УИХ-ын гишүүн асан Л.Гүндалайтай ярилцлаа.Тэрээр Хөвсгөл аймагт бие даан нэр дэвшсэн билээ.

-Сонгуулийн үр дүнгийн талаар сэтгэгдлээ хуваалцахгүй юу. Таны хувьд гарахад нэлээд ойрхон байлаа шүү?

-Хамгийн түрүүнд намайг дэмжиж надад саналаа өгсөн Хөвсгөл аймгийн 19 мянган сонгогчдодоо маш их баярлалаа. Сонгуульд бульхай луйвар орсон байх гэж бодож байна. МАН эртнээс маш их мөнгө тараалаа гэж хардаж байна.

-Зарим нэр дэвшигчид санал хураалтын ирц хэсэг зогссон. МАН-ын нэр дэвшигчдээс бусад хүний санал нэмэгдэхгүй байсан гэх яриа гараад байна. Энэ тал дээр та ямар бодолтой байна вэ?

-Тэр үнэний ортой. Манайх гэхэд л санал хураалтын ирц яг 70 хувь дээр очоод зогсчихсон. Бусад тойргууд 80, 90 хувийн саналын ирц ирчихээд байхад манай тойргийнх 70 хувийн ирц дээрээ цаг гаруй зогсчихсон. Увс, Ховд гээд бүр алслагдсан аймгуудыг бодвол шугам, сүлжээ, харилцаа холбоо сайн ш дээ. Тэгсэн хэрнээ цаг гаруй зогссон нь хардлага төрүүлж байгаа. Би үүнд гайхсан. Сонгуулийн штабт ажилласан хүмүүс маань намайг нэгээр гарна, бүр хойшиллоо гэхэд гурваар гараад ирэх магадлал маш өндөр байна гэж ярьж байсан. Хүн болгон л таны төлөө өгнө гээд байсан. Одоо сонгуулийн дараа бид хоорондоо ярьж байна л даа. Нөгөө саналаа өгнө гээд байсан хүмүүс өгсөнгүй юү, өгснийг нь луйвардчихав уу гээд гайхацгааж байна.

-Тэгэхээр сонгуулийн санал тоолох хар машиныг хакердсан гэж хардаж байна уу?

-Тийм л юм болсон байх. Хар машин чинь ингэдэг гэсэн. Хяналтын тооллогыг цаанаас нь тэр хэсгүүдэд хий гээд үүрэгдчихдэг. Яг хяналтын тооллого хийхгүй хэсгүүд дээрээ хакерддаг гэж хүн ярихыг сонссон.

-Та өөрийгөө гарна гэдэгт итгэлтэй байсан уу. Эсвэл эргэлзэж байв уу?

-Сонгуулийн үдээс өмнө би бараг тойрогтоо нэгээр гарч ирнэ гэдэгт итгэлтэй байсан. Бүр буурлаа гэхэд хангалттай гуравт гараад ирнэ гэж итгэж байсан. Тэгэх итгэлийг штабын хүмүүс ч тэр, нутгийн хүмүүс ч тэр төрүүлж байсан. Тийм учраас би их тайван, итгэл дүүрэн байсан л даа.

-Нутгийн хүмүүс итгэл төрүүлсэн гэдэг нь ямар учиртай юм бэ?

-Өдөр зарим таньдаг нутгийн ах дүү нар яриад “За манай гэрийнхэн танд саналаа өгчихлөө. Танд амжилт хүсье”, “Таныг л дэмжиж байгаа шүү” гэхчилэн утсаар ярьж урам өгч байсан. Тэгсэн санал тоолох үед орой 15 мянга хүрээд зогсчихсон. Тэгээд хоёр цаг орчим хэртэй санал нэмэгдэхгүй зогссон. Тэгж байгаад нэмэгдсэн ч гүйцэхээргүй нь тодорхой болсон. Хөвсгөлийн хойд талын сум манай аавын нутаг. Аавынхаа нутгаас би нэгээр гарах учиртай хүн чинь сайхан ялагдсан. Бүр гайхаад намайгаа хэдэн төгрөгөөр зарчихаж байгаа юм байх даа гэж бодоод сууж байна. Нутгийнхан маань намайгаа овоо үнэтэй зарсан бол ч яахав. Би тэдэнд хэдэн төгрөгтэй болох хөшүүрэг болсон бол болоо, хүнд буян л болж гээд бодоод байна ш дээ.

-Мөнгө тараасан гэдэг нь баттай юм уу?

-Оны өмнөөс л тарааж эхэлсэн юм байна лээ, сонсох нь. МАН оюутнуудыг ихээр ажиллуулсан. Хөвсгөлд гэхэд л 2000 гаруй оюутан ажилласан сураг байна. Оюутнуудыг ажиллуулаад цалин гээд 1-2 сая төгрөг өгчихдөг. Нэг оюутны цаана гэр бүлийнх нь гээд долоо, найман хүн бий. Оюутнаар дамжуулаад л гэрийнхэнд нь мөнгө өгчихөж байгаа байхгүй юу. Ингэхээр дор хаяж 14 мянган хүний саналыг худалдаад авчихаж байгаа юм. Тэгээд өөрсдийнх нь намын хүмүүс. Дэмжигчид нь байна. Хүмүүс чинь орой болтол гэр бүлээрээ олуулаа саналаа өгөхгүй суучихдаг юм байна. Тэгээд цаг дөхөөд ирэхээр утасдаад за тэдэн хүн байна бид саналаа өгөх гэж байна гээд шууд хэлдэг болж. Над руу ч гэсэн хүмүүс утасдсан. “За ах бид наймуулаа байна. Саналаа өглөө явж. Та яах юм. Бензиний мөнгө төгрөг өгөх юм уу” гээд. Тэгэхээр бензиний мөнгө гээд 50 мянган төгрөг шилжүүлэлтэй биш. Цаана нь олон хүн байна гээд байхад. Тэгээд ч хууль зөрчсөн болоод явчихна. Болохгүй гээд хэлэнгүүт за за энэ Гүндалай юм өгөхгүй юм байна гээд утсаа салгачих жишээтэй. Манай хүмүүс чинь амьдрал ядуугаас болж аргатай болчихсон. Мөнгө тараах арга нарийсчихсан. Авах нь хүртэл нарийсчихсан байна.

-Таны хувьд тусгаарлалтад байгаа хэрнээ өндөр санал авсан нь олны анхаарлыг их татсан. Хэрэв тусгаарлалтад бус биечлэн орон нутагтаа очиж ажилласан бол арай өөр дүн сонсох байсан болов уу?

-Хүн бүхэн л тэгж ярьж байна. Та өөрөө ирээд хүмүүстээ гар бариад биечлэн уулзалт хийгээд явсан бол шууд гарах байлаа гээд л байна. Магадгүй. Учир нь хичнээн хөгжсөн ч гэсэн суурин сумаас цааш гараад баг, зусландаа интернэт сүлжээгүй, смарт утасгүй байгаа болохоор би энэ байрнаас хичнээн лайв хийж, өөрийгөө сурталчлаад амьд харилцаа үүсэхгүй зовлонтой юм. Ялангуяа гадаадаас цахимаар сурталчилгаагаа хийнэ гэдэг төвөгтэй байсан.

-Сонгуулийн сурталчилгаагаа хэрхэн хийсэн бэ?

-Нэг суманд 6-8 хүнтэй баг ажиллуулсан. Тэд маань миний тухай сэтгүүл, зурагт хуудас тараах ажлыг хийсэн. Тэгээд л тэр хүмүүстэйгээ лайваар холбогдож байсан. Намайг сонгуульд оролцуулахгүй гээд эрх баригчид чинь онгоцондоо суудал тавьж өгөхгүй зөндөө л хүлээлгэсэн. Зөндөө л намайг уясан. Сонгуульд гаргахгүй байх бүх л арга хэмжээг авлаа даа. Тэр онгоцонд чинь би байтугай гэр бүлгүй, эрүүл саруул 20 орчим настай ганцаараа яваа зөндөө л залуучууд ирдэг юм байна лээ. Зөвхөн ахмад настай, жирэмсэн, өвчтэй хүн ирдэг гэдэг худлаа л юм билээ. Би хүүхдээ эмнэлэгт үзүүлэхээр яваад хоёр хүүхэд, эхнэртэйгээ хүний нутагт гацсан. Эхнэрийг минь явуулаад намайг ганцааранг маань үлдээсэн. Олон сар хүний нутагт, хөл хориотой байна гэдэг амаргүй даваа. Яахав, үнэхээр мөнгө төгрөггүй болчихсон хүнд байдалтай залуусыг харахаар сэтгэл өвдөөд 100 ам.доллар аваад өгөх үе ч байсан.

-Та сонгуулийн өмнө зуу татангаа уйлж лайв хийсэн нь нөлөөлсөн ч гэх яриа байна. Зориуд өрөвдүүлэх гэсэн төлөвлөгөөт пиар уу, үгүй юү...?

-Ерөөсөө тийм юм бодоогүй. Би морин цаг хүлээгээд лайв хийж эх орондоо ирсэн байдлаа хүмүүст хэлээд, 10 мянган монголчууд хүний нутагт хорионд орж яаж зовж зүдэрч байгааг харсан хүн байна сэтгэгдлээ хуваалцъя гэж бодсон юм. Хэлэх барих зүйлээ ганц хоёр минут бодоод сууж байсан. Лайваа эхлүүлээд ярьж байтал намайг яагаад эх оронд минь ирүүлэхгүй хавчсан нь бодогдоод, дээрээс нь гадаадад олон мянган монголчуудыг хэрхэн амьдралын төлөө зүтгэж зовж байгааг хэдэн сар нүдээрээ харж сэтгэл өвдөж дунд нь байсан хүн чинь жаахан юм уусан халуундаа сэтгэл хөдлөлөө барьж дийлэхгүй өөрийн эрхгүй хазайгаад орчихсон. Уг нь дурдаад өнгөрөх байсан. Тэгсэн юун төлөвлөснөөрөө явах уйлаад нус нулимстайгаа холилдоод дууссан. Би чинь тэгж ч уйлж унжаад байдаг аавын хүү биш. Тэгээд ч лайв хийхдээ төлөвлөгөөтэйгөөр уйлна ч гэж юу байхав.

-АН-аас нэр дэвшсэн бол шууд сонгогдох шаанс байсан ч юм шиг?

-АН-аас би нэр дэвшсэн бол шууд нэгээр гарах байсан. АН-аас дэвших боломж байсан л байх л даа. Би өөрөө хичээгээгүй. АН-аас надтай холбогдоогүй. АН нэгэнт л сөрөг хүчин л байсан юм чинь үүргээ олигтойхон биелүүлэх байсан. Энэ олон суудал хуваасан жижиг намуудыг яаж ийж байгаад өөр дээрээ нэгтгээд суудал өгөөд зохион байгуулалт хийсэн бол сөрөг хүчин болох бүрэн боломж байсан. Сөрөг хүчнүүд хүчээ нэгтгэхгүй бол урагшаа гарахгүй.

Олон жил ингэж явж байна. Тиймээс орон нутгийн сонгуульд, дараагийн сонгуульд АН амбицаа дараад намуудыг нэгтгээд манлайлж оролцоод явахгүй бол хэзээ ч сонгуульд амжилт үзүүлэхгүй. Дээр нь нэр дэвшигчид нь сайн байх ёстой. МАН эсрэг талд нь хүчээ нэгтгэе гээд сонгуульд орж байхад АН тарж бутарсан байдалтай орчихоор яаж олон суудал авах юм.

-Хүмүүс шинээр бүрдсэн МАН-ын Засгийн газрыг улс орноо хөгжүүлнэ гэдэгт итгэл муутайхан байгаа нь үзэл бодлоос нь илт харагдаж байна. Таны хувьд ирэх Засгийн өнгө ямаршуухан байх бол гэж харж байна?

-Одоо коронавирус гээд дотооддоо хөл хориогоо тогтоогоод хүмүүс ажилгүй, эдийн засаг нь уначихсан байдалтай байна. Энэ эдийн засгийг босгох гэж нэлээд удна даа.

Төр байсан мөнгийг сая ноолуур энэ тэрээ гээд тараагаад өгчихлөө. Өр зээл нэхэгдэж байна. Дэлхийн эдийн засаг унаж байгаа. Ийм үед улс эх орноо авч явахад энэ Засгийн газарт хэцүү л байх байх даа. Энэ янзаараа 30 жил явсан замаараа л явна биз.

30 жилийн хугацаанд нэг л үр дүн харагдаж байгаа. Баян хоосны ялгаа газар тэнгэр шиг ялгаатай болж. Баян нь дийлдэхгүй баян. Ядуу нь бүр туйлын ядуу болсныг бид харж байна. Энэ бол МАН-ын явуулдаг л зам. Энд нэг тийм зам, тийм барилга барилаа гэдгээс хэтрэхгүй. Тэр бол яахав, дэд бүтцийнхээ хүрээнд л хийгдэх ёстой л ажил. Яг ард түмний төлөө дорвитой юм хийхгүй л болов уу. Нөгөө л нэг аргацаасан хэвээрээ л үлдэнэ. Хуучиндаа л үлдэж байгаа юм л даа. Уг нь ард түмний амьдралыг дээшлүүлэх бодлого хэрэгжүүлэх ёстой. Гэтэл тийм шинэчлэл хийхийг хүсдэггүй. Өөрсдөө л идэж, ард түмнийг ядуу байрандаа байлгаж өдөр хоногийг аргаацах байх даа.