Алунгуа эхийн үг

Добу мэргэнийг үгүй болсны хойно түүний эхнэр Алунгуа бэлбэсэн бөгөөтөл Буха хатги, Бухату салжи, Боданчар мунхаг нэртэй гурван хөвүүнийг төрүүлдэг. Харин Добу мэргэний амьд ахуй цагт төрсөн, түүний хөвгүүд болох Бүгүнүтэй, Бэлгүнүтэй хоёр эхээс далд хэлэлцэж, гурван дүүгээ гэрт нь зарцалдаг Малиг Баяуд овгийн зарц эрийн хүүхдүүд биз хэмээн хэлэлцдэг.

Үүнийг нь мэдсэн Алунгуа эх “Шөнө бүр цагаан шар хүн гэрийн өрх тотгоор гийгүүлэн орж ирээд миний хэвлийг илэхэд түүний гэрэл миний хэвэлд шингэх бүлгээ. Түүнээс үзвэл тэнгэрийн хөвүүд биз. Хар тэргүүт хүнтэй адилтгаж яахин болно. Хамгийн хаад болох цагт сая учрыг мэднэ” хэмээн алдарт үгээ хэлсэн байдаг.

Үнэхээр ч түүний хэлснээр тэдний үр удам хамгийн хаад болж, Алунгуа эхийн ариун нуруунаас төрсөн гэх утгатай Их Нирун улс, Хамаг Монгол, Их Монгол улс, Монголын эзэнт гүрнүүдийг үе дамжин захирч байсан билээ.

Хар булган дахыг Тоорил хаанд өгсөн нь

Тэмүүжин Тайчуудад баригдаж, Сорхоншарын тусламжтай зугтаж гэртээ ирсэний дараа тэд сүүдрээс өөр нөхөргүй, сүүлнээс өөр ташуургүй байсан цаг билээ. Удалгүй Бөртэ үжинийг очиж авахад түүний инжинд Цотан эх хар булган дах өгдөг. Түүнийг нь Тэмүжин, Хасар, Бэлгүтэй гурав Есүхэй эцгийнхээ хуучны анд Тоорил хаанд аваачиж, бэлэг болгон өгдөг. Үүний хариуд Тоорил хаан:

Булган дахын чинь хариуд

Бутарсан улсыг чинь бөөгнөрүүлж өгье

Хар булган дахын чинь хариуд

Хагацсан улсыг чинь хамтатгаж өгье хэмээн хэлсэн байдаг.

Тухайн үед үнэтэй чамин эдлэл байсан булган дахыг тэд өөрсдөө нөмөрч, бэлтэй чадалтай дүр үзүүлэн бардамнаж болох л байсан. Гэтэл яагаад Тоорил хаанд өгсөн бэ? Түүхийн гүн ухаанчид тайлбарлахдаа үүнийг Өүлэн эхийн оюун ухаан байсан гэж үздэг.

Сүүдрээс өөр нөхөргүй, сүүлнээс өөр ташуургүй, түшиж тулах хүнгүй байсан тэд хар булган дах өмсч хоосон бардамнахаас илүү, найдвартай ар тал, түшиг тулгууртай болох хэрэгтэй байлаа. Тиймээс Өэлүн эх хөвгүүддээ ийнхүү зааварчилж, тэр нь ч тусаа өгөн хожим Бөртэ үжинг Гурван Мэргидээс буцаан авах тулаанд Тоорил хааныг туслахад нөлөөлсөн алсын хараатай алхам байсан гэж үздэг.

Тэмүжин ба Жамуха

Жамуха дайны олзыг хүн бүрт адил тэгш хуваарилж өгдөг. Харин Чингис хаан илүү гавьяа байгуулсанд нь илүү өндөр шан харамж хүртээдэг байжээ. Тиймээс Тэмүжин Жамуха хоёрыг салж нүүхэд Жамухын харьяанд байсан зарим чадварлаг хүмүүс Тэмүжинг дагаж явсан байдаг.

Учир нь тэд Жамухын удирдлага дор байхдаа бусдаас илүү чадвартай хэрнээ бусадтайгаа адилхан үнэлэгддэг байсан тул чадвараа шударга үнэлүүлэхээр Тэмүжинг дагажээ. Чингис хаан ийм учраас хамгийн чадварлаг, оюунлаг хүмүүсийг өөртөө татаж, тэднээр хүрээлүүлснээр хожмын их үйлс бүтээхэд үндэс суурь нь болжээ.

Сүбээдэй, Зэв

Мөн Чингис хаан гайхалтай удирдагч байв. Тэрээр өөрийн хүмүүсээ маш сайн мэддэг бөгөөд тэдэнд яг таарах даалгавар, тушаалыг онож өгдөг нь гайхмаар байв.

Жишээ нь, МНТ дээр Сүбээдэйд төмөр тэрэг хөллүүлээд алс холын, удаан хугацааны аян дайнд мордуулдаг. Энэ нь Сүбээдэй өөрөө алгуур тайван, нягт няхуур, тууштай зантай учраас түүнийг тэвчээр шаардах алс холын, удаан хугацааны аян дайнд мордуулдаг байж.

Харин Зэв түргэн шуурхай, цочмог, холерик төрлийн зантай учраас дайсанд гэнэтийн цохилт өгч, түргэн хугацаанд эрчимтэй байлдах шаардлагатай тулаануудад ихэвчлэн явуулдаг байв. Энэхүү тактик нь ч маш амжилттай болж хоёр жанжин суу билгээрээ алдарт хүрчээ.  

Энэ нь мэдээж уг хоёр жанжны өөрсдийн гайхалтай уран чадвараас гадна тэднийг зөв таньж, үүргийг зөв хуваарилсан агуу удирдагч Чингис хааны гавьяа билээ.