Ихэнх хүмүүс сэтгэл зүйн хамгаалалтыг таагүй зүйлд няцаалт өгч, зөрчилдөөнөөс гарах чадвар хэмээн үздэг. Хүн төрөхдөө ийм чадвартай болдоггүй нь ойлгомжтой. Энэ нь олон жилийн туршлагаар хуримтлагдаж, боловсорч байдаг. Гэхдээ л хүн бүр энэхүү чадварыг олж авч чаддаггүй.

Гэхдээ бусадтай харилцаж чаддаггүй хүмүүст сэтгэл зүйн хамгаалтыг бий болгохын тулд янз бүрийн арга техник байдаг. Энэ нь анхдагч хамгаалалт юм. Энэ арга нь таагүй зүйлд хэрхэн хандах, өөрсдийгөө үнэлэх, үнэлэмжээ сэргээхэд тустай байдаг. Сэтгэл зүйн хамгаалалтын механизм нь хүн бүрт тохирдог бөгөөд бидэнд байгалиас заяагдсан зүйл юм. Аливаа таагүй зүйлд хандах хандлагын гарын авлага хэмээн ойлгож болно.

Сэтгэл зүйн анхдагч хамгаалалт хоёр үзүүртэй саваа мод. Өөрийн ашиг тусын тулд аливаа хүндрэлтэй, таагүй асуудлыг өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжид хохиролгүй байдлаар хүлээж авах явдал билээ. Гэвч хоёр том дутагдал бий. Нэгдүгээрт, сэтгэл зүйн хамгаалалт таны сэтгэл санааг айдас, түгшүүрээс ангижруулахаас биш орчин тойронд нөлөөлж чадахгүй. Хоёрдугаарт, таны сэтгэл санааны тогтвортой байдлыг бодит зүйлээс хөндийрүүлдэг.

Нуугдаж тоглоё: “Юу ч болоогүй”

Үгүйсгэх механизм нь “Би хэрвээ үүнийг няцаавал юу ч болоогүй гэсэн үг” гэсэн зарчимаар ажилладаг. Таагүй үйл явдлыг юу ч байгаагүй мэт хүлээж авдаг. Үгүйсгэл нь юуны өмнө засч боломгүй үйл явдал үхэл, өвчин зэргээс үүсч гардаг. Түүнтэй таарах хамгийн ойрын жишээ нь гэр бүлийн харилцаа юм. Асуудлыг дэлгэж тавихаас айж, мэдээгүй мэт нүдээ аниад өнгөрөх явдал бишгүй гардаг. Жишээ нь, хар тамхинд орсон хүүхдийн эцэг, эх хаашаа, юугаа харж суудаг байна вэ гэсэн асуулт тулгарна. Энд л өнөөх үгүйсгэх механизм ажиллаж байгаа юм. Эцэг, эх нь гэр бүлдээ ийм зүйл тохиолдох ёсгүй хэмээн өөрсөддөө итгүүлсэн хэрэг.

“Би бүр мартчихаж”

Өөрийгөө албадан таагүй зүйлийг “мартах” нь түүнийг тархинаасаа шахан гаргах, нугчин дарах үйлдэл хэмээн тайлбарлана. Бодит таагүй зүйлийг мартаж болохоос гадна заримдаа хүнд үед туслах бусдын дэмжлэгийг ч мартах нь бий. Мартах механизм нь ихэвчлэн мөнгө санхүү, үүрэг хариуцлагатай уялдан гарч ирдэг онцлогтой.

“Өөрийн тэнэгтээ л...“

Мартах үйлдлийн үр дагаварын нэг нь тусгал юм. Мэдээлийг (мартагдсан туршлага) тархинаасаа үлдэн хөөснөөр тэр нь ой ухаанаас арилдаг ч санаанд нь үлдсэн байдаг. Шахаж гаргасан тэр зүйл гадагшлах үед хүн түүнийгээ бусдад нялзааж ойлгодог болно. Луйварчин хүн бусад хүмүүс түүнийг мэхлэх гээд байгаа юм шиг, мөнгөөр дутмаг нэг нь бусдыг ядуу хоосон хэмээн дуудах зэргээр илэрдэг. Гэхдээ зөвхөн сөрөг зүйлээс гадна эерэг зан чанарт ч тусгал бий. Ерөнхийдөө хүн тусгалыг юмс үзэгдлийг тайлбарлахад ашигладаг.

“Би одоо танд тайлбарлая”

Заримдаа өөрийн бурууг хүлээснээс мэлхий идсэн нь дээр санагдах үе гардаг. Рационализм хэмээх гайхалтай механизм байхад буруугаа хүлээж яах юм? Түүний тусламжтай маргах аргагүй шалтгаан олдох юм чинь. Аль нь дөхөм юм бол? Туршлага дутмаг болохоор дуртай ажилдаа орж чадахгүй байна уу, эсвэл ар өврийн хаалга дэлхий нийтэд газар авчихаж уу? Рационализм нь энгийн хялбар аргаар ертөнцөөс тусгаарлагдаж, ирж буй мэдээллийг дүгнэж цэгнэхэд бага хүч зарцуулаад өөрийгөө энэхүү шударга бус ертөнцөд баатар мэтээр төсөөлөх боломж олгодог.

“Би бол би биш”

Энэ механизм нь хүн өөрийнхөө мэдрэмжийг нуун далдалж, түүнийгээ огт өөр зан чанараар солих явдал юм. Сонгодог жишээг өсвөр насныхны байдлаас бэлхэн ээ харж болно. Тэд ичмээр санагдсан зан чанараа нуухыг хичээдэг. Тиймээс кино үзээд уйлмаар байсан ч албаар инээж, хөвгүүд таалагдсан охинтойгоо уулзаж ярихыг хүсэвч бусад хүүхдээс ичих тул цүнхээрээ цохих, гэзэгнээс нь зулгаах зэрэг үйлдлүүд хийдэг.

Магадгүй бидний өөрийгөө үнэлэх үнэлэмжид ноцтой хор хүргэхгүй, сэтгэл зүйн хүчтэй хамгаалалт шаардахгүй хүндхэн байдалд бишгүй л ордог. Гэхдээ л бид үүнээс аль болох хурдан ангижрах гэж зүтгэдэг. Үүнд зориулсан арга техник мэдээж бий.

Сублимаци буюу сэтгэлийн хөөрлөө өөр зүйлд гаргах

Сублимаци гэсэн ойлголтын эргэн тойронд эрдэмтэд олон таамаг, санал дэвшүүлсэн байдаг. Жишээ нь, Японы томоохон компани, корпорациудад “Хилэнт өрөө” гэж байдаг. Ажилчид тэнд очиж уур хилэнгээ дэр, боксчидын шуудай цохиж, эсвэл хана руу будаг цацах зэргээр гаргадаг аж.

Интернализаци буюу үгүйсгэл. Энэхүү аргын механизмыг “Тийм ч их хэрэгтэй зүйл байгаагүй” гэсэн үгээр тайлбарлаж болно. Хэрэв хүссэн зүйлдээ хүрч чадахгүй байвал өөртөө уг зүйл хэрэггүй байсан хэмээн итгүүлэх нь илүү хялбар байдаг.

Ухралт. Бага насандаа таагүй байдалд орсон үедээ хэрэглэж байсан аргараа өөрийгөө хамгаалж болно. Ийм арга үр дүнгээ өгч байсан үе бий болохоор хүн өөрийн эрхгүй түүнээсээ зуурч авдаг. Тиймээс бүтэн өдрөөр дуугаа хураах юм уу бусдын анхаарлыг татахын тулд эд зүйлээ шидэх зэрэг үйлдэл хийдэг.

Эх сурвалж: Psychology Daily