Олон улсын хөрөнгө оруулагчдын анхаарлын төвд өнгөрсөн долоо хоногийн турш Торонто байв. Канадын хайгуул, олборлогчдын холбооноос жил бүр зохион байгуулдаг энэ удаагийн чуулган эрдэс, таваарын зах зээлийн гол тоглогчдыг уулзуулж, хөрөнгө оруулагчдын хараанд өртөх боломжийг уул уурхайн баялагтай орнуудад олгодог. Бид үүнээс хоцорсонгүй. Уул уурхай, хүнд үйлдвэрийн сайдаар ахлуулсан манай улсын баг өнөө жил “Эрдэнэс тавантолгой”-н IPO гэсэн шинэ “хөзөр” дэлгэн оролцож, өөрсдийн давуу талаа энд танилцуулаад ирсэн юм. Өөрөөр хэлбэл, нэг сумаар хоёр туулай буудсан гэсэн үг.

Дэлхийн 135 орноос 3500 гаруй хөрөнгө оруулагчийг нэг дор авчирсан PDAC-ийн чуулганы үеэр “Эрдэнэс Тавантолгой”-н төлөвлөж буй IPO, компанийн өнөөгийн байдал, санхүүгийн үзүүлэлт ирсэн зочдын сонорт хүрсэн.

Гаднын биржээр дамжуулан тус компанийн нийт хувьцааны 30 хүртэлх хувийг хөрөнгө оруулагчдад арилжаалахаар болсныг албан ёсоор торонтогоос дэлхий нийтэд зарлалаа. Үүний бэлтгэл ажил үргэлжилж байгаа бөгөөд энэ улиралд андерайтерийн үйлчилгээ үзүүлэх  зөвлөх компанийг сонгон шалгаруулахаар болсныг компанийн зүгээс мэдээлсэн юм. Зөвлөх үйлчилгээний төлбөрт “Эрдэнэс Тавантолгой” 283 тэрбум төгрөг төсөвлөжээ. Үүнийг хөрөнгө оруулалтын зардалд яагаад тусгасны учрыг зарим эдийн засагч компаниас лавласан. Иргэдэд ногдол ашиг бага өгөхийн тулд хөрөнгө оруулалтын зардлаа өсгөсөн гэсэн хардлага тус компанийг 2019 оны төсвөө эргэж харахад хүргэж мэдэхээр байна.

Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл, УИХ, Засгийн газрын түвшинд бүрэн дэмжлэг авсан “Эрдэнэс Тавантолгой” сүүлийн хоёр жил дараалан ашигтай ажиллаж, хөрөнгө оруулагчдын өмнө нүүр бардам төсөл, хөтөлбөрөө танилцуулах хэмжээнд ирсэн. Зах зээлийн үнэ сайн байснаар нийт экспортын 40 гаруй хувийг нүүрс эзэлдэг боллоо. Эдийн засагт үзүүлэх коксжих нүүрсний нөлөө ч нэмэгдэж байна. 7.6-8 тэрбум тонн сайн чанарын нүүрсний нөөцтэй “Эрдэнэс Тавантолгой” өнгөрсөн онд 13 сая тонн нүүрс экспортолсноор дотоодод тэргүүлж, хятадын коксжих нүүрсний импортын 17 хувийг дангаараа бүрдүүлсэн. Анхны нүүрсээ олборлосноос хойш 2018 оныг дуустал тус компани нийт 45.8 сая тонн нүүрс олборлож, 2.1 тэрбум ам.долларын борлуулалтын орлоготой ажилласан байна. Энэ онд гэхэд 18 сая тонн нүүрс олборлохоор төлөвлөжээ.

IPO хийснээр “Эрдэнэс Тавантолгой” 20 гаруй төсөл хэрэгжүүлэхээр судалгаа хийн, бэлтгэл ажлаа хангаж байгааг тус компанийн гүйцэтгэх захирал Б.Ганхуяг хэлсэн. УИХ-ын дэмжлэг авч чадалгүй, хөрөнгийн зах зээлд гарах боломжоос удаа дараа мултарч байсан “Эрдэнэс Тавантолгой”-н 30 хувьд хэн хөрөнгө оруулалт хийх нь сонирхол татсан хэвээр байна. Монголын уул уурхайн олборлогч компаниуд хятад руу бүтээгдэхүүнээ гаргахад тулгарч буй хамгийн том бэрхшээл нь дэд бүтэц.

БНХАУ-ын талаас манай улстай хиллэдэг хэд хэдэн боомт руугаа төмөр зам барьж, түүхий эдийн худалдаа хийх нөхцөл бүрдүүлсэн ч үүнийг бид өөрсдийн алдаатай бодлогын уршгаас болоод ашиглаж чадахгүй байна. Хэрэв 2011 оноос хойш төмөр замаа тавьчихсан бол “Эрдэнэс Тавантолгой”-н нэгж хувьцааны үнэлгээ өсөж, хөрөнгө оруулагчдын сонирхлыг эрс татах байлаа. Төмөр замаар бус авто тээврээр нүүрсээ зөөж байгаа компанийн хувьд 13 сая тонн гэдэг чамлах үзүүлэлт биш юм.

Гэхдээ үүний цаана олон мянган жолоочийн амь амьдрал, хүний эрх, байгаль орчны асуудал яригдахаас аргагүй болж байна. Нийгмийн хариуцлагатай хөрөнгө оруулагчид юуны өмнө үүнийг л харгалзан үздэг болсон. Мөн тухайн компани өмнө нь хувьцаа эзэмшигчдэдээ ногдол ашиг тарааж байсан эсэхийг хардаг. Ийм түүх байгаа юу, жижиг хувьцаа эзэмшигчдийн эрх ашгийг хэрхэн хамгаалж байсан талаар лавладаг.

Тэрчлэн компанийн засаглалд ач холбогдол өгдөг болсон. Зөвхөн ашигт ажиллагаа, нүүрсний үнэ, нөөцөөс гадна дээрх шаардлагууд “Эрдэнэс Тавантолгой”-д ээлжит сорилт болж байна. Канадад хуран чуулсан хөрөнгө оруулагчид 2010 оноос хойш хөдөлж чадахгүй, улс төрийн болон үндэсний хэт үзлийн “золиос” болсон “Тавантолгой” төсөл эргэн ирж байгааг салбарын  сайдынх нь үгнээс тодорхой харагдсан болов уу. Энэ нь “Эрдэнэс Тавантолгой”-н урт настай IPO хөрөнгө оруулагчдад илүү итгэл үнэмшил төрүүлэхээр байгаа юм.

Хөрөнгө оруулагчдын хувьд IPO сонирхлын цэг бол дотоодын иргэдийн хувьд 1072 ширхэг хувьцааны ногдол ашиг иргэдийн дунд өндөр хүлээлттэй байна. Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх энэ  оны нэгдүгээр улиралд багтаан “Эрдэнэс Тавантолгой” компанийн хувьцааны ногдол ашгийг олгох талаар чиглэл өгсөн нь хувьцааны нэрийн дансаа нээлгэж амжаагүй иргэдийг улам шавдуулна.

Зөвлөх үйлчилгээний төлбөрт 283 тэрбум төгрөг төсөвлөжээ

Ирэх сарын эхээр “Эрдэнэс Тавантолгой” хувьцаа эзэмшигчдийн хурлаа хийх бөгөөд энэ үеэр нэгж хувьцааны ногдол ашгийн дүн тодорхой болно гэж компанийн зүгээс мэдэгдсэн юм.

Олон улсын хөрөнгийн зах зээлийг горилж буй тус компани нэг тонн нүүрсээ 63 ам.доллараар борлуулж байгаа. Үүнийг нэмэгдүүлэх зах зээлийн орон зай өмнөд хөршийн зах зээлд үүссэн. Австралиас авах нүүрсний худалдаанд БНХАУ сар гаруйн хугацаанд хориг тавьснаар манай улсын хувьд нүүрсний одоогийн үнэ ахиулах боломж байгаа юм. “Эрдэнэс Тавантолгой” компани нүүрсний үнээ өсгөж, зардлаа танаснаар хувьцаа эзэмшигчдэд хүрэх ногдол ашгийг энэ онд хамгийн багадаа нэг их наяд төгрөгөөр нэмэгдүүлэх боломжтой аж. Судлаачдын тооцсоноор, “Эрдэнэс Тавантолгой” 20 ам.доллараар борлуулалтын үнээ өсгөж чадвал иргэдэд очих ногдол ашиг 800 тэрбум төгрөгөөр өсөхөөр байна.

Ногдол ашгийн хувьд тодорхой бус байдал үүссэн. Хэдий компанийн удирдлагууд ногдол ашиг тараана, олгоно гэж оны өмнөөс мэдэгдсэн ч ногдол ашиг тараах тухай шийдвэр өнөөдрийг хүртэл албан ёсоор гараагүй байна. Компанийн тухай хуулийн 46.5-д “ТУЗ нь санхүүгийн жил дууссанаас хойш 50 хоногийн дотор ногдол ашиг хуваарилах эсэх талаар хэлэлцэн шийдвэрлэсэн байна” гэжээ. Хуулийн хугацаа хоёрдугаар сарын 19-нд дуусгавар болсон бөгөөд үүнээс хойш ногдол ашигтай холбоотой шийдвэр гараагүй байна. “Эрдэнэс Тавантолгой” өөрийн бэлтгэлээ сайтар хангаж, дотоод асуудлаа шийдэж чадвал олон улсын зах зээлээс гурван тэрбум ам.долларыг түүртэлгүй босгох боломж байгааг торонтогийн уур амьсгал илтгэлээ.