CAAK ӨНЦӨГ: Мэдээллийн дайн бидэнд хэрхэн нөлөөлөх вэ?
Орчин үеийн мэдээллийн дайныг тогтмол боловч үл мэдэгдэм байдлаар мэдээллийн орон зайн ямар ч цэг дээр, бусдын нутаг дэвсгэрийг хамран явуулж болдог ба энэ довтолгооны объект нь эсрэг талын цэрэг зэвсгийн удирдлагын компьютерийн сүлжээ, соёлын орон зай, хүмүүсийн ухамсар (далд ухамсар) байж улмаар удаан хугацааны турш үл анзаарагдана. Энэ бүхэн нь «халдан довтлогч»-ийг хамгийн бага гарз хохирол, зардал гарган бусдад нөлөөлж, ингэх далимдаа “соёлжиж иргэншсэн, энх тайванч” улс орон болж харагдах боломж олгоно.
Шинэ зэвсгийн орчин үеийн технологи ба дэлхийг хамарсан мэдээллийн нэгдсэн орон зай бий болж байгаа нь гадаадын цэрэг, тусгай албадын зүгээс «мэдээллийн операци» явуулах боломжийг олгож байна. XXI зуунд мэдээллийн дайны арга барил, арга замууд улам нарийн, мөн аюултай шинж рүүгээ орлоо. Өнөө үед мэдээллийн довтолгооныг төлөвлөн хэрэгжүүлж буй хүмүүс нь техник технологийн мэргэжлийн хувьд өндөр бэлтгэгдсэн байхын зэрэгцээ сэтгэл зүйн салбарын орчин үеийн мэдлэгээр өвч зэвсэглэжээ.
Шууд чиглэсэн суртал нэвтүүлгийн оронд олон нийтийг хамарсан ховс (гипноз) гарч ирсэн ба үүнд бүхэл бүтэн улс орон, ард түмэн нэрвэгдэж байна. Ийм үр дүнд хүргэх арга замууд нь хүн төрөлхтний түүхийн бүх цаг үеийн туршид үүсч, боловсронгуй болсоор одоо улам бүр төгөлдөршиж байна.
Орчин үеийн психотехнологийн гол онцлог бол ухамсрыг алгасан хүний сэтгэхүй, далд ухамсарт нөлөөлдөгт оршино. Үүнээс болж бид эргэцүүлэн бодож, логик (учир зүйн) үндэслэлтэй шийдвэр гаргаж чадахгүйд хүрэх ба энэ нь хүсэл зоригийн эрх чөлөөгөө алдаж байна гэсэн үг юм. Үр дүнд нь хүмүүсийн зан төлөв, хүсэл тэмүүлэл, сэтгэл хөдлөл тэр битгий хэл эрүүл мэнд гээд бүх амьдрал маань бусдын хяналтанд орно.
МЭДЭЭЛЛИЙН СӨРГӨЛДӨӨН, МЭДЭЭЛЛИЙН ДАЙН
Мэдээллийн сөргөлдөөн, мэдээллийн дайн гэх мэт мэдээллийн орон зай дахь сөргөлдөөнд өөрийн гэсэн нэр томъёоны ойлголттой болох хэрэгтэй болжээ.
АНУ болон НАТО-гийн орнуудад 1990-ээд оноос эхлэн эдгээр нэр томъёонуудыг тодорхойлсон удирдамж бичиг баримт гарснаар уг салбарын судлаачид олонтаа ишлэл авч иржээ. Тэрчлэн мэдээллийн орон зай дахь сөргөлдөөний үйл явцыг нэг утгаар ойлгох нь ихээхэн хүндрэлтэй байгааг бас тэмдэглэх хэрэгтэй.
1996 онд АНУ-ын БХЯ-ны «Хяналт, удирдлагын системтэй хийх тэмцлийн номлол» гарч байлдааны үйл ажиллагаанд мэдээллийн дайныг хэрэгжүүлэх замаар эсрэг талын цэрэг ба иргэний хяналт, удирдлагын системтэй хийх тэмцлийн зарчмыг анх удаа тодорхойлсон. Энэ баримт бичигт зохион байгуулалтын бүтэц, төлөвлөлтийн дэс дараалал, журам, мэдээллийн операцийн явцыг удирдах болон сургалт, түүнчлэн энэ салбарын үндсэн ойлголтуудыг тодорхойлж өгсөн байна.
2006 онд «Мэдээллийн операци»[-ийн сургааль номлолын шинэчилсэн найруулгад байлдааны ажиллагаа явуулах шинэ хүрээ болох мэдээллийн хүрээ ба мэдээллийн сөргөлдөөнд хамаарах АНУ-ын Зэвсэгт хүчний үндсэн үзэл санаа тусгалаа олж, мэдээллийн операцийн зорилго, зорилтууд болон зарчмыг зааж өгчээ. Нэр томъёоны талаар АНУ-ын БХЯ-ны удирдлагын гол бичиг баримтууд болох ITU-T болон ISO-уудад болон ОХУ-ын холбогдох баримт бичигт дурджээ.
Мэдээллийн нөлөөлөл
Мэдээллийн нөлөөлөл бол мэдээллийн дайны бүрдэл хэсэгт ордог довтолгооны хэсэг бөгөөд үүнийг мэдээллийн операциар хэрэгжүүлдэг.
Мэдээллийн нөлөөлөл нь тухайн мэдээллийн урсгалыг хүлээн авч, боловсруулснаар заагдсан (урьдчилан төлөвлөж) бүтцийн болон үйл ажиллагааны өөрчлөлт оруулах зорилгоор дайралтын объект болон мэдээллийн систем, түүний бүрдэл хэсгүүдэд мэдээллийн урсгалаар нөлөөлөн үйлчилдэг мэдээллийн дайны гол сүйтгэгч хүчин зүйл юм.
Мэдээллийн нөлөөллийн объект бол удирдлагын хүрээнд хамаардаг болон хамаарах боломжтой мэдээллийн системийн бүрдэл хэсгүүдийн олонлог (цогц) ба мөн тухайн системд үл хамаарах боловч зорилгыг нь биелүүлэхэд дахин программчилагдах боломжит нөөц юм. Энэ нь дайсан этгээдэд эсрэг талын хүн ам, зэвсэгт хүчний бие бүрэлдэхүүний сэтгэц, сэтгэл зүй бүрэлдэх нийгмийн санал бодол, шийдвэр гаргах систем гэж харагддаг тэр зүйл билээ.
Сэтгэл зүйн хүрээн дэх нөлөөллийн объект ба хамгаалалт гэдэг бол эсрэг талын ЗХ-ний бие бүрэлдэхүүн, хувь хүний сэтгэцийн байдал, шийдвэр гаргах болон олон нийтийн санаа бодлыг тодорхойлох систем юм.
Техникийн хүрээн дэх нөлөөллийн объект ба хамгаалалт – удирдлага, харилцаа холбооны системүүд, радио электрон хэрэгслүүд, программ хангамж, компьютерийн сүлжээнүүд зэрэг мэдээлэл – техникийн системүүд юм.
Мэдээллийн хүрээ бүр өөрийн онцлог шинжтэй бөгөөд өөрийн нөлөөллийн объект болон хөнөөн сүйтгэх арга хэрэгсэл байдаг. Мэдээллийн нөлөөллийн дараах хэлбэрүүд бий. Үүнд:
- ганцаарчилсан (цэрэг-улс төрийн тодорхой удирдагчид болон бусад);
- бүлгийн (олон нийт, цэргийн хүчний бие бүрэлдэхүүн).
- Мэдээллийн нөлөөллийн хэрэгслүүд нь хөнөөх шинж чанараараа:
- өндөр нарийвчлалтай нөлөөлөл (тодорхой хүн, нийгмийн сонгогдсон хүрээ, мэдээлэл – тооцооны сүлжээний тодорхой эх үүсвэр, хэсэг г.м);
- цогц нөлөөлөл (тодорхой бүс нутгийн бүх хүн ам, түүнчлэн мэдээлэл – харилцаа холбооны дэд бүтэц) гэж ангилна.
Энэ үед мэдээллийн нөлөөллийн төрөл (хэлбэр) нь:
(1) хөнөөн сүйтгэх;
(2) төөрөгдүүлэн гажуудуулах (манипуляци);
(3) хааж хязгаарлах (блок) байж болно.
Мэдээллийн нөлөөллийн хөнөөх түвшин нь – мэдээлэл нөлөөллийн объектын тухайн хэсэг нь устгагдах эсвэл хязгаарлагдан хаагддаг, эсвэл эсрэг талынханд ашигтай байдлаар, өөрийн системд харш зорилгод (зорилгыг биелүүлэхээр) ажилладаг байдлаар тодорхойлогдоно.
Мэдээллийн нөлөөллийн дараах үндсэн арга замууд байдаг:
(1) дайны үед төр засаг болон цэргийн удирдлагын дэд бүтцийн бүрдэл хэсгүүдийг дарамт шахалтад оруулах (удирдлага, командлалын төвийг устгах г.м);
(2) мэдээллийн болон теле харилцаа холбооны системийн бүрдэл хэсгүүдэд радиоэлектрон нөлөөлөл үзүүлэх;
(3) холбооны шугамаар дамжиж байгаа мэдээллийн урсгалыг олзлон авах, шифр тайлан унших замаар, мөн нууц цацруулалт, мэдээлэл олж авах тусгай техник хэрэгсэл ашиглан тагнуулын мэдээлэл олж авах;
(4) мэдээллийн нөөц санд зөвшөөрөлгүй халдан орж, улмаар эдгээр мэдээллийг (эсрэг талын харилцаа холбоо, мэдээллийн системийн хамгаалалтын системийг программ хангамж – аппарат хэрэгсэл ашиглах замаар) гажуудуулан өөрчлөх, устгах, эсвэл эдгээр системийн хэвийн үйл ажиллагааг алдагдуулах;
(5) хүн ам болон шийдвэр гаргагч этгээдүүдийн дүгнэлт хийх, санаа зорилго, чиг хандлагад нөлөөлөхийн тулд эсрэг талын мэдээллийн шугам, эсвэл глобаль (дэлхий нийтийн) шугамд нэгэн талыг баримталсан (туйлширсан) мэдээллийг бий болгох, өргөнөөр тараах;
(6) сонирхож буй мэдээ, мэдээллийг холбооны хамгаалалтгүй шугамаар дамжих болон ил хэвлэл, олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслээс олж авах, боловсруулах гэх мэт.
Эх сурвалж: Politico