“Түмэн шувуут” компанийн гүйцэтгэх захирал Ж.Болдтой ярилцлаа.

-МҮХАҮТ-аас зохион байгуулдаг “Энтепренер-2019”-ийн хүнсний салбарын онцлох аж ахуйн нэгжээр шалгарсанд баяр хүргэе. IPO хийснээсээ хойш ямар бүтээн байгуулалтууд өрнүүлээд байна вэ?

-Баярлалаа. IPO гаргаж иргэдээс татан төвлөрүүлсэн хөрөнгөөр олон үйлдвэр байгууллаа, богино хугацаанд. Шувууны аж ахуйгаа өргөтгөх зорилго тавиад ажиллаж байна. Өндөгнийхөө үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ. IPO-гийн төслийн хүрээнд гэж яривал эхлээд шувууны аж ахуйгаа 40 мянган өндөглөгчөөр нэмэгдүүлэхээр тооцсон. Тэр ажил маань бүрэн хийгдэж дууслаа. Шинэ үйлдвэрээс гарсан өндөг хэрэглэгчдэд хүрч байна. Шувууны сангасыг боловсруулж органик бордоо хийх үйлдвэрийг хуваарийн дагуу барилаа. Хавраас зах зээлд бордоо нийлүүлнэ. Японы тоног төхөөрөмж, технологиор барьсан үйлдвэр байгаа. Увс аймагт усалгаатай газар тариалангийн төсөл хэрэгжүүллээ. 750 га талбайд усалгаатай газар тариалан эрхэлж эхний жилийн ургацаа амжилттай авлаа.

-Энэ жил хичнээн тонн буудай хураав?

-Энэ жил мянгаад тонн улаанбуудай хураалаа. Хурааж авсан будааныхаа чанараар Увс аймагт тэргүүлсэн. Үүнээс гадна шувууны аж ахуйн шинэ цогцолбор байгуулахаар ажиллаж байна. 350 мянган шувуутай байх юм. Эхний ээлжинд хоёр иж бүрэн барилгыг тоног төхөөрөмжтэй нь барьж байна. Яг одоо угсралтын ажил нь үргэлжилж байгаа. Өндгийг хэрэглэгчдэд хүргэх хүртэл хадгалах зориулалттай, орчин үеийн стандартын шаардлага хангасан иж бүрэн хөргөлт, агааржуулалтын системтэй агуулахын цогцолбор барилаа. Энэ мэт том ажлуудыг өнөө жил хийж гүйцэтгээд байна. Ийм их ажлыг өөрсдийн хөрөнгө хүчээр хийх боломжгүй. “Түмэн шувуут” компани түмнийх болж иргэдийнхээ дэмжлэгийг авсан болохоор том ажлуудын ард гарч чадлаа.

-Танай компанийн хувьцааны ханш ямархуу байна?

-Хувьцааны ханш жаахан уналттай байна. 150 орчим төгрөгийн ханштай яваа. Унаж байгаа шалтгаан нь компанийн үйл ажиллагаатай холбоогүй. Хөрөнгийн зах зээлийн шинжээчид хувьцааны ханш унасан шалтгааныг богино хугацаанд тоглолт хийдэг хүмүүсээс шалтгаалсан гэж тайлбарлаж байгаа. Хөрөнгийн зах зээлийн тоглогчдын дунд хувьцааны үнэ өсөхөөр зарна гэсэн ойлголттой хүмүүс байдаг юм билээ.

-Ийм сонирхлоор хувьцаа авсан хүмүүс хувьцаагаа зарангуут ханш унах үзэгдэл ажиглагдаж байна гэж үү?

-Та зөв ойлгосон байна. Хувьцаа эзэмшигчдэдээ хандаж хэлэхэд хувьцааны ханшийн өнөөгийн уналт түр зуурын үзэгдэл гэмээр байна. Компанийн үйл ажиллагаа сайн байгаа учраас хувьцааны ханш өсөх нь тодорхой.

-Танай компани хувьцаа эзэмшигчдэдээ жил бүр цэвэр ашгийнхаа 30 хувийг ногдол ашиг болгож тараана гэж байгаа. Энэ жилийн чинь цэвэр ашиг төлөвлөсөндөө хүрэв үү?

-Компанийн цэвэр ашиг төлөвлөсөн хэмжээндээ хүрлээ. 3.7 тэрбум төгрөгийн цэвэр ашигтай ажиллах таамаг байсан. Цэвэр ашиг маань таамаглалаас бага зэрэг давах байх. Ногдол ашгийн хувьд амласнаараа олгоно. Ногдол ашиг олгоод компанийн үйл ажиллагаа сайжрахаар хувьцааны ханш өснө. 5-10 жилийн дараа гэхэд манай хувьцааны үнэ хэд дахин өсөх нь тодорхой байгаа. Хувьцаа худалдаж авсан хүмүүс бол түр зуурын, богино хугацааны үр дүн харж суугаа хүмүүс биш, хөрөнгө оруулагчид. Хөрөнгө оруулсан мөнгөнийхөө үр ашгийг хүртэхэд тодорхой хугацаа хэрэгтэй гэж компанийнхаа хувьцаа эзэмшигчдэд хэлмээр байна.

-Танайх өндөгний зах зээлийн хэдэн хувийг хангаж байна вэ?

-Монголчууд жилд 300 сая өндөг хэрэглэдэг. 150 саяыг нь өөрсдөө үйлдвэрлэдэг. “Түмэн шувуут”, НВЦ-гийн “Баян” гэж шувууны аж ахуй нийлээд нийт зах зээлийнхээ 85 хувийг өндгөөр хангадаг. Үлдсэн 15 хувийг жижиг аж ахуйнууд нийлүүлдэг. Импортоор орж ирдэг 150 сая өндөгний хэмжээг багасгах, цаашлаад яривал дотоодын өндөгний хэрэглээгээ 100 хувь хангадаг болмоор байгаа юм. Үүнийг “Түмэн шувуут” ганцаараа хийхгүй. Бүх компани өндөгнийхөө үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Оросын компаниудаас өндөг худалдаж авдаг мөнгөө дотооддоо авч үлдэх боломж бий.

-Өндөгний үйлдвэрлэлээ хэр хэмжээгээр өсгөхөөр байгаа вэ?

-Манайх жилдээ 65 сая өндөг үйлдвэрлэдэг байсан юм. Энэ тоогоо хоёр дахин өсгөх бодолтой ажиллаж байна.

-Өндөгний хувьд үндэсний үйлдвэрлэгчид нийт хэрэглээнийхээ талыг хангаж байна. Тахианы махны хувьд гээд харахаар дотоодын нийт хэрэглээний арван хувийг хангаж чадаж байна уу?

-“Оргио” тахианы аж ахуй нийт зах зээлийн арван хувийг л хангаж байгаа. Үлдсэн 90 хувийг нь импортоор хангадаг. Манай улс Орос, Хятад, Бразилаас тахианы мах импортолж байна.

-Импортын тахианы мах чанарын хувьд эргэлзээтэй гэсэн ойлголт хэрэглэгчдэд байдаг. “Түмэн шувуут” компани энэ зах зээл рүү орно гэж байсан. Хэзээнээс орох бол?

-Бидэнд тийм төлөвлөгөө байсан ч эхлээд өндөглөгчийн аж ахуйгаа өргөжүүлэх шийдэлд хүрсэн. Эдийн засаг, санхүүгийн тооцоо хийгээд үзэхээр юуны өмнө өндөглөгчийн аж ахуйдаа төвлөрч ажиллахаас аргагүй байна. Тодорхой хугацааны дараа махны зах зээл рүү орно гэж бодож байгаа.

-Танайхаас селен, омего, иодтой гээд хэд хэдэн төрлийн өндөг зах зээлд нийлүүлдэг. Шувууны аж ахуй хөгжсөн газруудад байдаг бүтээгдэхүүнүүд үү, танайхаас шинээр санаачилж гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн үү?

-Шувууны аж ахуй хөгжсөн газруудад байдаг бүтээгдэхүүн. Селентэй өндөг гээд ярихад л органик селенийг шувууныхаа тэжээлд хольдог. Хольсон тэжээлээрээ нэг байрны шувууг тэжээгээд тухайн байрнаас гарсан өндгийг тусгайлан савлаад зах зээлд нийлүүлдэг юм. Манайх шиг далайгаас хол, өндөрлөг газар амьдардаг газрын иргэдэд омега, селен зайлшгүй хэрэгцээтэй. Нийгмийн эрүүл мэндийн хүрээлэнгээс гаргасан судалгаанд үндэслэж гаргасан бүтээгдэхүүн.

-Тулгамдаж байгаа асуудал бий юү?

-Хэд хэдэн асуудал бий. Онцлоод хоёр асуудлаа хэлмээр байна. Хоёр гурван жилийн өмнө үйлдвэрлэлийн тоног төхөөрөмжийг импортоор оруулж ирэхэд татвараас хөнгөлдөг байсан. Харин одоо энэ хөнгөлөлт байхгүй болсон. Манай компани гэхэд л өнгөрсөн жил шувууны аж ахуйн нэлээд тоног төхөөрөмжийг импортоор оруулж ирсэн. Шувууны аж ахуйн тоног төхөөрөмжийг мэдээж Монголд үйлдвэрлэх боломжгүй. Монголд үйлдвэрлэж чадахгүй үйлдвэрлэлийн зориулалттай тоног төхөөрөмжийг гааль, НӨАТ-аас чөлөөлсөн нь тухайн үед маш том дэмжлэг болж байсан. Энэ дэмжлэг зогссон нь ганц манайд ч биш бүх үйлдвэрлэгчдэд бэрхшээл болж байгаа. Үйлдвэрлэгчдийн зардал өсөх нь бүтээгдэхүүний үнэ өндөр болох, үйлдвэрлэлээ эрчимтэйгээр нэмэгдүүлж чадахгүйд хүрэх зэрэг асуудлыг дагуулна. Хоёрдугаар асуудал гэвэл улаанбуудайтай холбоотой. Бид дотоодод ургасан улаанбуудайг тэжээлийн зориулалтаар худалдаж авдаг. Тэжээлийн үйлдвэрт тушаасан улаанбуудайнд Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сангийн урамшуулал ирдэггүй. Тариаланчид буудайгаа гурилын үйлдвэрт тушаавал урамшуулал авдаг гэсэн асуудал байна.

-Урамшуулал өгдөггүй учраас тариаланчид улаанбуудайгаа тэжээлийн үйлдвэрт тушаах сонирхолгүй байдаг байх нь...?

-Урамшуулал өгөхгүй учраас будаагаа нийлүүлэх сонирхолгүй байна гэж шууд хэлдэг л дээ. Ерөнхий сайд энэ жил улаанбуудайны урамшууллыг 100 мянган төгрөг болгоно гээд зарлачихсан. Тариалан эрхлэгчид 100 мянган төгрөгийн урамшууллаа авахын тулд гурилын үйлдвэрт өгөхөөс аргагүй болдог. Ийм шалтгаанаар дотоодоос улаанбуудай авахад маш хүндрэлтэй болж байна. Урамшууллын 100 мянган төгрөгийг бид өөрсдөө төлж худалдаж авах нөхцөл үүсч байна гэсэн үг. Манай тэжээлийн үйлдвэр зөвхөн шувууны тэжээл үйлдвэрлэдэггүй. Бүх малын тэжээл үйлдвэрлэдэг. Малын тэжээлд үр тариа тодорхой хэмжээгээр ордог юм. Ер нь улаанбуудай зөвхөн гурил үйлдвэрлэдэг бүтээгдэхүүн биш л дээ. Тэгэхээр тэжээлд орж байгаа улаанбуудайг урамшуулалд давхар хамруулмаар байгаа юм. Үүнээс гадна улаанбуудай тариалдаг хүмүүс НӨАТ төлдөггүй. Өөрөөр хэлбэл, бид НӨАТ-гүй бараа аваад, бүтээгдэхүүнээ худалдахдаа НӨАТ төлдөг. Улаанбуудай НӨАТ-гүй байсан ч бид өмнөөс нь НӨАТ төлж зах зээлд гаргадаг гэсэн үг.

-Та түрүүн шувууны аж ахуйнхан дотоодын хэрэглээгээ 100 хувь хангах боломжтой гэж ярьсан. Жижиг аж ахуйн нэгжүүд ч юм уу, хувь хүн шувууны аж ахуй руу оръё гээд танайхаас сургалт, зөвлөгөө авахыг хүсвэл "Түмэн шувуут" компани туслахад бэлэн үү?

-Бэлэн. Шувууны аж ахуй байгуулъя гээд ирвэл сургалт арга зүйн туслалцаа үзүүлэхэд асуудалгүй. Жишээ нь, аймгуудад ажилладаг жижиг фермерүүдэд сургалт арга зүйн талаас зөвлөж хамтарч ажиллахад бэлэн байна. “Түмэн шувуут” ганцаараа дотоодын зах зээлээ хангана гээд яваа зүйл ерөөсөө байхгүй. Наад зах нь аймгуудад 5-10 мянган шувуутай жижиг үйлдвэр байгуулж аймгуудынхаа хэрэгцээг хангадаг болох хэрэгтэй.