-Би улс төрд ороод 30 жил болсон. Намын эрх ашгийн дор орж болдоггүй эх орны эрх ашиг гэж байдаг гэдгийг хатуу итгэл үнэмшилтэйгээр ялгаж салгах өөрийн гэсэн үзэл бодол надад бий. Тэр үзэл бодлоосоо болж 2014 онд Ерөнхий сайдаасаа огцорч байсан. Одоо бүх асуудал ил болсон.

Би тэр үед тэдний эрх ашгийг бодож Ц.Элбэгдорж нарын шахалтад ороод, Оюутолгой, Дубайн гэрээ, Эрдэнэтийн 49 мэтийн луйвруудыг хүлээн зөвшөөрсөн бол өнөөдрийг хүртэл намын дарга, Ерөнхий сайдаа хийгээд явах байсан гэдэгт огт эргэлздэггүй. Зарчимдаа, эх орондоо үнэнч байсныхаа төлөө ардчилсан улсад баймгүй хэлмэгдүүлэлтийг бид багаараа амссан, туулсан, тэмцсэн. Харин одоо салхи эргэж тэдэнтэй хариуцлага тооцох цаг ойртсоор байгааг мэдэрч байна. Ц.Элбэгдорж, М.Энхболд нарын мафи Монгол Улсыг бүтэн залгингаа алдаад хахсан. Одоо тэдний сүүлчийн найдвар, хоргодох байр нь манай АН болчихоод байгаа нь хөдөлшгүй үнэн. С.Эрдэнэд эздийнхээ эрх ашгийг хамгаалахаас өөр АН-ыг, Монголын ардчиллыг бодох өчүүхэн ч сэтгэл байхгүйг би сайн мэднэ. Би улс төрийн өрсөлдөөн огт хийгээгүй, харин гэмт хэрэгтнүүдээс Монголыг, ардчиллыг аврах ёстой гэсэн хатуу итгэл үнэмшилтэй яваа хүн.

 

 

-Тэр ШИНЭ намд элсэх талаар бол бүр огт бодоогүй. Би хэлээд байгаа шүү дээ. Миний нэн тэргүүний зорилго бол ардчиллаа, АН-аа гэмт хэрэгтнүүдээс аврах юм. Наад намаасаа хаслаа, хөөлөө, намаа солилоо, хагаллаа гэдэг яриаг чинь айсан, ичсэн, сандарсан С.Эрдэнэ л гаргаж байгаа. Үнэнийг хэлэхэд гэмт хэрэгтнүүдээр толгойлуулж сонгуульд ортлоо манай нам, Монголын ардчилал ядраагүй. Бас МАНАН-гийнхан нь АН-ыг С.Эрдэнээрээ удирдуулаад сонгуульд ороосой гэж чин үнэнээсээ хүсч байгааг манай намынхан мэдэж л байгаа. Энэ хүний төлөө, Монголыг цөлмөсөн эздийнх нь төлөө АН-ын мянга мянган гишүүд хариуцлага хүлээх ёсгүй. Эрх баригч нам хоорондоо хэрэлдсээр юу ч урагшлуулсангүй. Ямар ч дорвитой ажил хийсэнгүй. Бүх төрлийн судалгаагаар эрх баригч намын рейтинг байж болох доод түвшиндээ байсаар байна. Гэтэл хамгийн хүчтэй сөрөг хүчин байх ёстой манай намын рейтинг гэмт бүлэглэлийн гишүүн удирдлагуудаасаа болоод маш муу, бүр уруудсаар байна. Энэ бол Монголын ард түмний тавьж буй дүн.

 

 

 

 

-/инээв/ С.Эрдэнэд хэн дархан эрх өгсөн юм бэ, яах гэж…? Дарга болсон С.Эрдэнэ улсын хөгжилд манлайлж, намаа цэвэрлэж, шударга ёсыг тогтоож, эв нэгдлийг хангаж, сонгуульд ялах ажлууд хийх ёстой биз дээ. Гэтэл өнөөдөр мафийнхны луйврыг өмөөрөөд, банкны эзний даалгавраар хэвлэлийн хурлууд хийгээд, мафийн толгойлогч Ц.Элбэгдоржийн заавраар, бүр ил тод түүний багийг аппаратдаа аваад, намыг удирдуулж байна. Энэ байж болох уу. Тойрон хүрээлэгчид нь бурханчилж шүтсээр, тойрч мөргөсөөр энэ намыг булшлах уу. Ер нь ардчилсан үзэл бол тэгш байх тухай философи дээр суурилж оршдог. Бүгдийг бодит байдлаар л хэмжих ёстой. Тэр тусмаа өнөөдөр сонгууль ойртсон үед өнгөрсөн хугацааны луйвар хуйвалдааныг нь дүгнээд огцруулах л ёстой. Энэ бол нээлттэй дүрэм. Мафийн тусламжтайгаар мөнгө тарааж, намын дарга болчихоод өөртөө зориулан зохиосон дархан эрх ямба эдэлж, таалагдаагүй нэгнийг намаас хөөж туун, тойрон хүрээлэгчдийнхээ гэмт үйлдлүүдийг хайцаалж суух оромж болгоход АН дэндүү томдоно. Би энэ гэмт хэрэгтнийг зайлуулах гэж тэмцээр л байгаа. Чадахаасаа чадахгүйгээ хүртэл үзэлцэнэ. Энэ нөхрөөс намаа аварсны дараа, намын даргын асуудал ил тод нээлттэй өрсөлдөөний зарчмаараа л явагдах ёстой. Тэр үед нь намын даргад нэр дэвших эсэхээ шийднэ.

 

 

-Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт хийх зайлшгүй шаардлага, шалтгаан өнөөдөр байхгүй. Хэрэв хийх гээд байгаа бол өнгөц биш суурь асуудлуудаа шийдэх өөрчлөлтийг л хийх хэрэгтэй байсан. Гэтэл бүх гол заалтуудаа УИХ-д 64 суудалтай МАН өөрсдөө унагаж байгаа нь зөвшилцөхүйц зөв хувилбар эхнээсээ биш байсны нотолгоо. Суган доогуураа, найраан дундаа, гуйж тохироод хийчихдэг өөрчлөлт гэж Үндсэн хуульд байх ёсгүй. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлтийн хэлэлцүүлгээс нэг бүлэглэл л хожоо хийлээ. Тэр нь МАНАН бүлэглэл. С.Зоригийн хэрэг, Эрдэнэтийн луйвар, Дубайн гэрээ, Оюутолгойн асуудлын аль нь ч шийдэгдэлгүй хугацаа хожиж өнөөдрийг хүрлээ. Тиймээс би Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт гэх жүжиг бол МАНАН мафийн зохион байгуулсан үйл ажиллагаа л гэж харж байгаа. Цаг хожиж, хүчээ сэлбээд эргээд одоо сонгууль луйвардах бэлтгэлээ хийж байна. МАН ч манай намын адил мафидаа дарлуулаад шоглуулаад сууж байхад Үндсэн хуулийн нэмэлт өөрчлөлт нэртэй Монголыг аврах суурь баримт бичиг батлагдахгүй нь тодорхой байна.

 

 

-Маш зөв асуулт асуулаа. Би 60 нас хүрсэн, хэр баргийн юмсыг өнгөрөөх насандаа ирсэн хүн. Шууд үр дүнгээс илүү суурь гажуудал бэхэжчих вий гэж улайран тэмцээд байгаа юм. Өнөөдөр та залхаад, би дуугүй болоод, бид бүгд энэ бүхнийг мартчихвал маргааш Монголд юу болох вэ. Үүнийг тааж цөхөх юмгүй. Хуулиас дээгүүр анги давхарга, хүссэнээ хийж хэлмэгдүүлдэг тогтолцоо, цөөнх нь хэт баян, олонхи нь үгээгүй ядуу, баялгийг нь эзэнгүй мэт гадныхан авлигаар сорчилж мөлжин, залуус нь гадаад гарч дүрвээд, энэ эх орон товчхондоо сүйрч, устаж түүхээс арчигдана. Бид одоо л зах зухаас нь мэддэг болж байгаагаас биш тэд хэдхэн жилийн өмнө л энэ гажуудлын схемээ мафийн аргаар өрж байсныг мартах учиргүй. Одоо ч хууль хяналтын байгууллага дахь гар хөлөөрөө хамгаалуулж, сахилга хариуцлагаас мултарсаар явааг бид бүгд харж байна. Тэдэнд дуусашгүй их мөнгө бий. Дуртай нэгнээ худалдаж эвсэл барьцаалж аваад өөртөө зүтгүүлнэ гэдэг арга барилтай хүмүүс. Тэд газрыг нь зарж нийслэл хотыг амьдрахад аюултай хот болгосон. Баялгийг нь гадныханд өгснөөр манай улс зөвхөн Оюутолгой төслийн өр нэрээр гадаад өрөө 10 тэрбум ам.доллараар нэмсэн. Монгол Улсын Засгийн газрын гадаад нийт өр долоон тэрбум ам.доллар байхад шүү дээ. Тэгэхэд бид 1.5 тэрбум ам.долларын бондоор хичнээн их бүтээн байгуулалт хийлээ дээ. Дээр нь төсвийн гол орлого бүрдүүлэгч “Эрдэнэт үйлдвэр”-ийг луйвардаж авахаар дайрсан. Тавантолгой төслийг Хятадын төрийн өмчит компанид өгөх гэж зүтгүүлсэн гэх мэт хүн сонсоод итгэж ойлгомооргүй том луйвруудыг хийж Монголыг хорлосон. Бүр Хөгжлийн банкинд хоёрхон давхрыг зарсан мөнгөөрөө өөрсдөө бүтэн том оффисын барилгатай болчих жишээтэй. Томоос нь жижиг хүртэл юуг ч үлдээхгүй энэ улсыг тонож, цөлмөж байсан. Энэ бүхний ард маш их мөнгөний шунал л явж байсан. Эх орноо боддог, үр хүүхдийнхээ ирээдүйг хайрладаг хүмүүс ийм юм хийхгүй шүү дээ. Одоо эхнээсээ гэр бүлээрээ гарч зугатчихаад ирэх ч үгүй байгааг хүмүүс мэдэж л байгаа. Ийм хүмүүсийн, ийм хорлонтой үйл ажиллагааг мэдсээр байж би дуугүй сууж, мартаж чадахгүй. Мартвал эд нар удахгүй энэ улсыг иргэдтэй нь хамт зарчихаад гараад зугтчих увайгүй шуналтай хүмүүс. Ер нь бид үеийн үед ийм урвагч, шуналтнуудыг хатуу гэсгээж, энэ эх орноо эзэнтэй, хайрлах хамгаалах иргэдтэй, тусгаар тогтносон бүрэн эрхт улс гэдгээ дэлхий нийтэд ойлгуулж байх хэрэгтэй. Мартвал сөнөнө.

 

 

-Би Ц.Элбэгдоржийн олон луйврын тухай яриагүй шүү. Ганцхан Эрдэнэтийн зэсийн баяжмалаас нэг жилд авдаг мөнгийг нь л хэлсэн төдий юм. Ц.Даваацэрэнг би тавиагүй л дээ. Тухайн үед Ц.Элбэгдорж “…Эрдэнэтийн асуудлыг би зохицуулна аа” л гэсэн. Эрдэнэтийг 100 хувь Ц.Элбэгдорж мэдэж ирсэн. Томилгоо, бизнес гээд…

 

 

 

 

 

Мөн сүүлийн олон зуун жилийн гашуун түүхээсээ улбаалаад маш их эх оронч, эрх чөлөөг эрхэмлэгч нэгдмэл үзэл санаатай болсон ард түмэн. Дээр нь газарзүйн байршил, онгон дагшин өргөн уудам газар нутаг, шашны хуваагдалгүй, суурь боловсрол сайтай, Евро-Азийн хосолмол соёлтой зэрэг бүр гайхмаар их эерэг олон суурь өгөгдөлтэй. Хөрш орнуудын зах зээлийн тэлэлт, эдийн засгийн өсөлтүүд болон тогтолцооных нь онцлогуудыг ашиглаж чадвал бид дэлхийд хамгийн баян улс болох ч боломж бий. Олон тулгуурт хөгжлийн бодлого хэрэгжүүлээд хөгжүүлчих нэг хоёр биш бүр нэлээд олон салбар манайд бий. Аялал жуулчлал, эрчим хүч, уул уурхай, органик хүнс, хөдөө аж ахуй, дамжин өнгөрөх тээвэр, бүтээлч үйлдвэрлэл гэх мэт бусад орнуудад зэрэгцэж байдаггүй маш олон өгөгдөл бидэнд бүгд бэлэн бий. Бүр үнэтэй аялал жуулчлал, сэргээгдэх эрчим хүч, гэх мэтээр зардал бага, ашиг өндөр чиглэлээр ч дэлхийн хэмжээнд өрсөлдөх боломжууд бий. Ер нь миний сая дурдсан зүйлс бол суурь эдийн засаг бүрдүүлэгч уламжлалт боломжууд шүү дээ. Өнөөдөр бол дижитал эринд Монголын шинэ үеийн залуусын хийх, өрсөлдөх хязгааргүй боломжууд шинээр бий болсон. Хувь хүний ур чадвараас шалтгаалдаг олон салбарт манай залуус өөрсдийн хүчээр гялалзаж байгааг бид мэднэ. “Хү” хамтлаг, сагсчид, оюуны спортынхон, шинжлэх ухааны олимпиадад тэргүүлэгч залуус, спортын тамирчид, олимпийн аваргууд гээд бүхий л салбарт Монгол залуус яаж гялалзаж байна. Эдийн засаг бизнесийн салбарт ч шинэ үеийнхэн технологийн хөгжлийн давуу талаар ямар ч хоцрогдолгүйгээр дэлхийтэй зэрэг өрсөлдөх үүд нээлттэй. Гагцхүү төр засгийн бодлого шийдвэрүүд түүнийг нь ойлгохгүй хоцрогдолтой байгаад байна. Би олон мундаг залуустай байнга уулзаж, сонсож өөрийгөө цэнэглэж явдаг. Тэд дэлхий даяар шинэ үеийнхэний суурь сэтгэлгээ, соёл хандлагын маш том өөрчлөлтийн талаар ам нэгтэй ярьдаг. Өөрөө ч хэрэндээ уншиж судалж байгаа. Дайнгүй өлсгөлөнгүй, хэрэглээ багатай, хүмүүнлэг, мөрөөдөгч шинэ үеийнхэн энэ дэлхийг эерэг чиглэл рүү бодитой өөрчлөнө гэдэгтэй дэлхий нийт санал нийлж байгаа ч, бас нэг том сорилт нь бидний үеэс шалтгаална.

 

 

-Уламжлал шинэчлэл хоёрын зохист харьцаа дараа үеийн хөгжлийн хурдасгуур болно. Уламжлалт тогтолцоо, эдийн засгаа яаж дижитал болгож технологижсон шинэ нийгмийг байгуулах вэ гэдэг маш том сорилт бидний үеийг хүлээж байна. Боловсрол, эрүүл мэнд, батлан хамгаалах гэх мэт бүх салбарт суурь хувьсал өөрчлөлт хийхээс өөр арга зам байхгүй. Тун удахгүй өнөөгийн нийгмийн тогтолцоо бүхэлдээ хоцрогдож, гацаж эхлэх төдийгүй удахгүй иргэдийн ажлын байр зэрэг суурь асуудлууд технологийн хөгжилд шахагдаж биднээс зоримог шийдэл нэхэх л болно. Дэлхийн хөгжлийг тодорхойлогчдын нэг Япон улс, технологижсон дараа үеийн “Нийгэм 5.0” гэх загвар гаргаад нийгмээрээ дижитал болохоор шилжилт хийж байна, Сингапур Англи зэрэг улсууд суурь боловсролын шилжилтийг дижитал эринд зориулан хийж байгааг дэлхий даяар ойлгож дагаж эхлээд байна. Ерөөс бид энэ асуудлуудыг барьж авахгүй бол, аж үйлдвэрийн эринээс хоцорсон шигээ өнөөдөр технологийн эринээс бас л хоцрох эрсдэл нүүрлээд байна.

 

 

-Холын зорилгоо тодорхойлохгүй бол ойрын зовлонгоос ангижрахгүй гэдэг үгийг нотолж бид 30 жил олон боломжоо алдлаа. Ний нуугүй хэлэхэд 2012 онд намаа ялуулж, “Монгол хүн 2020” хөтөлбөрөө биелүүлэхийн төлөө Шинэчлэлийн Засгийн газрын бүхий л үйл ажиллагаагаа чиглүүлж, ахуйн шинж чанартай олон бүтээн байгуулалт хийж тулгамдсан маш олон асуудлуудыг богино хугацаанд шийдсэн. Зам гүүр, цахилгаан станцуудын өргөтгөл, хямд орон сууцны хөтөлбөр зэргээр хүндэрсэн асуудал болгоныг шийдсэн. Гэтэл улс төрийн өрсөлдөгч нар,хуулийн байгууллагуудтай хавсран хорлон сүйтгэх ажиллагаагаа явуулсаар тэр бүх ажлыг нурааж, энэ улсыг бүтнээр нь залгих гэж оролдсон. Шалтгаан нь манай улсад тогтворгүй тогтолцоо, бэхжээгүй хараат суурь эдийн засаг, хамгийн чухал нь хүлээн зөвшөөрөгдөх нэгдмэл хөгжлийн загвар байхгүйгээс тэр. Энэ бүхнийг хуулийн засаглалаа бэхжүүлэхгүйгээр, төрөө мафиас салгаж цэвэрлэхгүйгээр, төрийн тогтолцоогоо тогтвортой болгож өөрчлөхгүйгээр шийдвэрлэх боломж бараг байхгүй. Тиймээс би тэмцээд байгаа юм. Хамгийн энгийн эдийн засгийн өсөлт жишээ нь уул уурхайн салбарт байна. Хүн төрөлхтөний хөгжлөөс үүдэж нарийн технологийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл асар хурдтай өсөж байгаа Үүний гол орц нь зэс учраас үнэ нь тогтвортой, өсөлттэй байх нь бараг тодорхой. Эрдэнэт, Оюутолгой, Цагаан суварга зэрэг ордуудын зэсийг нээлттэй, нэг үнийн бодлоготойгоор экспортлоход өнөөдөр зуучлагчаар  дамжиж, хулгайд татвар өгдөг системээс хэд дахин их орлого олно. Мөн эрчим хүчний нүүрсний асар их нөөцдөө суурилаад цахилгаан үйлдвэрлэж экспортлоход Ази даяар эрчим хүчний эрэлт улам ихсэж буй үед маш том боломж нээгдэнэ. Бид цементийн гадагшаа урсдаг валютын урсгалыг Чингис бондын эх үүсвэрээр санхүүжүүлж дотооддоо 100 хувь хангадаг болсон. Одоо нефтийн бүтээгдэхүүнд гадагш урсдаг 1.3 тэрбум ам.долларыг дотооддоо үлдээж чадвал валютын үнэ буурч, төгрөг чангаран, иргэдийн орлого амьжиргаа шууд дээшилнэ. Энэ мэт хэрэгжсэн, хэрэгжиж байгаа, хэрэгжихээр хүлээгдэж буй маш олон хөгжлийн гарц байгаа. Одоо гагцхүү түрүүнд хэлсэн төрөө мафиас цэвэрлэж, хуулийн засаглалаа бэхжүүлэх хэрэгтэй. Мөн иргэдийн идэвхтэй хяналт оролцоо маш их хэрэгтэй байна.

 

 

-Би түрүүхэн өөрт чинь “…Мартаж болохгүй, дуугүй болж болохгүй. Эх орны эрх ашиг гэж бий” гэж тун тодорхой хэлсэн. Монголчуудад “..За яахав ээ, болно биз, өнгөрснөө энд нь үлдээе” гэх зан чанар байдаг. Гэхдээ эх орны эрх ашгийн дээгүүр гишгэсэн хүн бүрийг уучилж өршөөвөл энэ улс удахгүй эзэнгүйрч сүйрэх тухай л яриад байгаа юм. Ямар ч үнээр хамаагүй, золиос эрсдэл бүхнийг давж байж энэ улс өдийг хүртэл оршсон. Цаашид ч оршсоор байхын тулд гишгэж болохгүй хил хязгаараа, ёс суртахууны чанд зааг болгон тогтоож, нийтээр дагаж мөрддөг болох ёстой. Үүнийг энэ цаг үе биднээс бүр ч хатуу нэхэж байна. Язгуур эрх ашиг, ёс суртахууны хэм хэмжээ хоёроо маш тодорхой болгочихвол хөгжил саадгүй болж, иргэд хүсээд байгаагаасаа илүү сайхан нийгэмд амьдрана. Монголчууд эрх чөлөөтэй, хүн бүр хангалуун улсад амьдрахыг хүссэн болохоос хэн нэгэн нь бүх боломжийг нь хуу хамж цөлмөн, Монголдоо шингээж барахгүй их хөрөнгөжөөд, дийлэнх олонхи нь ядуугаасаа болж утаанд хордож, түгжрэлд бухимдан хэрэлдэж суух гэж Ардчилсан хувьсгалыг хийгээгүйг хатуу санах ёстой.

 

 

-Танд баярлалаа.