог харааж зүхэж байлаа. 1978 онд Зөвлөлтийн цэрэг Хятадын хилийг давахад БНМАУ-ын нутаг түшиц газар нь болж байв. 

Дэлхийн коммунизм түүний дотор Зөвлөлт тэргүүтэй социалист лагерийг унагах зорилготой Америк, Өрнөд Европ гар хумхин суусангүй. Зөвлөлт, Хятадын хагарлыг сайн ашиглав. Зөвлөлтийн эсрэг үзэл дээр Маотай Америк сүлбэлдэн түүнийг татаж, ерөнхийлөгч Никсон бүр 1972 онд БНХАУ-д айлчан харилцаа нь сайжрах, хамтран ажиллах өргөн боломж нээгдэв. Ийм сайхан боломжийг хятад хүн алдахгүй нь тодорхой. Яваа яваандаа Маогийн дараа Динсяопин Америкт үүд хаалгаа цэлийтэл нээж, хөрөнгө оруулалтын маш таатай нөхцөл Өрнөдөд бүрдүүлснээр хятад луу тэнхэрч эхлэв. Коммунист орнуудад Америк болоод Өрнөдийн зүгээс тавьдаг хоригууд Хятадын хувьд суларч, аажимдаа тэдний дэвшилтэт техник технологи хөрөнгө оруулалт даган урсан орж ирэв. Америк болоод Өрнөдийн Зөвлөлтийг, коммунизмыг унагах төлөвлөгөө сайн хэрэгжиж эхэллээ.

Горбачёвын эхэлсэн бодлого ЗХУ-ыг бутаргав. Үүний дүнд коммунист, капиталистаараа ЗХУ, АНУ-ыг даган хуваагдаж байсан хоёр туйлт ертөнц Америк хэмээгдэх нэгэн туйлтай боллоо. Хятад луу босч ирлээ. 

Социалист лагерийн дагуул орнууд нь ээлж дараалан коммунист дэглэмээс татгалзаж, Монголд хүртэл хөдөлгөөн өрнөн, ЗХУ нурах аюул нүүрлэсэн тэр хүнд үед сэрж өндийсөн Хятадтай холбоо харилцаагаа хэвийн болгох нь Зөвлөлтийн хувьд амин чухал байлаа. Горбачёв Монголын удирдлагад хэл мэдээ ч дуулгалгүй Владивостокт Монголоос цэргээ гаргахаа гэнэт зарлаж, Хятадын болзолд сайхан хариу барилаа. Монголын хэд алмайран хоцров.

Хожим бүр байлдаж, цэргийнхээ нүдийг ухуулж байсан Даманы арлаа ч Хятадад буцааж өгсөн юм. Ийнхүү Путин, Си Жин Пигийн үе болоход энэ хоёр орон 50- иад оны "ах дүүгийн харилцаандаа" эргээд очих төлөвтэй боллоо. Шанхайн гэрээ, Brics итийг байгуулж, нэг туйлт ертөнцийг олон туйлтай болгоно гэж зарлав. Гэвч Шанхай болоод Брикситэд Хятад, Энэтхэгийн шарх хувилж магадгүй боллоо. Хятад луу сэрэхэд, бүр цөмийн зэвсэгтэй их гүрэн болоход Зөвлөлт гүрэн, Америк авга хоёрын тэмцэл үнэхээр шийдвэрлэх үүрэг гүйцэтгэснийг та баримтуудаас ойлгосон гэж найдаж байна.

Гэтэл өнөө Америк тэвдэж эхлэв. Нэг харсан Хятад луу тэнхрэн босч, дэлхийн 2 дахь эдийн засаг болоод зогсохгүй, цэрэг зэвсгийн хувьд хүчирхэг гүрэн болж, тухайн үед коммунистуудад хориотой байсан өрнөдийн бүхий л технологийг Хятад олж аваад бүр Америк авгыг худалдааны хэдэн зуун тэрбум долларын алдагдалд оруулж, түүнтэй зиндаархдаг боллоо. Америк Хятадтай худалдааны том дайн өрнүүлж, хүний эрхийн зөрчил, Ковид 19 тараасан зэргийг нь ярьж эхлэв. Саяхан бүр Хятадын хэдэн мянган оюутны АНУ-д суралцах визийг хүртэл цуцлав. 70-аад онд тусалж босгосондоо амаа барих шахуу юм болж байна. Үнэндээ Америк, өрнөдийн хөрөнгө оруулалт, технологи лууг сэхээсэн нь яалтгүй үнэн. Тэд ч их ашиг олсон. Бүр Хонг Конг, Макаог хүртэл эргүүлэн өгч уяраа биз дээ.

Өнөөдөр Хятад луу коммунизм, капитализм, Зөвлөлт (Орос) , Америк, өрнөдийн тэмцэл дээр тоглон нэгэнт тэнхрэн босчээ. Бүр үе үе ахиран нүргэлж байна. Тайваныг авна гэж ил тод мэдэгдээд зогсохгүй, бүрэн цензуртэй Хятад дотор "Ар Монгол манайх, буцааж авах ёстой" гэж ярьсаар ирлээ. Гэхдээ бид нэг их айгаад хэрэггүй. Нүүрсээ, алтаа, зэсээ, байгалын баялагаа, түүхийн их олдворуудыг Хятад авахгүй болно гэж айгаад бүр хэрэггүй. Өөр арга зам байгаа шүү.

Хятад авахгүй гэвэл түүгээр нь л бол л доо. Монгол түмэн тэртэй тэргүй ядуу амьдраад сурчихсан. Харин намууд, олигархиуд, төрд гарсан хулгайчид өөрийн эх орноо луйвардахаа зогсоочих!! 

Мөнх Тэнгэрийн бүтэн заяат энэ Монгол улсыг Хятад авахаас өмнө экологийн, аль эсвэл цөмийн сүйрлээс, бүр гадны өөр гаригийн амьтасаас үүдэн галав юүлэнэ. Ертөнц сөнөнө. Зарим баячууд Марс дээр дуусана биз. За тэгээд өнөөдөр бас үүнээс айгаад хэрэггүй энэ бол 100 жилийн дараа болно.

Дипломат, ОББЭЭ Түндэвдоржийн ЗАЛАА-УУЛ