"Янмал" компани нээгдээд 1 жил гаран болж байсан шиг санагдаж байна. Монгол оймс гэхээр хүмүүст их сонирхолтой шинэлэг байсан болоод ч тэр үү борлуулалт сайтай байлаа. Гадаа ширээ засаад 2 уутаар оймс авчраад зарж эхэлсэн бол өдөртөө хэд хэдэн удаа оймсны үйлдвэрлүү гүйж оймс татах болов. Хичээл сургууль цугласан намар цаг болоод ч тэр үү оймс яг л талх шиг борлогдож байв. Өглөөнөөс орой хүртэл зогсож олсон ашгаараа бичил хөрөнгө оруулалт хийв. Жижиг лангуу ажлуулдаг байснаа болиод Баянзүрх захын хажууханд жижиг оффис түрээслэх болов.

1 давхрын оффис байсан тул захруу харсан хаалга гарган үүдний өргөтгөлд хөрөнгө оруулж оймсны жижиг дэлгүүр болгон өргөжүүлсэн юм. Эхэндээ зөвхөн Янмал компанийн нэрийн оймс худалдаалдаг байсан бол төд удалгүй банкнаас зээл авч өөрийн нэрийн "Нүүдэлчин" оймсны брэндийг Янмал үйлдвэрт захиалгаар хийлгэн бүх сүлжээ дэлгүүрүүдээр худалдаалдаг болов. Эхнэр бид 2-ийн өглөөнөөс орой хүртэл хөдөлмөрлөсөн зүтгэл маань 2 тор оймсноос эхэлж 30 гаруй дэлгүүрүүд болон нэрийн бөөний дэлгүүр дээр худалдаалдаг болтлоо өссөн юм. Цагаан сар, баяр наадмын үзэсгэлэн худалдаа алгасахгүй оролцдог байлаа. Сайхан өрнөж байсан жижиг бизнест маань асуудал тулгарсан юм.

Тэр бол долларын ханш гэнэт ихээр өссөн явдал байлаа. Янмал үйлдвэр тухайн үед түүхий эд, хөвөн даавуун утасаа Солонгосоос татна. Доллар өслөө, түүхий эдийн үнэ өслөө, тээврийн зардал өслөө, үйлдвэрээс гарах нэгж бүтээгдэхүүний үнэ өслөө, миний захиалгын оймсны үнэ өслөө харин миний оймсны худалдаалах үнэ өсөөгүй юм. Нэг оймсноос хэдхэн зуун төгрөгний ашиг хардаг байсан болохоор өртөг нэмэгдэх үед ашгийн өгөөж улам багасч зардлуудаа нөхөж чадахаа болив.

Үнэ ээ нэмэхээр борлуулалт багасах нь тодорхой. Зах зээл дээр би ганцаараа оймс зарж байгаа биш, оймсны зах зээл дээр дөнгөж бойжиж байсан жараахай надад доллар өссөн нь хүнд байсан юм. Доллар өссөн шалтгаан өнөөх л хэдэн популист улс төрчдийн үр нөлөө байж таарсан юм. Үнэ ээ өсгөөд дэлгүүрүүдэд өгөх гэхээр ядаж байхад дэлгүүрүүд нь их өндөр хувь авна аа. Номин гэхэд л тухайн үед 31 хувийг нэг оймсны борлуулалтнаас авдаг байсан юм. Миний түрийвчинд доллар байхгүй, би доллараар худалдаа тооцоо хийдэггүй хэдий ч доллар миний амьдралд хэрхэн нөлөөлдгийг ингэж мэдэрсэн юм даа. Доллар өссөн цагаас дөнгөж асаж эхэлж байсан жижиг бизнес маань дүрэлзэж чадалгүй унтрах болсон юм.

Дэлгүүрүүдэд оймсоо нийлүүлэхийн тулд компани үүсгэсэн байсан юм. Зүгээр суусангүй. Оюу толгой компани ханган нийлүүлэгч бүртгэх сургаар компанийнхаа мэдээллийг илгээж бүртгүүлснээр Оюу толгойд жижиг хэмжээний бараа нийлүүлдэг болов. Нэг удаа миний хувьд нэлээд том хэмжээний бараа нийлүүлсэн юм. Эхлээд бараа нийлүүлэх үнийн саналаа явуулаад бараагаа нийлүүлэх тэр үед мөн доллар дахин өссөн байв. Гаднаас худалдан авалт хийж байсан болохоор үнийн зөрүүнд ашиггүй ажиллав.

Арга аа барсандаа НӨАТ-ын орж ирсэн мөнгийг алдагдлаа нөхөх гээд хийчихэв. Ингээд л эргэлтийн хөрөнгө хумигдаж хэцүү байдалд орсон юм. Зээл төлнө, дээр нь НӨАТ-ын өртэй болоод хоцров. Ингээд бизнес хийхээ больё цалинтай ажил хийе гээд төрийн албанд ажиллаж үзлээ. Цалин бага. Ядаж байхад жинхэлтэл цалин өгөхгүй гэв. Ингээд 2 сар хэртэй төрдөө цалингүй ажиллав. Энэ үед 2 дахь хүүхэд маань гарчихсан эхнэр хүүхдээ хараад гэртээ би гэж хүн цалингүй төрийн албан хаагч дээр нь зээлтэй, бас дээр нь НӨАТ-ын өртэй гээд татвараас байнга залгана.

Гүрийсээр зээлээ төлөөд дуусав. Харин НӨАТ-ын өр болох 5 сая гаран төргөгийг төлж чадахгүй явлаа. Татварын албанаас намайг шүүхэд өгөөд шүүхийн шийдвэрээр НӨАТ төлөх болсныг шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгч манайд ирж мэдэгдэв. Учир байдлаа хэлж бага багаар нь дараад дуусгана гэдгээ ч хэллээ. Хэлснээрээ боломжтой үедээ 500 мянгаар нь үе үе хийж байв. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгч төрийн хувцастай хүн гэрт ирээд суучихна, ажил дээр чинь ирсэн байна гээд утасдана. Болдог бол өгчихмөөр байсан ч тэр үед үнэхээр болж өгөхгүй байсан юм.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэгч нар төрийн ажлыг айхтар сайн хийж байгаа нь эцэстээ надад стресс дарамт болж байсан юм. Ингэж дарамтлуулсаар бага багаар нь өгсөөр НӨАТ-ын өрөө дарж дууссан юм. Бусдын хувьд бага байж болох ч арга аа олохгүй явсан үед минь их мөнгө байлаа 5 сая гаран төгрөг. Гэхдээ л би төрд өргүй өрөө дарж чадсандаа баяртай байдаг юм. Монгол төр, шүүх засаглал, шүүхийн шийдвэр ямар сайн ажилладаг болохыг тэр үед сайтар ойлгосон юм. Тийм болоод ч тэр үү ЖДҮ-ийг дэмжих зээлийг Улс төрчид аваад байгааг харахаар дургүй минь хүрдэг, намайг дарамталж төлүүлсэн мөнгөөр улс төрчдийн зээлийг дарж байгааг харахаар дургүй минь хүрдэг.

Ийм үйлдлийг тэвчиж чаддаггүй болохоор эрхэм гишүүн Ц.Гарамжавын бизнесийн 10 гаруй тэрбумын өрийг Монгол банкны эрсдэлийн сангаас хаасан асуудал сөхөгдөж ирж байгаа энэ явдалд дуугүй өнгөрч чадахгүй нь уучлаарай эрхэм гишүүнээ. Монголын төрд төлөх ёстой мөнгө өө төл үгүй бол Ерөнхий сайдынхаа хэлдгээр Монголын төрөөс зайлаад өг!

Ард түмэн бид шударга нийгмийг хүсч байна!!!

Хүндэтгэсэн,
Цахим Эмч