Гааль бол улсын онцгой обьект. Нэг ёсондоо Монгол Улсад “юу” орж гарах нь энэ байгууллагын нэр хүнд, алба хаагчдын ур чадвар, сэтгэл зүтгэлтэй  салшгүй холбоотой. Хар тамхи, хуурамч шатахуун, уул уурхайн бүтээгдэхүүн гээд улсын  аюулгүй байдалд нөлөөлөх бүхэн гаалиар орж, гардаг. Энэ бүх зөрчлийг хил дээр “барьчихдаг” болчихвол  асуудал цэгцэрч, ачаа овоо хөнгөрөх юм.

 

Нөгөө талаас аливаа ажил дан ганц сэтгэл, зүтгэлээр бүтэх нь ховор. Хүссэн хүсээгүй дэлхий нийтийн технологийн тэсрэлттэй хөл нийлүүлэхээс гадна улс орны төсөв санхүүгээс шалтгаална. Гэтэл улс орон мөнгөгүй гээд суух биш хамт олноо зөв удирдан чиглүүлэх, салбарынхаа тулгамдсан асуудлыг бүрнээ мэдэж улс орны бодлогод тусгуулах өөр хэрэг. Салбар зангидаж байгаа хүн бол зүгээр нэг тамга атгаад суух биш санаа оноогоо дэвшүүлж түүнийгээ ажил хэрэг болгохын төлөө уйгагүй тэмцэгч байх учиртай юм.

 

Тэгвэл Гаалийн ерөнхий газрын дарга Б.Асралтын баг хамт олон салбартаа “Digital Transformation” буюу Цахим хувьсгалыг эхлүүлжээ. Стратеги, бодлого төлөвлөлт, үйл ажиллагааг уялдуулсан цахим хувьслаар хэтийн төлвөө тодорхойлсон байна.Үе шаттайгаар хэрэгжиж байгаа гаалийн байгууллагын шинэчлэл ирэх жилүүдэд илүү эрчимжиж урьд өмнө байгаагүй их хөрөнгө оруулалтыг татах юм. Бүтээн байгуулалт бүрийг технологийн дэвшилтэй уяж байгаа нь эдийн засгийн үр өгөөжийг нэмэгдүүлэхээс гадна хууль бус бүхнээс ангижрах хялбарчилсан хэрнээ найдвартай ажиллагаанд шилжих юм.Монголын гаальд цахим хувьсгал хэрхэн нэвтэрч байгаа мэдээллийг тоймлоё.

 

 

Энэ онд гааль 14 тэрбумаар салбараа шинэчилж байна. Үүний хамгийн чухал хэсэг нь нефтийн бүтээгдэхүүн ачсан тээврийн хэрэгслээс таван минутад, уул уурхайн бүтээгдэхүүн ачсан тээврийн хэрэгслээс дөрвөн минутад дээж авч шинжилнэ гэж байгаа. Үүний үр дүнд өнгөцхөн бодоход л монголчуудыг бухимдуулдаг хуурамч шатахуун цэгцэрч, үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлсөн хар тамхи мансууруулах бодисыг хил дээр “барьдаг” болно. Мөн алт хууль бусаар хил давуулахаа больж татвар нь бидэнд үлдэх юм.

Гаалийн байгууллага харьяа газар, хороог хяналтын бүсийг нэгдсэн теле хяналтын системд холбосон Шуурхай хяналт, удирдлагын төвтэй болох ажлыг эхлүүлэв. Ингэснээр хилээр нэвтэрч буй зорчигч, бараа, тээврийн хэрэгсэл, хөдөлгөөнд 24 цагийн турш технологийн дэвшлээр шуурхай хяналт тавьж 108 гаалийн хяналтын бүсийн үйл ажиллагааг  нэгдсэн камерын системээр хянадаг болно. Энэ бүх мэдээллээр нэгдсэн сан үүсгэж, архивлах юм. Мөн 1800-1281 утсаар иргэдээс мэдээлэл авч камерын хяналтаар газар дээр нь шийдвэрлэнэ, эрсдэлтэй этгээдүүдийг царай таних системээр илрүүлж түүх үүсгэдэг болох гээд шинэчлэл эрчимтэй өрнөж байна. Замын-Үүд боомтыг л гэхэд ачаа болон зорчигч тээврийн хоёр цогцолбортой болгож өргөтгөх юм. Харин Гашуунсухайт боомтын гадна зам талбай, цогцолборын өргөтгөл шинэчлэлт хийж, ялангуяа уул уурхайн бүтээгдэхүүний орох зургаа, гарах арван урсгал болгож нэмэгдүүлснээр өдөрт 4320 хүнд даацын автомашин, жилд 85.0 сая тонн нүүрс экспортлохоор тооцож буй.

 

 

 

 

Харин БНХАУ-ын буцалтгүй тусламж 350 сая юаниар Гашуунсухайт,  Замын-Үүд боомтыг шинэчилж байгаа юм. Гаалийн төв болон салбар лабораторийг бэхжүүлж, хилийн боомт дээр байгуулснаар гадаад худалдааг хөнгөвчилж, бизнесийн таатай орчинг бүрдүүлэхээс гадна шинжилгээнд зарцуулах хугацаа 1-2 хоногоор багасч,  бүрдүүлэлтийн  хугацааг хэмнэх ажил хөрсөн дээр буух юм.

 

 

 

 

“Телехяналтын нэгдсэн систем” болон “Ухаалаг гарц” бүхэлдээ гаалийн хяналт шалгалтыг хялбарчлах хүний оролцоог багасгах, тасралгүй хяналт тавих боломжийг бүрдүүлэхэд ихээхэн ач холбогдолтой орчин үеийн технологийн шийдэл юм. Төрийн байгууллагуудын мэдээлэл солилцох “ХУР”, “ДАН” системийг улсын секторын 50 гаруй газар, агентлаг үйл ажиллагаандаа нэвтрүүлж онлайн хувилбаруудтай болсон. Энэ жишгээр гаалийн байгууллага  2010 оноос хойш үйл ажиллагаандаа CAIS, CEPS, CERP. ePayment системүүдийг нэвтрүүлжээ. Энэ оны нэгдүгээр улиралд   БНХАУ-ын гаалийн байгууллагаас манай улстай хиллэж буй зарим боомтуудын  тээврийн хэрэгслийн нэвтрэх гарцуудад “Ухаалаг гарц” технологийг нэвтрүүлсэн нь цаг хугацааг ихээхэн хэмнэж байгаа юм. Энэ мэтээр орчин үеийн тоног төхөөрөмж, барилга байгууламжийг шинээр барьж байгуулахтай холбогдуулан  2019 оны улсын төсөвт “Шуурхай удирдлагын төв байр”, “Гаалийн төв лабораторын байр”, “Гаалийн салбар лабораторын байр” таван цэгт шинээр барих, хяналт шалгалтын чиглэлээр “Ухаалаг гарц”, “Телехяналтын нэгдсэн систем”, “Лабораторын тоног төхөрөмж”, “Хар тамхи, сэтгэцэд нөлөөлөх бодис шинжлэх багаж” болон хяналт шалгалтын тоног төхөөрөмж, Хилийн боомтуудын их засвар гэсэн үндсэн гурван чиглэлийн хөрөнгө оруулалтад зориулан 65 тэрбум төгрөгийг тусгаж өгсөн. Уг хөрөнгө оруулалтаар гаалийн системийн хэмжээнд нийт 18 гаалийн газар, хороодод нийт 900 орчим орчин үеийн өндөр хүчин чадалтай дугаар таних, царай таних болон хяналтын зориулалтай теле камер, түүнийг удирдах “Телехяналтын нэгдсэн систем”-ийн удирдлагын өрөөг 36 цэгт шинээр байгуулж, боомтуудад 112 ширхэг “Ухаалаг гарц”-ын тоног төхөөрөмжийг суурилуулах юм.

 

Хэдхэн жилийн өмнө хяналтын камерыг зөвхөн объектын аюулгүй байдлыг хянах зорилгоор л ашиглаж байсан бол орчин үед шуурхай байхаас гадна шаардлагатай мэдээлэл цуглуулах, хүнээс хамааралгүй зөрчил илрүүлэх, зарим төрлийн зөвшөөрлийг цахим хэлбэрээр камерын мэдээлэлд тулгуурлан өгөх зэрэг өргөн утгаар ашиглаж байна. Тиймээс  хяналтын талбайн ерөнхий зохион байгуулалтыг харах төдийхнөөр бус телехяналтын нэгдсэн систем нь ОХУ-тай хиллэдэг арав, БНХАУ-тай хиллэдэг ес, авто замын гурав, агаарын дөрөв нийт 108 гаалийн хяналтын бүсийн үйл ажиллагааг нэг цэгээс нэгтгэн хянах боломжтой байдлаар зохион байгуулагдах юм. Ингэснээр гаалийн хяналтын бүсийн үйл ажиллагааг бүрэн хянах зориулалт бүхий орчин үеийн дэвшилтэд технологид суурилсан хяналтын камер болон удирдлагын систем, хяналтын бүсээр нэвтрэх авто тээврийн хэрэгслийн дугаар таних камер болон систем, эрсдэлтэй зорчигчийн царай таних системтэй болно гэсэн үг. Бүрэн нэвтрүүлснээр бүсүүдэд тавих хяналт сайжирч, сул зогсолт багасч бүтээлч үр дүн гарах, үйл ажиллагааны процессын алдааг олж залруулах, зөрчлийг нотолж, дүн шинжилгээ хийх боломж бүрдэнэ. Мөн гадны халдлага, зөвшөөрөлгүй бараа тээврийн хэрэгслийг шилжүүлэхээс сэргийлнэ гээд олон давуу талтай.

 

Хилээр нэвтэрч буй тээврийн хэрэгсэлд хийх гаалийн хяналт шалгалтын шат дамжлагыг цөөрүүлэх, гаалийн бүрдүүлэлтэд зарцуулах цаг хугацааг багасгаж, гарч буй зардлыг багасгахад анхаарч байгаагийн нэг илрэл нь “Ухаалаг гарц”-ын шинэчлэл юм. Энэ онд улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар БНХАУ-тай хиллэж буй  “Замын-үүд, Гашуунсухайт, Шивээхүрэн, Ханги, Булган” боомтуудад нэвтрүүлнэ. Хилээр нэвтэрч буй тээврийн хэрэгслийн бүртгэлийг RFID технологи ашиглан хийх, тээврийн хэрэгслийн жингийн мэдээллийг гаалийн бүрдүүлэлт болон манифестийн мэдээлэлтэй уялдуулан шалгах, хүний оролцоогүй нэвтэрнэ. Ингэснээр гадаад худалдаа эрхлэгчдэд шат дамжлага цөөрөх, цаг хугацаа багасч зардал буурна. Хамгийн гол нь дараалалд зогсох шаардлагагүй болох юм.Хилийн боомтын нэвтрүүлэх чадвар нэмэгдсэнээр боомтуудад хүн хүч хэмнэх, хил хяналтын байгууллагууд бүртгэлийн нэг систем ашиглах боломж бүрдэнэ.

 

Гаалийн байгууллага эрс шинэчлэл хийхийн зэрэгцээ ажилчдын нийгмийн хамгаалал сайжирч буйг ч онцлох ёстой. Энэ салбарынхан тушаалаар томилогдож ажилладаг хагас цэрэгжилттэй хууль сахиулах алба. Түүнчлэн улсын төсөв бүрдүүлэхдээ хилийн цэргээс эхлээд бүхий л төрийн байгууллагатай хамтрах гээд багагүй зохицуулалт, мэдлэг мэргэшил шаарддаг. Нуулгүй хэлэхэд амьдардаг ажилчдын нөхцөл байдал харьцангуй сайжирсан ч зарим талаар цалин хангамж, эрх үүргийн хуваарилалтыг эргэж харах төрийн бодлого үгүйлэгдэж байгааг шат шатныхан хэлсээр ирсэн. Тиймээс гаалийн байгууллагын нийгмийн хамгаалал, зарим эрх мэдлийг бусад орныхонтой жишиж ойртуулах зайлшгүй шаардлага байгааг анзаарах цаг иржээ.