Хэвлэл мэдээлэл хэрхэн бидний зан байдал, бодол санаанд нөлөөлдөг вэ?
Сүүлийн үеийн судалгаагаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, түүнээс авч буй мэдээллүүд итгэмээргүй арга байдлаар бидний аюулыг тооцоолох чадвараас эхлүүлээд зүрхний шигдээс үүсэх хүртэл нөхцөл байдлыг үүсгэхээр нөлөөлдөг байх боломжтой гэдгийг харуулж байгаа юм.
2013 оны 4-р сарын 15-ний өдөр Бостон хотод зохиогдсон марафон уралдааны үеэр хэдэн зуун оролцогч барианы зурваст орж ирэх үед хоёр ч тэсрэх бөмбөг тэсэрч гурван хүний амийг авч одсон билээ. Амь насаа алдсан гурван хүний нэг нь 8 настай бяцхан хүү байлаа. Мөн олон зуун хүн их бага хэмжээгээр гэмтэл авч 16 хүн эд эрхтэнээсээ хагацаж, тахир дутуу болсон.
Уг халдлага болсноос хойш дэлхий нийтээрээ уг асуудалд гашуудацгааж байсан билээ. Телевизийн сувгуудаар тэсрэлт болсон мөчүүдийг, үймж сандарсан хүмүүс, тэсрэлтээс үүссэн утаа, асгарсан цус зэргийн бичлэгийг олон давтамжтай нэвтрүүлсээр байсан юм. Сонин болон бусад хэвлэлийн эх сурвалжаас гудамж талбайд асгарсан цус, хохирогчдын шарх, тасарсан эд эрхтэнээс урсах цус зэрэг сэтгэл эмтрэн зургуудийг ч маш ихээр нийтэлж байсан юм.
Уг халдлага болсны дараа Калифорнийн их сургуулийн профессор Холман хамтран ажиллагсдынхаа хамт уг асуудал болохоос өмнө сэтгэц, биеийн ямар нэгэн асуудалгүй байсан 5000 хүнд уг мэдээллүүдийг үзсэнээс хэдэн долоо хоногийн дараа ямар өөрчлөлт гарахыг судлаж үзэхийг хүссэн байна.
Ийм төрлийн алан хядах ажиллагааг өөрийн биеэр мэдэрсэн хүний сэтгэл санаанд гүн хямрал үүсэж, сэтгэцийн эмгэгтэй болох асуудал мэдээж маш өндөр хувьтай. Гэхдээ хачирхалтай байдлаар бусад хүнд ч нөлөөлж байлаа.
Тэсрэлтийг өөрийн нүдээр харж, мэдрээгүй ч гэсэн өдөр тутамдаа 6 цаг орчим мэдээллийн хэрэгслээр болсон явдлын тухай мэдээлэл авч байсан хүмүүс нөлөөлөлд орж байсан байна. Бусад хүмүүс амь насаа алдаж, гэмтсэн гэх мэт мэдээллүүд бидэнд ч гэсэн их хэмжээний стресс үүсгэдэг ажээ.
Холманы хэлснээр “Энэ бол бидний хувьд их том нээлтийн үе байсан. Миний бодлоор хүмүүс хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн нөлөөг тийм ч сайн ойлгохгүй байх шиг байна” гэжээ.
Мэдээлэл шууд нөлөө үзүүлдэггүй учраас сэтгэл зүйн үүднээс судлахад ярвигтай
Тэдний судалгаагаар мэдээллийн хэрэгсэл бидэнд мэдээлэл дамжуулахаас илүүтэйгээр нөлөөлдөг болж таарсан байна.
Бидний цагаач иргэдэд гаргах хандлагаас эхлээд зүүд, мөрөөдөлд ч нөлөөлж чаддаг байх нь, тэдгээр бодол, хандлагууд даамжран бидний далд ухамсарт хачирхалтай байдлаар нөлөөлдөг байна. Мэдээлэл бидний эрсдэлийг тооцоолох чадварт нөлөөлж, бусад орнууд болон бусад хүмүүсийн талаар үзэл бодолд шууд бус замаар нөлөөлж цаашид бүр зах зээлийн аюулгүй байдалд ч хурцаар нөлөө үзүүлдэг байна.
Мэдээллийн шинж чанараасаа хамаарч бидэнд ослын дараах үеийн сэтгэцийн хямрал, сэтгэл гутрал, сэтгэл зовинол үүсгэдэг ажээ. Их хэмжээний айдастай, муу зүйлсийг мэдээллийн хэрэгслээр тогтмол авах нь бидний бие мах бодид ч нөлөө үзүүлж зүрхний шигдээс үүсгэх эсвэл олон жилийн дараа бусад төрлийн өвчлөл үүсгэх чадвартай ажээ. Өдөр тутамдаа цөөн цагаар тогтмол мэдээлэл авах нь таны төсөөлж ч байгаагүйгээр таньд нөлөөлдөг байна.
Өнөөдрийг хүртэл хөгжсөөр ирсэн ухаалаг төхөөрөмжүүдийн тусламжтайгаар бид подкаст, шууд бичлэг, радио, цахим хөтөчүүд, олон нийтийн хэрэгсэл, ухаалаг утас гээд л бидний хэрэглэдэг бүхий л төхөөрөмжөөр бидэнд нууцлаг эсвэл сонин содон мэдээллүүд өглөө сэрэхээс эхлэн үдэш унтах хүртэл л дамжуулагдсаар байна. 2018 оны байдлаар гэхэд л АНУ-н иргэд дунджаар өдөрт 11 цагийн турш ямар нэгэн байдлаар дэлгэц ширтэн мэдээлэл авч байв.
Бас нэгэн боломжит шалтгаан нь хүмүүс төрөлх чанараараа илүү муу зүйлсийн тухай мэдээллүүдэд татагдаг учраас тухайн мэдээллүүдийг илүү шимтэн сонирхож, зан байдлын хувьд “сөрөг хандлага”-тай болдог байна. Уг байдлыг хамгийн ихээр улс төрд ашигласаар ирсэн бөгөөд одоо ч бидэнд сайн, муу мэдээг тодорхой хэмжээтэйгээр өгсөөр байдаг бөгөөд энэ нь ч маш бодитой үр дүн үзүүлдэг нь нууц биш.
Их хэмжээний сөрөг хандлагатай мэдээлэл тогтмол авах нь бидний зан байдал, итгэл үнэмшилд нөлөөлж байгаа юм биш биз?
Ирээдүйд чиглэсэн сөрөг мэдээллүүд эдийн засагт илүү хор уршигтай байдаг, жишээ нь цаашид улс орон хямралтай байна, та 5 жилийн турш ажилгүй ч байж болох юм гэдэг мэдээллийг тогтмол аваад байвал одоо байгаа хөрөнгөө үр ашигтай зарцуулж, хадгалах хандлага ихэсдэг учир эдийн засаг хумигдах эрсдэл ч үүсдэг ажээ. Уг асуудал хурцдах юм бол хүний аминч үзэл болон хэрэгцээгээ хангах хүсэл хэт дэвэрч асуудлыг хурцатгадаг байна. Та бүхэн зарим орны жишээгээр хэдхэн сарын өмнө ариун цэврийн цаасны хомсдол үүссэн талаар мэдээллийн хэрэгслүүдээр мэдээлж эхлэхэд иргэд урт дараалал үүсгэж, хоорондоо тэмцэлдэж цаашлаад бүр цагдаагийн хүчээр ариун цэврийн цаас хамгаалж байсныг ч санаж байгаа байх.
Хүмүүс хямралын тухай мэдээ тэдний ирээдүйд хэрхэн нөлөөлөх талаар бодон хямралд автдаг бөгөөд энэ нь илүү их мэдээлэл үзэхэд хүргэдэг байна
2003 оны жишээн дээр үндэслэн үзэхэд зах зээл, эдийн засгийн хямралын тухай мэдээллүүд маш их хэмжээний саар мэдээллүүд дамжуулсаар байсан бөгөөд зарим орон бодит байдал дээр хямраагүй ч иргэдийн нөлөөтэй улсын хэмжээнд хямралын байдалтай болж байсныг ч дурдаж болох юм.
Аялал жуулчлалын хувьд ч хүмүүс албан ёсны мэдээллийн хэрэгслүүдийн мэдээлсэн улс төр, эдийн засгийн тогтвортой, дайн тулаан, гэх мэт сөрөг асуудал эрсдэл бага гэгддэг орнуудыг сонгох магадлал маш өндөр байдаг байна.
Энэ бүхэн таны оюун санаанд нөлөөлж буй бас нэг арга нь нөлөөллийн аргачлал юм. Хэрэв тань энэ эмийг хэрэглээд эдгэхгүй байх магадлал 5 хувь, эсвэл эдгэх 95 хувийн магадлалтай гэвэл алийг нь сонгох вэ? Мэдээж 95 хувь эдгэх магадлалтай гэдэг нь арай үр дүнтэй санагдаж байна уу? Уг аргыг 70-аад онд нээж илрүүлсэн бөгөөд зар сурталчилгаанд өргөн ашигладаг.
Мэдээлэл бидэнд бусад орнуудын талаарх үзэл бодлыг өөрчилхөд нөлөөлдөг.
Бас нэгэн өөр нөлөө нь аливаа нэгэн улс орны эсрэг, уг улсын аюул заналын тухай тогтмол мэдээлэх нь мэдээлэл хүлээн авагчийн далд ухамсарт нөлөөлж, үзэл бодол, зан байдлыг өөрчлөх нөлөөтэй байдаг байна.
Гамшиг сүйрлийн тухай мэдээллийн дарамт дор байх нь тухайн асуудлаас гадна бидний санхүүгийн байдлаас эхлээд хувийн харилцаа хүртэл амьдралын бүхий л зүйлсэд нөлөөлж байна. 2012 оны судалгаанаас үзэхэд эмэгтэйчүүд стрессийн төвшин, даавар болон гидрокортизоны нөлөөгөөр эрчүүдээс илүүтэйгээр нөлөөлөлд автдаг байна. Монреалийн Кьюбек их сургуулийн сэтгэл судлалын тэнхимийн тэргүүн Мари-Франс Марин: Эрэгтэй хүмүүс төрөлхийн маш их хэмжээний кортизонтой байдаг учраас гадны нөлөөллөөр илүү ихсэх боломжгүй учраас ийм байх магадлалтай гэж үзэж байгаа юм.
Сөрөг мэдээллүүд нь мөн түүнчлэн хүний зүрхний цохилтыг ихэсгэх төлөвтэй байдаг байна. Уг нөлөө нь урт хугацаандаа бидний биед сөргөөр нөлөөлж болдог тухай ч шинж тэмдгүүд илэрсээр байгаа юм.
Эх сурвалж: BBC
