Ер бусын аварга гараг
Эх одоо маш хол зайд тойрон эргэдэг, хэмжээгээрээ манай нарны аймгийн хамгийн том гараг болох бархасбадиас даруй 11 дахин том гарагийг судлаачид саяхан илрүүлээд байна. HD 106906 b гэх каталог нэртэй энэ үлэмж гараг нь ердѳѳ 13 сая жилийн настай бѳгѳѳд, манай нар шиг хэмжээтэй ѳѳрийн эх одоо дэлхийгээс нар хүртэлх зайг 650 нугалсантай тэнцэх буюу бараг 100 тэрбум км-ийн зайд тойрон эргэдэг байна.
Хуучин жирийн гараг гэж тооцогддог байж байснаа болиод, одой гараг гэж одоо ангилагддаг болсон дэлхий ван маань нарыг 5 тэбрум км-ийн зайд тойрон эргэдэг. Гэхдээ дэлхийн ван маань гараг гэхэд хэцүү, манай сарнаас ч жижигхэн биет. Манай нарны аймгийн хамгийн цаад талын гараг болох аварга хийн гараг далайн ван нь нарыг 4.5 тэрбум км-ийн зайд тойрон эргдэг. Тэхээр энэ шинээр нээгдсэн гараг эх одноосоо 100 тэрбум км-ийн зайд байдаг гэхээр үнэхээрийн алс хол гэсэн үг. Мэдээж манай нарны аймагт иймэрхүү хол зайд тойрон эргэдэг биетүүд бий, жишээ нь, одой гараг Седна нь нарнаас 140 тэрбум км-ийн цаана байгаа. Гэвч Седна нь дэлхий ван шиг маш жижигхэн биет, энэ шинэ гарагийн хэмжээний хажууд хумхын тоос л гэсэн үг.
Яагаад энэ шинэ гараг ер бусын гэхээр, ерѳнхийдѳѳ бидний ѳнѳѳгийн одод болон тэдгээрийг тойрон эргэх гарагуудын үүслийн тухай онол ойлголтуудаар яаж яваад ийм том биет ийм хол зайд эх одоо тойрон эргэдэг болчихсон байна вэ гэдгийг тайлбарлах ямар ч боломжгүй юм. Ихэнх судлаачидын хүлээн зѳвшѳѳрдѳг ѳнѳѳгийн ойлголтоор гарагууд нь эх одтойгоо (эсвэл ододтойгоо) хамт зэрэг молекулан үүлнээс бүрэлдэж эхлээд аажимаар том хэмжээтэй болдог. Жишээ нь манай дэлхий анх бага гарагийн хэмжээтэй жижигхэн байж байгаад яваандаа олон зуун сая жилийн турш массаа хуримтлуулсан гэж үзэгддэг. Гэтэл энэ онолоор бархасбадиас ч хамаагүй том гараг тийм хол зайд богино хугацаанд бүрэлдэн бий болох ямар ч боломж байхгүй.
Нѳгѳѳ нэг дэвшүүлээд байгаа таамаглал нь, “магадгүй ийм хол зайд байдаг том хэмжээтэй гарагууд нь хос одод нэгэн зэрэг бүрэлдэн бий болдог шиг замаар үүссэж эхлээд, нэг нь цѳмдѳѳ урвал явагдуулах хэмжээний хангалттай масс цуглуулж од болоод нѳгѳѳ нь амжаагүй аварга гараг болж үлдсэн байж болох юм гээд байгаа.
Хоёр буюу түүнээс дээш тооны гишүүнтэй оддын системүүд бүрэлдэн бий болохын тулд эдгээрийг үүсгэж байгаа молекулан үүл нь нэгэн зэрэг хэд хэдэн газраа их хэмжээгээр нягтарших ёстой. Эдгээр нягтаршилууд нэг талаас бие биенээсээ харьцангуй бие даан хувьсахын тулд хол хол зайтай байх хэрэгтэй, гэхдээ нѳгѳѳ талаас таталцалаар хангалттай хэмжээнд харилцан үйлчлэлцэж байхын тулд бие биенээсээ хэт хол байж болохгүй. Харамсалтай нь энэ онолоор HD 106906 b гарагийн хэмжээ болон байршилыг зэрэг тайлбарлана гэхээр даанч болж ѳгѳхгүй байгаа.
Хэрвээ энэ гараг ийм хол зайд анх од болох гэж үүсэж эхэлсэн юм бол яагаад од болж чадаагүй гараг болж үлдсэнийг тайлбарлах хэцүү. Түрүүлж бүрэлдсэн од нь хүчтэй цацаргалтаараа ойр хавийн нягтаршилуудад нѳлѳѳлж тэдгээрийн од болох боломжийг нь хаадаг, гэвч манай нар шиг хэмжээтэй од 100 тэрбум км-ийн цаана байгаа нягтаршилын од болох боломжийг хязгаарлах үндэсгүй. Хамгийн ихээр хязгаарлалаа гэхэд тэр нягтаршилын масс нь нарны масснаас 10 дахин бага болж таарна (энэ нь дотроо халуун цѳмийн урвал явагдуулхад хангалттай). Гэтэл HD 106906 b гараг маань эх одноосоо 10 биш бараг 100 дахин бага масстай.
Ер бусын гарагийн нээсэн хэмжилт. Шар бѳѳрѳнхий нь далайн ван гарагийн тойрог замыг харьцуулан харуулж буй. Энэ нээлтийн гол ач холбогдол нь бидний ѳнѳѳгийн одод болон тэдгээрийг тойрон эргэх гарагуудын үүсэл хувьсалын тухай онол илүү сайжруулагдах ёстой гэдгийг маш тодорхой харуулж байгаа юм.
Жишээ нь, магадгүй энэ гараг бидний сайн мэддэг механизмаар эх одтойгоо анх ойрхон үүсчихээд, одоохондоо ойлгож мэдээгүй байгаа нэмэгдэл механизмаар хэдхэн сая жилийн дотор эх одноосоо холдон нүүдэллэсэн байж болно. Үнэхээр ингэсэн үү, эсвэл шал ѳѳр замаар тэндээ бүрэлдэн бий болсон уу гэдгийн учирыг тайлахын тулд энэ гарагийг илүү сайн судалж, мѳн үүнтэй тѳстэй ѳѳр ер бусын системүүдийг илрүүлэх замаар онолын загвараа сайжруулах хэрэгтэй.
HD 106906 b гарагийг Аризонагийн их сургуулийн оюутанаар ахлуулсан судалгааны баг ѳмнѳд америкийн чили улсын атакамын цѳл дахь 6.5 метрийн магелланы дурангаар инфра-улаан туяаны мужид самналт хийж илрүүлсэн бѳгѳѳд, дараа нь сансарын Хаббл дурангаар нэмэлт хэмжилтүүдийг хийж нээлтээ баталгаажуулсан байна.
Эх сурвалж: fool.com
