Туркийн ерөнхийлөгч Режеп Тайип Эрдоган нь сая гаруй дүрвэгсэд ЕХ-г чиглэн явж байгааг анхааруулаад, зөвхөн нэг талын эрх ашгийг хамгаалан байсан үе дууслаа гэж мэдэгджээ.

“Утсаар болон бусад байдлаар намайг хилээ хаахыг шаардсаар байна. Оройтсон шүү гэж би хэлж байгаа ба цагаачлал, дүрвэгсдийн талаар одоо барууны орнууд ч бас хариуцлага үүрэх цаг болжээ. Өнөөдөр би Болгарын ерөнхий сайд Бойко Борисовтай, маргааш Германы канцлер Меркельтэй уулзана” гэж тэрээр хэлсэн ба  магадгүй цаашдаа 4-5 улсын тэргүүн оролцсон Сирийн саммитад ч оролцож болох хэмээн тэр нэмж хэлсэн байна.

Турк нь цагаач дүрвэгсдийн урсгалыг хаах ажиллагаагаа зогсоож ЕХ-той хиллэх хилээ нээх болсноо 2-р сарын 28 нд зарласан бөгөөд энэ нь Идлибт болж байгаа үйл явдалтай холбоотой юм. Анкара нь өөрийн хүлээсэн үүргээс татгалзаж байгаагийн шалтгаан нь Сирийн арми Туркийн 33 цэргийг хороосонтой холбоотой гэж тайлбарлаж байгаа билээ.

Үүргээ биелүүлэхээс татгалзсан нь

Ийм шалтгаанаар Анкара нь Брюссельд шахалт үзүүлж, Сирийн асуудалд Европын улс орнуудын анхаарлыг хандуулахыг хичээж байж болох юм.

Гэхдээ хилээ нээснээр Турк улс нь өөрийн хүлээсэн үүрэг болох ЕХ-той цагаач дүрвэгсдийг солих тухай 2016 оны хэлэлцээрийг зөрчиж байгаа билээ.

Уг хэлэлцээрээр ЕХ Туркт 6 тэрбум еврогийн санхүүгийн тусламж , визийн хөнгөлөлт үзүүлэхээр болсон ба үүний хариуд Турк улс Ойрх Дорнодоос болон Сирийн нутгаас гарсан дүрвэгсдийн урсгалыг зогсоохоор болсон юм. Дүрвэгсэд Турк улсаар дамжин Грек Болгар ороод цаашаа Балкан, Унгар улсын нутгаар дамжин Австри, Герман орохоор зорьж байгаа юм.

Өмнө хийсэн тохиролцооны дүнд Грекээс буцаасан  хууль бус цагаач болгоны төлөө Туркийн лагерь дахь адил тооны хууль ёсны цагаачийг ЕХ хүлээн авахаар болсон байв.

Энэ хэлэлцээний үр дүнд таван жилийн өмнө болсон Европыг чиглэсэн дүрвэгсдийн их урсгалыг зогсоосон ба тэр үед ЕХ-д бараг сая гаруй хүн очсон ч,  2019 он гэхэд Сирийн бус дүрвэгсдийн 2/3-ыг буцаан шилжүүлсэн байна.

Турк улс нь дүрвэгсдийн их аяныг зогсоох хамгаалалтын бүс болсноор түүний нутагт одоогоор 3.6 сая цагаач, дүрвэгсэд цуглаад байгаа юм. Тэдний ихэнх нь Сирийн иргэд боловч тэнд бас Ирак, Афганистан болон Ойрх Дорнодын бусад улс орны хүмүүс бий.

Цагаач дүрвэгсдийн хямрал

Анкара энэ хязгаарлалтыг үгүй болгосны дараа дүрвэгсэд өмнөх үеийн танил замаар буюу Грек, Болгараар дамжин Европ чиглэн явж байна. Үүнийг зогсоохын тулд дээрх хоёр улс хилийн хамгаалалтыг чангатгаж байгаа ба Афин нь гадаадын иргэдийн орогнол хүссэн хүсэлт хүлээн авахаа зогсоож, хил хамгаалах ажилдаа туслалцаа үзүүлэхийг бусад улс орноос хүссэн билээ.

Урьдчилсан тооцоогоор Европын улс орныг чиглэн сая гаруй хүн явж байгаагийн ихэнх нь Сирийн бус улс орны дүрвэгсэд байна.

Тэдний голлох хувийг Афган, Ирак, Ираны иргэд эзэлж байгаа боловч Турк улс нь Сирийн дүрвэгсдийг зогсоон барьж дийлэхгүй болсон тухай л их ярьж байгаа юм.

Энэ урсгал ЕХ-ны хилд дөхөх тусам Европт сэтгэл зовних явдал улам бүр ихсэж,  Герман Франц зэрэг улсууд нь Туркийг хилээ хаах хэрэгтэй хэмээн ятган,яриа хэлэлцээ хийж байгаа боловч одоогоор ямар нэг үр дүнд хүрээгүй байна.

Дорнод Европын ихэнх улс дүрвэгсдийг хүлээн авахгүй гэж мэдэгдсэнээр Грек, Итали улсад гол хүндрэл учирч байлаа. Тухайн үед Ойрх Дорнодын дүрвэгсдийн гол цуваа Грекийн нутгаар , Африкийнх Италийн нутгаар дамжсан явсан билээ. Мөн энэ хямрал Герман улсад ихээхэн хүнд туссан нь  Меркель бүх дүрвэгсдийг хүлээн авах болсонтой холбоотой юм.

Дараа нь Германы канцлер өөрийн алдаагаа хүлээн зөвшөөрсөн боловч нэгэнт оройтсон байлаа. Түүний энэ цагаачдын бодлого нь албан тушаалаасаа огцрох аюулд хүргэж байсан төдийгүй бундестагийн эрх барих бүлгийг задрахад хүргэсэн гэдэг. Гэхдээ энэ хямралын хамгийн том үр нөлөө нь Герман болон бусад Европын улсуудад барууны үзэл бодолтой намуудын нэр хүнд өссөн явдал билээ.

Шинэ хямрал мөн л Грекийг дайран өнгөрөх төлөвтэй ба энэ улсаар дамжин Итали, дараа нь төв Европ хүрэх гол зам болох бололтой.  Өөр бас ямар улс хамгийн их хохирох талаар хэлэхэд эрт байгаа ба үйл явц цаашдаа яаж үргэлжлэх нь одоогоор тодорхойгүй байна. Харин энэ их дүрвэгсдийн цуваа Европт орох юм бол ЕХ задрах хүртэл хямрал болж болзошгүй юм.

Брюсселийн хариу

Гэхдээ Европ нь таван жилийн өмнөх явдлаас сургамж авч нэлээд бэлтгэлтэй болсон бөгөөд нөхцөл байдал ийм болж болохыг урьдчилан таах боломжтой байгаагаараа өмнөх хямралын үеэс ялгаатай юм. Эрдоган байнга шахам хилээ нээнэ гэж Брюсселийг дарамтад оруулж байсан төдийгүй Францын ерөнхийлөгч Эммануэль Макрон нь бүр 2-р сарын 21 нд 2 сая дүрвэгч Европ руу чиглэх аюул бий болж байгаа тухай ярьж байсан билээ.

Одоогийн байдлаар Европын комисс Грек болон Болгарын хил орчимд болж байгаа үйл явдлыг судалж байгаа ба Турк улс өөрийн хүлээсэн үүргээ биелүүлэх болно гэж найдсаар байна. Бас Европын хилчид хилээ чангатгасны дараа дүрвэгчид аюул осол багатай Туркийн нутаг руу буцах магадлалтай гэж тэд үзэж байгаа бололтой.

ЕХ өөрийн улс орнуудтай хамтран уг хямралын эсрэг хэрхэн яаж тэмцэх талаар санал бодлоо солилцож байгаа бөгөөд Болгарт хил хамгаалахад нь яаралтай тусламж үзүүлсэн, Грект бас ийм туслалцаа үзүүлэх талаар яриа хэлцэл хийж байгаа хэмээн хэвлэл мэдээлэл бичиж байгаа юм.

Европ иймэрхүү хямралд эртнээс бэлдэж олон ажил хийсний тоонд хилийн хамгаалалтын шинэ зарчим, ЕХ улсуудын хил хамгаалах хамтарсан үйл ажиллагаа, нэгдсэн нэг систем болон дүрвэгсдийг бүртгэх зэрэг ажлууд багтаж байгаа юм.

Бас Европын хил хамгаалах Frontex гэсэн агентлаг бий бөгөөд энэ нь 2015 оноос илүү өргөн эрх дарх эдлэх болж хил болон эргийн хамгаалалт хийх, цагаач, дүрвэгсдийг буцаан шилжүүлэх ажлуудыг хийдэг болсон байна. 2020 онд энэ агентлаг 10 000 хүртэл хүний бүрэлдэхүүнтэй болж, төсөв нь 322 сая евро болж нэмэгдсэн билээ.

“Грек улс Frontex-ийг тэр чигээр нь авчирч дүрвэгсдийг ЕХ-д нэвтрэх аргагүй болох хаалт хийхийг хичээж байгаа. Ингэж чадсан нөхцөлд тэдгээр дүрвэгсдийг Грекийн мэдлийн арлууд дээр байлгах, оршин суух болгосноор ЕХ руу орох боломжгүй болгоно гэж тооцож байгаа бололтой” хэмээн зарим тоймчид үзэж байгаа юм. Ийм нөхцөлд байдлыг хянахад илүү хялбар болох боловч Анкаратай харьцах харилцаанд харин ихээхэн муу нөлөөтэй байж болох юм.

Энэ нь хүсмээр үр дагавар биш учраас ЕХ Турк улстай идэвхтэй хэлэлцээ хийхийг хичээсээр байна. Жишээ нь Брюссель нь Сирийн асуудлын талаар харилцан санал солилцоход бэлэн бөгөөд Идлибийн зөрчлийг багасгаж чадвал дүрвэгсдийн их урсгалыг багасгах, магадгүй Турк улс дахин хүлээсэн үүргээ биелүүлэх нөхцөл болж ч болох юм. Гэхдээ ЕХ энэ асуудалд зөвхөн санхүүгийн нөлөө үзүүлж чадах ба Сирийн асуудалд тэд цэрэг дайны ямарваа нэг нөлөө үзүүлэх арга боломжгүй байгаа билээ.

Орос Туркийн удирдагч нар энэ сарын 5-нд Москвад хийх уулзалтаараа Идлибийн хямралыг бага ч гэсэн зөөлрүүлэх боломж байгаа бөгөөд Эрдоган нь Сирийн уг бүс нутагт гал зогсоох зөвшилцөлд хүрнэ хэмээн найдаж байгаагаа урьд нь илэрхийлж байсан юм.

"ЕХ-ны удирдагч нар одоогоор дүрвэгсэдтэй холбоотой ямар нэг албан ёсны мэдэгдэл хийгээгүй төдийгүй энэ байдлыг аль болох чимээгүй байдлаар зохицуулах гэж оролдож байна. Хэрвээ тэд Турк улстай долоо хоногийн дотор тохироонд хүрч чадахгүй бол хил дээрх байдал улам хүндэрч ямар нэг шийдвэртэй арга хэмжээ авах хэрэгтэй болох болно. Одоогоор Брюссель ийм байдалд хүрэхгүй гэж найдаж байгаа бололтой" гэж тоймчид бичиж байгаа билээ.