Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн яам Ашигт малтмалын тухай, Газрын тосны тухай, Газрын тосны бүтээгдэхүүний тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийг уиХ-д өргөн барьсан.

“Монгол Улсын эдийн засаг уул уурхайн салбар дээр тогтдог. Гэхдээ энэ салбарыг цэгцтэй, зарчимтай, зөв явуулах хэрэгтэй. Үүний тулд эхний ээлжинд хууль эрх зүйн орчноо тодорхой болгох ёстой. Уул уурхайн салбарын давхардал хийдэлтэй холбоотой хэд хэдэн асуудал байна. Ил болон далд уурхайн аюулгүй байдлын дүрэм, стратегийн ач холбогдол бүхий орд газарт хяналт тавих зэрэг олон асуудал энэ төслөөр шинэчлэгдэж байгаа” гэж уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайд Д.Сумъяабазар хэлэв. Эдийн засгийн байнгын хорооны хуралдаанаар дээрх хуулийн төслүүдтэй холбоотой өрнөсөн хэлэлцүүлгийг дор тоймлон хүргэе.

Б.Баттөмөр: 567 давхардал зөрчил байгааг гаргаж ирсэн байна. Гол бодлогын хувьд ямар өөрчлөлт хийх гэж байна. Монголд 3500 орчим ашигт малтмалын лиценз байдаг. Дэлхий нийтэд хөрөнгийн чадвартай, хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй, туршлагатай гээд олон шалгуураар лиценз олгодог. Манай томоохон орд газруудыг авчихсан, цүнхэндээ тамгалчихсан нөхөд зарах гээд явж байна. Энэ асуудлаа хэрхэн шийдэх вэ?

Хоёрдугаарт орон нутагт гардаг гол маргаан уул уурхайн олборлолтыг буруутгасан эсэргүүцэл. Эцэст нь газрын тосны салбарт бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ гэж зүйл байдаг. Энэ гэрээ Монгол Улсад ямар ашигтай вэ. Монголын тал 23 хувь, Хятадын тал 78 хувийг нь авдгийг бага гэж бодож байна.

Улсын хэмжээнд ураны бүртгэгдсэн 14 орд байна

Д.Сумъяабазар: Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн асуудлыг цэгцлэхэд төвөгтэй байна. Улсаас нийт 17 мянган тусгай зөвшөөрөл олгосноос 14 мянга нь хүчингүй болсон. Одоо гурван мянга гаруй тусгай зөвшөөрлийн асуудал бий. Гэхдээ хайгуулын салбар нэлээн ухарсан. 1997 оноос хойш олгогдсон 17 мянган лицензийн ганц мөлжүүртэй нь “Оюутолгой”. Хайгуулын салбар өөрөө ийм өндөр эрсдэлтэй. Уг нь үйлдвэрлэлийн зориулалттай орд босох уу үгүй юу гэдгийг хайгуулаар л шийднэ. Тиймээс хайгуулын салбар нь 17-20 жилийн өмнө түрүүлж явах ёстой юм.

Ажлын хэсэг: Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээний хэд хэдэн зарчим бий. Газрын тосны олборлолт 500 мянган тонноос илүү байвал Засгийн газрын хувь хэмжээ өсөх зарчмаар явдаг. Тэгэхээр одоо олборлож байгаа хэмжээнээсээ хамаараад олборлосон тосны 2829 хувийг нь Монголын Засгийн газар авч байна.

Газрын тосны боловсруулах үйлдвэрийн хувьд дэд бүтцийн барилга байгууламжийн ажил дуусч байна. Төмөр замыг үндсэндээ барьж дууссан. Дохиолол, хамгаалал, төмөр замын өртөөний ажил хүлээгдэж байна. Барилгын ажил удахгүй эхэлнэ. Харин газрын тосыг “дайчин” компанийн олборлолт хийж буй талбайгаас авна.

Д.Сумъяабазар: Газрын тосны үйлдвэрийн ТЭЗҮ нэг тэрбум ам.долларт багтахгүй байна. Төсөвт өртөг нь 236 тэрбумаар давсан. Технологийн хувьд манайд таарах нь төсөвт өртгийг өсгөхөөр байгаа юм.

Я.Содбаатар: Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын дагуу хичнээн лиценз олгосон байгаа вэ. Мөн цацраг идэвхит нөөц ашигласны төлбөрийг өсөн нэмэгдэх болгон оруулж ирж байна. Тэгэхээр цаашид ураны олборлолтыг хийнэ гэж ойлгох уу. Монголын хайгуулын салбар үндсэндээ зогссон. Энэ бол уул уурхайн салбар алсуураа зогсоно гэсэн үг. Хайгуулын салбарт  өрсөлдөөнийг бий болгохгүй юм уу?

-Д.Сумъяабазар: Хайгуулын тусгай зөвшөөрлийг ашиглалтынхтай андуураад байдаг. Жил бүр хайгуул хийж, нөөцөө баталгаажуулах, ордынхоо биетийг барих тэр хэрээрээ хөрөнгө оруулалт татах гээд маш чухал асуудлыг дааж явдаг салбар бол хайгуул юм. Хайгуулын салбар ухарсан нь үнэн. Ялангуяа шороон ордын нөөц бараг байхгүй болсон. Тиймээс бодлого гаргаж, хайгуулыг нэмэгдүүлэх ёстой.

-Ажлын хэсэг: Өнөөдөр улсын хэмжээнд ураны бүртгэгдсэн 14 орд байна. Харин олборлолтод бэлтгэгдсэн долоон ордын дөрвөн төсөл бий. Дандаа гаднын хөрөнгө оруулалттай. Хөрөнгө оруулагчдын хувьд энэ салбарт тэргүүлэгч улсуудын төрийн өмчит үйлдвэрийн газрууд байгаа. Төслүүдийн олборлолтын ажил удахгүй эхлэх гэж байгаа учраас татварын зохицуулалтыг нь оруулж ирж байна.

Эх сурвалж: zgm.mn