Ээжтэйгээ өдөржин гадуур явж байгаад 17 цагаас эхлэх ёстой байсан жолооны хичээлээ яагаад ч юм 16 цагаас гэж өөрөө бодчихоод, 15 цаг өнгөрч байх үед замдаа буулаа. Жолооны сургуульд явж байгаа анхны өдөр маань байсан болохоор дэвтэр, бал худалдан авахаар алхаж явтал 40 мянгатын хойд талд, Бөмбөгөр худалдааны төвийн урд шинээр баригдсан дөрвөлжин шилэн байшингийн өмнө баахан хүмүүс цугларч, бөөн цагдаа нар зам дагаад зогсчихсон байхыг олж харав. Дотроо бага зэрэг гайхасхийгээд өнгөрөх гэтэл юу ч юм намайг түр азнааж, яагаад ч юм би эргэж харахад хүрсэн юм. Тэгтэл тэр байшингийн ханан дээр наасан зурагт хуудас дээр Далай Ламын хөрөг байх бөгөөд, хажуу талд нь хэлсэн үгийг нь бичсэн харагдана. Тэр үгний утга нь: "Бусдыг битгий гоочилж, өөг нь эр. Тэгснээрээ та өөрөө сайхан болохгүй. Харин хэн нэгний талаар хүнд ярихдаа үргэлж сайн сайхан талыг нь л хэлж бай."- гэсэн санааг илэрхийлсэн байлаа.
 

Далай Ламтай санаандгүй таарсан тэмдэглэл

Шарын шашны нүдэнд дулаахан, сэтгэлд түшигтэй тэргүүний зураг, хэлсэн үгнийх нь ухаан хоёр намайг өөрийн эрхгүй тайвшрал, баяр хөөрөөр дүүргээд, эргэн тойрноо ахин нэг сайтар ажиглах хүсэлд яагаад ч юм хөтлөв. Тэгээд хартал хүмүүс яалт ч үгүй хэн нэгнийг хүлээсэн байдалтай сэтгэл догдлон зогсож, цагдаа нар замын хөдөлгөөнийг хязгаарлаж байгаа нь илхэн анзаарагдах нь тэр.

"Би ямар харалган хүн бэ. Түрүүн ийшээ ирж байхад зам маш их бөглөрч байсан. Бас цагдаа нар зам зохицуулж байна, мөн энэ хүмүүсийн байдлыг харахад Далай лам энд ирэх гээд байгаа юм биш үү?" гэсэн бодол толгойд зурсхийж, шуудхан эргэж алхаад, замын цаана бөөгнөрсөн хүмүүс дээр очин энэ талаар асуутал: "Тиймээ" гэсэн хариултыг авав. Ингээд л би тэдний эгнээнд элсэн, замыг хөдөлгөөнгүй болгох цагдаа нарын үгэнд дуулгавартай орж, арагшилж зогсоод, агуу хүнийг хүлээж эхэллээ. Хэдийгээр би тодорхой шашин шүтэж, амиа даатгадаг сүсэгтэн нэгэн биш ч гэсэн шашин бүрийг хүндэлж, аль ч шашны жинхэнэ суут удирдагчид болон оюунлаг сургаальтнуудыг хүлээн зөвшөөрөхийн сацуу дотроо биширдэг билээ. Бүх шашин хүн төрөлхтнийг жаргалын дээдээр амьдруулах гэсэн ганц зорилгын доор өөр өөсрдийн замаар сургааль айлддаг гэж би үздэг. Тиймээс миний хүндэлж биширдэг суутнуудын нэг бол яахын аргагүй  Далай лам юм. 

"Хаанаас ирэх юм бол?", "Ийшээ орох юм байх даа", "Ном айлдах юм болов уу?", "Биднийг оруулах болов уу"- хэмээн хүмүүс бие биенээсээ асууж, "Мэдэхгүй, би сая энүүгээр өнгөрч яваад л..."-гэсэн хариултыг бие биендээ өгцгөөж байв. Гэтэл нэгэн цагдаа Далай Ламыг айлдвар айлдахгүй болохыг хэллээ. Гэлээ ч гэсэн, "Бид ч азтай хүмүүс юм аа"- гэж бараг хүн бүхэн инээмсэглэж байгаад хэлэлцэнэ. Би ч дотроо тэгж л бодож зогсов. Энэ зуур хүн бүр хайртай хүмүүсрүүгээ залгаж, энэ талаар бахархал дүүрэн хэлж байлаа. Би ч ялгаагүй ээжрүүгээ залгаад, хэлээд авсан шүү. 

Саяхан хэсэгхэн хүний бөөгнөрөл болоод байсан тэр хавь нэг мэдэхэд улам олон хүнтэй газар боллоо. Хэн ч юу, зарлаагүй байхад хүмүүс нэг нэгээрээ цугларсаар урьдчилан бэлдэж, төлөвлөсөн тоглолт юмуу, томоохон арга хэмжээний үеийнх шиг маш олуулаа болцгоосон байв. Цагдаа нар эмх журмыг сахиулахаар хичээж, замаар ойртох машинуудыг буцаан, зогсох гэснийг нь болиулан, хүмүүсийг хашлаганы цаана байхыг хүслээ. Миний урд ирж зогссон 7 орчим насны хүүгээ хөл хүнд эхнэртээ хөтлүүлж, бага хүүхдээ тэвэрсэн залуу их л баяртай харагдав. Зам дагасан олон цагдаа нарын бидэнтэй хамгийн ойр байсан нэг нь тэр гэр бүлийн хүүд хандаж: "Миний хүү хойшоо зогсоорой, хүн амьтанд дайруулчихав аа" хэмээн эелдэг хэлэхэд ээж, аав хоёр нь дуу нэгтэйгээр: "Ийм сайхан өдөр ийм азтай цугларсан хүмүүс ухаан мэдэлгүй дайрч, хүүг минь унагахгүй байлгүй дээ"- хэмээн тайвнаар хэлэхэд нь би дотроо энд байгаа зүгээр л танихгүй хүмүүс яасан их амар амгалан, бүгдээрээ хоорондоо ямар их эв түнжинтэй байгааг гайхаад барахгүй байлаа. Уг нь бол задгай талбайд олон хүн цугларсан ямар нэгэн арга хэмжээний үеэр цагдаа нар яаж архирж, хүмүүс яаж тавтиргүйтдэг билээ дээ. Эцэг эх нь хүртэл амь шигээ хайрладаг үртээ энэ л өдөр, ийм олон хүний дунд санаа зовохгүй тайван байсан нь нэгийг хэлнэ.

Ингээд төд удалгүй шилэн байшингийн хаалганаас гурван лам гартаа хадаг барьсаар гарч иртэл хүмүүс шуугиж, дор бүрнээ "Ирж байх шиг байна, ирж байх шиг байна" хэмээцгээж эхлэв. Гэхдээ энэ бол хуурамч "салют" байлаа. үүний дараачийн хэдэн хоромд бие биенээ танихгүй олон хүмүүс зүгээр л нэг нэгэнрүүгээ харан инээмсэглэж байсан нь бараг үргэлж л баргар царайлан, яарсан алхаагаар алхаж, нэг нэгнийхээ дээр гарах гэж тэмцэлддэг зантай манай хотынхоны хувьд ер бусын үзэгдэл мэт санагдсан шүү. Мэдээж бүгд тийм гэвэл өрөөсгөл ойлголт болох байх. Гэхдээ шуудайнд хийсэн үхрийн эвэр шиг, хүйтэнд даараад нэг нэгэндээ улам ойртовч өргөсөөрөө нэгнээ хатгаж шархлуулдаг үхэр зарааны үлгэр шиг монгол зан тэнд огт байгаагүй юм. Тэнд цугларсан хүүхэд, залуус, хөгшидийн зарим нь шилэн барилгын зүүн талын замын хоёр талаар, зарим нь хойгуур нь өнгөрөх замын арын өндөр довжоон дээр эгнэн зогссон байв...

Улаан, цэнхэр гэрэл дээрээ гялалзуулсан тас хар жийп баруун зүгээс айсуй. Ардаас нь нилээн чамин хар жижиг тэрэг болон хэд хэдэн машинууд (машин танихдаа би нилээн муу юм л даа) цувран ирж харагдлаа. Ингээд л "Тэр ирлээ"- гэж миний дотор хэн нэгэн хэлэх шиг болов. Тиймээ тэр мөн байлаа.

өмнөхөн минь шахуу зогссон хар машины арын хар жийпнээс бахим чийрэг биеэ цэвэрхэн хослолоор чимсэн 4-5 залуу гарч ирээд, сүр сар хийн гүйлдэж, урд талын машинд хүрлээ. Их багш тэндээс бууж ирэх нь ээ... Машины хаалгыг залуусын нэг нь онгойлгож, дотроос нь шарын шашны лам нарын хувцастай хэдэн хүн бууж ирэв. Сэтгэл нь хөөрсөн хүмүүс ямар нэгэн шоу үзэж байгаа аятай "үү, үү" хэмээн орилолдон, шүгэлдэж, миний зүүн урд байсан хэсэг залуус бөөгнөрөн, ихэнхи нь гар утсаа гаргаж ирээд, өндөрт өргөн бичлэг хийж эхэллээ. Тэдний ард миний нүдний харах талбай хязгаарлагдсан тул би цүнхнээсээ утсаа яаран гаргаж ирээд бас л өндөрт өргөн бичиж эхлэв. Яг зөв дүрсээ бичиж байгаагаа мэдэхгүй ч утсаа өргөөд л байлаа.

Яаж ийж байгаад хүмүүсийн дундуур толгойгоо гаргаж хартал Далай лам бидэнрүү хараад гараараа даллан амирлангуй инээмсэглэх нь харагдав. "Би ямар азтай хүн бэ"-ийм л бодол тэр үед төрсөн дөө. Хүмүүс ч дээр хэлсэнчлэн дуу чимээ гарган, зарим нэг нь чин сэтгэлээсээ инээлдэн хөхрөлдөж байв. Хэдхэн хормын аз жаргалыг тэнд цугларсан азтай хүмүүст даллах гараараа, инээмсэглэлээрээ, гэгээн дүрээрээ бэлэглэсэн Далай лам ингээд бараа бологчдийнхоо хамтаар барилгаруу ороод явчихлаа.

Хичээлийнхээ цагийг андуурдаг будлиу зангийнхаа ачаар Далай ламыг 10-хан метрийн зайнаас хардаг юм байгаа. 5 цагаас хичээлтэй гэдгээ эртхэн санасан бол энэ үйл явдлын нэг хэсэг нь би болж чадахгүй байсан, хотын иргэдээ бие биенээ танихгүй ч гэсэн хоорондоо инээлдэн, нөхөрсөгөөр яриа өдөж, ямар нэгэн сайхан зүйлрүү хошуурахаараа нэг нэгнийгээ хойш унагаж, урагш түлхэлгүй маш амгалан тайван байж чаддаг юм байна гэдгийг олж мэдэхгүй байх байсан. “Жаахан манараа байх заримдаа үнэхээр хэрэгтэй юм байна шүү”- гэж бодсон шигээ буцаад алхаж байхад бөөн баяр баясгалан надаар дүүрч байлаа. үгүй ээ, энэ бол эгоист зангаас үүдэлтэй, Далай ламыг харсандаа бахадсан баяр баясгалан биш байв. Харин тэр агуу хүний нүүрнээс тодрох инээмсэглэл, нин амарлингуй төрх, бас түүнийг ирж яваа гэсэн сурагаар нь л цугласан тэр олон хүмүүсийн сайхан уур амьсгалаар тэтгэдсэн хайранд өлгийдөөстэй баяр хөөр байлаа.

Гэртээ ирээд утасныхаа бичлэгийг харсан чинь яг тэр агшны дүр зургийг буулгаж чадаагүй, дандаа машины орой, шатаар өгсөх бараа бологчдынх нь орхимжны хормойг авсан байна билээ. Түүнийг нүдээрээ харах гэж байгаад гартаа барьсан утсаа мартчихаж л дээ. Гэхдээ би харамсаагүй ээ. Яагаад гэвэл зураг, дүрст бичлэг дээрээс л олж хардаг тэр суут хүний төрхийг бодитоор нь хэдхэн метрийн зайнаас нүдээрээ тольдоод, ер бусын өвөрмөц мэдрэмжийг төрүүлсэн бодит оршихуйгийнх нь тусгалыг толгойдоо, зүрхэндээ хадгалж үлдэх ёстой байсан болоод л бичиж авч чадаагүй байх гэж бодсон. Бас өөрөө өөрийгөө таньсан нэгний дулаахан инээмсэглэл, цацруулах гэрэл гэгээ нь ямар олон хүнийг нэгтгэж, байгаа газартаа ч төдийгүй өөрийнхөө сураг төдийхнөөр ямар олон харилцааг аврах чадалтай байдгийн бэлэн гэрч нь болсон. Хүн гэдэг амьтан хайрын бүтээл болохоороо хичнээн эмнэг араншинтай байсан ч, яаж сэтгэлийн дарамттай амьдарч байлаа ч гэсэн алтны хажуудах гууль шарлахын үргэлээр энэрэл хайрыг тээгч нэгний хажууд өөрийн эрхгүй тэнгэрлэг болж хувирдаг юм байна. Мөн хамгийн гол нь хүн бүхэн хичээвэл өөрөө өөрийгөө таньж, хүний биеийг олж төрсөн Дээрхийн гэгээнтэн шиг болж чадна гэдгийг би мэддэг болохоороо үнэхээр сайхан байлаа. Эрдэнэт хүн хүсээд, хичээвэл чадахгүй зүйл гэж үгүй болохоор л тэр. Ийм нэгэн явдлын талаар хүүрнэн бичих хүслээ дарж чадаагүй миний тайлагналтай хамт байсан танд баярлалаа.

Далай Лам, Танд хүн төрлөхтний юу нь хамгийн сонин санагддаг вэ? 

Гэсэн асуултанд: “Хүн. Яагаад гэвэл хүн мөнгө олхын тулд бүх л эрүүл мэндээ золиослодог. Дараа нь эрүүл мэндээ буцаан олхын тулд бүх олсон мөнгөө золиослодог... ... Тэгээд тэр ирээдүйн төлөө яаран өнөөдрөө умартаж орхидог. үр дүнд нь тэр өнөөдөр маргааш хоёрын алинд нь ч амьдарч чададгүй. Тэр хэзээ ч үхэхгүй юм шиг амьдардаг, тэгээд эцэст нь хэзээ ч амьдраагүй юм шиг үхдэг.

Бичсэн. Б.Хаш-Эрдэнэ