Ахуйн соёл бол гэр нь цэвэр, бохир усны сүлжээнд холбогдсон эсэхээс л эхэлнэ. Боловсон жорлонд бие засаад, усанд орж л ариун, цэвэр байх боломжтой. Энэ тухай ил тод ярьж, наад зах нь модон жорлонгоо усан татуургатайгаар сольж, хүн бүрд гэртээ усанд орох боломж бий болгох цаг өчигдөр ирчихээд байгааг бид гүйцэд нэг л ойлгохгүй байна. Биднийг бага байхад ангиар нь, нийтийн халуун усанд оруулдаг байлаа.

Соёл иргэншил усны хангамжаас эхэлдэг. Хөгжилтэй орны хамгийн жижиг сууринд ч ахуйн хэрэглээний усаа өндөрт байрлуулсан саванд цэвэршүүлэн хуримтлуулж, өөрийнх нь даралтаар айл бүрд түгээдэг. Манай аймаг, сум, дүүрэг бүрд усны сав босгож айл бүрийг хангах бүх боломж байгаа. Гэтэл усны даралтат цамхаг эхлэж барихгүй, янз бүрийн соёл спортын ордон, музейгээ түрүүлж барих болсон нь яг хэний эрх ашгийг урдаа тавина вэ?

Аялаж яваа жуулчид боловсон жорлонгүй хэдэн цаг тэвчих вэ? 2021 онд Ардын Хувьсгалын, аймаг, сумууд, албан байгууллагуудын 100 жилийн ой болж, нижгэр тэмдэглэхээр бэлдэж байна. Бүтэн 100 жилийн дараа хүн бүрийг гэртээ усанд орох боломжоор хангах зорилго тавьж, том ойнуудаа ариун цэврийн баяраар тэмдэглэвэл яасан юм бэ? та минь ээ.

Сумын төвийн усны сав

Усны сав (water tank) нь ундны усаа хадгалах, мал, газар тариалангаа услах, түймэр унтраах, хоол хүнсээ бэлдэх зэрэг олон зорилгоор ашиглагддаг. Дэлхийн түүхэнд хүмүүс суурьшсан газраа мод, шавар, чулуугаар усны сав байгуулж, өөрийнх нь даралтаар хэрэглэж ирсэн.

Монголчууд нүүдлийн соёлтой, нэг газар урт хугацаагаар суурьшиж байгаагүй учир усны сав барих шаардлага гардаггүй байв. Харин хотжин суурин болоод, шаардлага нь гарчихаад байхад яагаад усны саваа байгуулахгүй байна вэ? Оросуудын заавраар 1950-аад оноос Улаанбаатар хотод ус сувгийн төвлөрсөн систем байгуулснаа эдүгээ алдаг оног тэлсээр ирсэн ч, хүн амын хагаст нь хүрээгүй хэвээрээ байгаа.

Өндөрт байрлуулсан усны сав 10.2 см тутамд 1кПа даралтыг бий болгодог. 20 метр буюу 7 давхар байшин шиг өндөрт байрлуулсан сав 200 кПа даралтаар шахдаг учир ахуйн болон үйлдвэрлэлийн усны ихэнх шаардлагыг хангадаг. Уулын хажууд оршдог бол илүү хямд өртгөөр байгуулна гэсэн үг. Усны даралтат сав байгуулахдаа орон нутгийн нөхцөлд зохицуулж, онцлог хэлбэртэй, усаа бохирдуулж, хордуулахгүй байх, савны дотор тал нь зэвэрдэггүй, эрдэс бодисын хуримтлал үүсгэдэггүй байх ёстой. Усны хоолойнууд ч энэ шаардлагыг хангасан байх учиртай.  

Монголд ундны усаа цэвэршүүлэн хангаж буй нэг сум бол Өмнөговь аймгийн Ханбогд. Энэ сумын цэвэр усны байгууламж хоногт 2600 шоо метр ус цэвэршүүлдэг, 13 мянган хүний хэрэгцээг хангах хүчин чадалтай, бас өргөтгөж 35 мянган хүнд хүргэж болно. Олон улсын стандартад нийцсэн, бүрэн автомат энэ байгууламжийг  Оюу толгой компанийн 6.9 сая долларын хөрөнгө оруулалтаар, Монголын Заг компани 2015 онд барьж байгуулжээ. Сумын иргэд 10-аад метрийн гүнээс, өндөр эрдэсжилттэй ус хэрэглэж байсан. Одоо 300-аад метрийн гүнээс татаж, эрүүл ахуйн шаардлагад нийцүүлж цэвэршүүлсэн ундны ус хэрэглэж байна.

Төв аймгийн Бүрэн суманд 15 м өндөр, 9 метр куб багтаамжтай, хэрэгцээндээ таарсан хүчин чадалтай, өргөтгөж болохуйц цэвэр усны даралтат цамхаг барьжээ.

Хөвсгөл аймгийн Мөрөн сумын төвийн бүх айлыг цэвэр, бохир усны сүлжээнд холбосон инженерийн дэд бүтэц барьж байгуулахад нийт 20 сая долларт багтах тооцоо судалгааг Австрали, Монголын мэргэжилтнүүд гаргажээ. Цэвэрлэх байгууламжийг Азийн Хөгжлийн Банкны 10 сая долларын төслөөр хийж байна. Дулааныг шингэрүүлсэн хийгээр хангах нь бага зардалтай. Ойролцоогоор 10 сая доллараар хийж болох тооцоог Газком компани гаргажээ. Мөн усаа хийгээр халааж усанд орж болох юм. 300 гаруй сумаа ундны усаар хэзээ, яаж бүрэн хангах вэ. Бүх хүн хэзээ гэртээ усанд орох нөхцөлтэй болох вэ?

Иргэдийн оролцоо

Төрийн хөрөнгө оруулалт соёлын төв, спорт заал гэх мэт байшин, барилга барихад төвлөрдөг. Ирэх оны төсөвт л гэхэд барилга, хот байгуулалтын ажилд 14 их наяд төгрөг оруулсны зөвхөн 76 тэрбум төгрөг буюу 0.5 хувийг нь инженерийн дэд бүтэц байгуулахад төлөвлөжээ. Тогтвортой хөгжлийн хөтөлбөрт зааснаар айл бүрийг цэвэр, бохир усны дэд бүтэцтэй болгохын тулд төр орон нутгийн удирдлагаас гадна, иргэдийн оролцоо маш чухал. Иргэдийг оролцуулан санал бодлыг нь сонсож төлөвлөснөөр Дундговь аймгийн Гурвансайхан сумыг бүх шаардлага хангасан дэд бүтэцтэй болгосныг бүх сумын удирдлага очиж үзэхийг уриалж байна. Төр засаг, иргэд хамтраад сум орон нутгаа яаж өөрчилж болдгийг тэнд харж болно.

Д.Жаргалсайхан

jargaldefacto.com