Бизнес хөгжил булангийн энэ удаагийн зочноор “Монзол” ХХК-ний ТУЗ-ийн дарга,”Өсөх зоос” компанийн гүйцэтгэх захирал,  МУИС-ийн Санхүү төлөвлөлт хариуцсан дэд захирал доктор, профессор Ч.Ундрамыг урьж коронавирусын тархалт эдийн засаг, бизнест болон иргэдэд үзүүлж буй нөлөө, гарц боломжийн талаар ярилцлаа. 

-Коронавирустэй холбоотойгоор манай аж ахуйн нэгжийн  бизнесийн үйл ажиллагаа  зогсонг байдалд орлоо. Үүнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Өнөөдөр корона­вирусын тархалт дэлхийн нийтээр эдийн засгийг хүнд байдалд оруулж цаашид улам хүндэрнэ гэж судлаачид анхааруулсаар байна.

Хамгийн их мэдрэгдэж байгаа нь  үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт хүчтэй нөлөөлж ялангуяа, дэлхийн хөгжингүй орнуудад үл хөдлөх хөрөнгийн болон хувьцааны үнэ унаад байна. Өөрөөр хэлбэл, хүмүүс үл хөдлөх хөрөнгөд  хөрөнгө оруулалт хийхээс илүүтэй аминд тулсан зүйлд мөнгөө зарцуулж байна гэсэн үг. Хүнсний болон эрүүл мэндийн зардалд илүү ихийг зарцуулж байна. Энэ нь хүнсний бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа компаниудад тодорхой хэмжээгээр эерэгээр нөлөөлж байгаа. Мөн иргэд тодорхой хэмжээгээр уналттай байгаа хувьцаа худалдан авч байгаа бол эерэг нөлөө үзүүлж байна гэсэн үг. Үүссэн асуудлыг боломж болгон харах нь бизнесийн бас нэг хэлбэр байж болно.Тухайлбал, цахим сүлжээгээр бид сөрөг зүйл ярихаас илүүтэй эерэг зүйлд анхаарснаар цахим сургалт энэ саруудад сайн хөгжиж байна. Ялангуяа, манай сургуулийн багш нарын цахим сургалтын хөтөлбөр өдөр бүр шинэчлэгдэн сайжирч, чанаржиж байна. Үүнийг дагаад гэрээр зайнаас сургах цахим хөтөлбөр хөгжих боломж гэж харж байна. Түүнчлэн интернэтийн бизнес, гар утасны апп ашиглалт гэх мэт бизнесийн боломж ирж байна.

– Мөн бизнес инноваци талаас нь харвал  боломж байх шиг байна. Саяхан Солонгосын залуучууд вирус тээгч хаагуур явсан байж болох маршрутыг тогтоож хэлж өгдөг апп зохиосон байсан? 

-Дэлхий даяар биотехнологи, химитехнологийн бизнес нэлээн хөгжиж байна. Тухайлбал, Япон, Солонгос, АНУ-д коронавирустай холбоотойгоор судалгаа хийж байна. Манай улсад энэ чиглэлийн судалгаа, лабортори хараахан хөгжөөгүй учраас боломжгүй. Япон улсад коронавирусыг 10 минутын дотор оношлох тест бүтээсэн. Энэ шинэ инноваци бүтээгдэхүүн болох тестийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэж  эмийн сангуудаар хэрэглээнд  худалдаалж эхэлсэн. Үүнийг нэг талаас бизнес хөгжил гэж харж болно. Гэхдээ ашиг гэхээс илүүтэй хүний сайн сайхны төлөө хийж буй үйлдэл. Нэг  үгээр хэлбэл бизнес, нөхцөл байдлаа дагаад хувирч байна.

-Бусад улс бизнест нь дэмжлэг үзүүлэх онцгой үеийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байна. Харин манайд алга?

– Өнөөдөр энэ сарын эхний хоёр долоо хоногт аж ахуйн нэгжүүд 33 хувиар ажлын байрыг цомхотгож 260 мянган хүн ажилгүй болсон гэж мэдээлж байна. Тиймээс эдийн засгийн үр өгөөжтэй тодорхой ялангуяа ажлын байрыг хамгаалсан шийдвэрийг гаргах хэрэгтэй байна.  Банкны байгууллага мөн л хувийн хэвшил. Шууд төрөөс ингэ, тэг гэж хэлэх эрх байхгүй. Зээлгүй хүн ховор. Хүн бүр зээлтэй. Зээлтэй холбоотой хөнгөлөлт үзүүлэх хүсэлт тавьсан. Хэдийгээр зээлийн эргэн төлөлтийг гурван сараар хойшуулах шийдвэр гаргасан ч энэ нь зээлээ хэвийн төлөөд явж байгаа хүмүүст нөлөөгүй. Харин  нийгмийн хариуцлагын хүрээнд өөр нэг алхам хийх хэрэгтэй санагдсан. Банкны актив хүмүүсийн хадгаламжаар бүрддэг. Системийн хэмжээгээр дийлэнх хэсгийг том хадгаламжтай хүмүүс эзэлдэг. Бага хадгаламжтай  хүмүүс  цөөн хувийг эзэлдэг гэдэг. Мэдээж хүүхдийнхээ нэр дээр болон бусад хэлбэрээр иргэд бага хэмжээний хадгаламжтай байх. Тэгэхээр эдгээр том, жижиг хадгаламжтай хүмүүсийн хадгаламжийн хүүг  тодорхой хэмжээгээр бууруулж улмаар зээлийн хүүг тэр чинээгээр бууруулах боломжтой гэж боддог. Миний хувьд хүүгийнхээ нэр дээр цөөн төгрөгийн хадгаламжтай. Эдийн засаг хүндэрсэн хэцүү үед аж ахуйн нэгж зээлийн хүүг бууруулахын тулд таны хадгаламжийн хүүг бууруулж болох уу гэвэл би зөвшөөрнө. Тэгэхээр хадгаламжтай хүмүүстэй тохиролцоо хийж зээл авсан хүмүүсийн хүүг бууруулчих юм бол маш том дэмжлэг болно. Урт  хугацаандаа банкинд хэрэгтэй. Учир нь зээлийн эргэн төлөлтийг хойшлуулж байна гэдэг хүүг бууруулж буй биш харин ч зээл хуримтлагдаж хүндрэл үүснэ. Одоогоор зарим аж ахуйн нэгж дампуурч хүнд байдалд орж байна. Банкуудад найдваргүй зээлийн хэмжээ төдий чинээгээр өсөх нь тодорхой. Түүнчлэн дам нөлөөлөл их болно. Төсвийн орлого бүрдэхгүй татварын орлого тасрах зэргээр эдийн засгийн сөрөг нөлөөнд орж эхэллээ.

-Хадгаламж эзэмшигчид үнэхээр ийм санаачилга гаргавал чухал алхам болохоор байна. Гэхдээ хадгаламжийн хүү буурахаар бол зарим нь хадгаламжаа татаад эхлэх эрсдэл байх болов уу?

-Би нэг их татахгүй гэж бодож байна. Яагаад гэвэл манай банкны хадгаламжийн хүү бусад улсаас хамгийн өндөр 16-18 хувь. Татаад татаад жилийн хоёр хувийн хүүтэй Япон улсад хийхгүй нь ойлгомжтой. Хүүг нь буулгалаа гээд тэгтлээ буулгахгүй. Нөгөөтэйгүүр том хадгаламжтай хүмүүсийг нэг сайт  зарлаж зурагтай нь тавьсан байсан. Ихэвчлэн эрх мэдэлтэй хүмүүс байсан.

Зарим нэг нь хадгаламжийн хүүнээс жилд 6.2 сая төгрөг олж байна гэсэн байсан. Зүгээр шахуу сууж байгаад олж байгаа мөнгөнөөс нийгмийн хариуцлагын хүрээнд хүүг нь бага зэрэг буулгахад болохгүй зүйл үгүй.

– Түүрүүн та цахим сургалт үр дүнтэй байгаа тухай дурдсан. Зарим аж ахуйн нэгж онлайн орчинд гэрээсээ ажиллаж байна. Энэ бүгд эрүүл мэндийн талаас эрсдэлгүйг тооцсон. Тэгвэл нөгөө талдаа байгууллага болон хувь хүний зардал хэмнэсэн үйл явдал гэж харж байна?

– Манай сургуулийн багш нар 20 мянган оюутандаа цахим сургалт явуулж байна. Сэтгэл ханамжийн судалгаа авахад 82 хувь нь сэтгэл өндөр, болж байна гэсэн байсан. Багш болгон дор бүрнээ их хичээж байна. Нэг удаа ч цахим хичээл зааж үзээгүй багш суралцаж амжилттай байна. Багш нартаа цахим хичээл заах сургалт явуулж зөвлөмж гаргасан. Оюутнуудын оролцоо, даалгаврын гүйцэтгэлийг системээрээ хянаж байна. Даалгавраа нээж харсан эсэхийг ч харах боломжийг манай IT инженерүүд бүрдүүлсэн. Эдгээр нөхцөл байдлыг хэн ч таамаглаагүй тиймээс сул талаа боломж болгох гэдэгт хүн бүр суралцах болж байна. Нөгөөтэйгүүр цаашид чадвартай багш зөвхөн нэг сургуулийн хүүхдүүдээр хязгаарлагдахгүйгээр олон зуун хүүхдэд заах боломж нээгдэж хот хөдөөгийн багш нарын чадвар ялгарч байна. Нөгөөтэйгүүр бичиг цаасны ажил хийдэг хүмүүс гэрээр ажиллах боломжтой. Ажлын бүтээмж өндөр, өдөр тутмын зарлага бага байна гэсэн судалгаа гарч байна гэсэн. Харин үйлдвэрлэл явуулж буй газар боломжгүй. Гэхдээ эхний саруудад ямар төрлийн бизнес борлуулалтгүй байгаа статистик мэдээлэл гараагүй. Хил хаасан учраас манай гэр бүлийн бизнес зогссон. Манайх нүүрсний экспорт хийдэг компани. Он гараад нэг ч тонн нүүрс хилээр гаргаагүй. Тиймээс манайх татвар төлөх боломжгүй. Зөвхөн 800 ажилчныхаа цалинг өгч амраасан. Ажилчдын нийгмийн даатгал бусад татвараа төлж байна. Гэхдээ манай компани одоогоор нэг ч хүн ажлаас халаагүй. Энэ жил зургаан сая тонн нүүрс экспортлохоор төлөвлөсөн. Сард 500 мянган тонн нүүрс экспортолно гэсэн үг. Тэгэхээр 1.5 сая тонн нүүрс гаргаж чадаагүй. Одоогоор зургаан тэрбум төгрөгийн алдагдалтай явж байна. Хил нээгдэхийг хүлээж байна. Хамгийн санаа зовоож байгаа зүйл нь Хятадын тал манайх 30 гаруй орноос нүүрс импортолдог тиймээс танайхаас авахаа зогсоолоо гэсэн зохицуулалт хийчих вий гэдгээс айж байна. Өөрөө хэлбэл, худалдан авагчаа алдах эрсдэл байна.

-Танайх хэдэн жил энэ бизнесийг хийж байна. Хөл дээрээ өндийж чадсан уу?

-Манайх зургаан жил болж байна. Их хэмжээний зээл тавьж хөрөнгө оруулалт хийсэн. Хэрэв худалдан авагч тал бусад газраас гангийн болон эрчим хүчний нүүрсээ авахаар тохиргоо хийчих л юм бол бидний бизнес эрсдэнэ. Уг нь  зээлээ  төлөөд хэвийн явж байсан. Нөхцөл байдал ганц манайх гэлтгүй манайх шиг компаниуд ижил нөхцөлд байна. Эрсдэлээ гурван сарын хугацаанд үүрэх боломжтой. Цаашид энэ хэвээр байвал байдал улам хүндрэхээр байна. Өвөрмонголд короновирус илрээгүй. Хоёр улсын Засгийн газар тохиролцвол тийшээ экспортлох боломж байна. Хил нээсэн ч Хятадын тал хүлээж авахгүй байна. Манайх “Өсөх зоос” ХХК-аараа тээвэрлэлт хийдэг. Манай толгой компани “Монзол”. Манайх шиг том, жижиг олон компани ийм байдалд байна. Хоёр талаас хилээ нээлээ гэж хэлсэн хэрнээ Хятадын тал нээгээгүй нь илтгэл алдрахад хүрээд байгаа юм.

-Бизнесийн чиглэлээ өөрчлөх төлөвлөгөө байсан л байх даа?

-Манайх энэ жил хоёр төсөлд  хөрөнгө оруулалт хийхээр зэхсэн байсан. Нэг нь аялал жуулчлалын чиглэлд Цонжинболдогт цогцолбор байгуулахаар зураг төслөө гаргасан. Дөрөвдүгээр сараас барилгын ажлыг эхлүүлэхээр байлаа. Гэвч энэ жил аялал жуулчлалын салбар хүнд тусч байна. Нөгөөх нь сүүний чиглэлээр хөрөнгө оруулалт хийхээр бизнесээ солонгоруулах чиглэлд ажиллахаар бизнес төлөвлөгөөгөө гаргасан. Харамсалтай нь коронавирусын тархалтаас болж төлөвлөсөн хөрөнгө оруулалт гацахаар байна.

-Төр ямар шийдвэр гаргаасай гэж хүсч байна вэ?

-Төрөөс зээлийн хүүг бууруулах шийдвэр гаргах хэрэгтэй. Хадгаламжтай хүмүүс хадгаламжийн хүүг тодорхой хугацаагаар бууруулъя гэдэгт татгалзахгүй байх. Түүнчлэн хилээ хурдан нээж нүүрс тээвэрлэлтийг хэвийн болгохыг хүсч байна. БНХАУ-д коронавирусын тархалт үндсэндээ зогсч байна. Тэд Өвөрмонголтой хилээ хаасан. Манайх мөн хаасан. Ганц тохиолдол гараагүй газар Өвөрмонгол. Тиймээс Өвөрмонгол руу хилээ чөлөөтэй болгооч гэж хүсч байна.

Ц.Мягмарбаяр

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин