Сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлээр дэлхийд БНХАУ, АНУ, Бразил, ХБНГУ, Канад хол тэргүүлсээр. Харин манай улс энэ салбарт хамгийн их нөөц, боломжтой орны нэгт тооцогдох атлаа шинэ тоглогчийн түвшинд яригдах төдий байна. Зүүн хойд Азийн эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээ бий болгох ажлыг Монголд хэрэгжүүлэх болсноор судалгааны ажил нь 2017 онд эхэлсэн. Уг судалгааны үр дүн энэ онд тодорхой болох юм. Дэлхий нийтээр сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт итгэл үзүүлж, тус салбарт чиглэсэн гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт жил ирэх тусам нэмэгдэх болсон. Үүний нэг томоохон санхүүжүүлэгч нь Азийн хөгжлийн банк. Тус банк сэргээгдэх эрчим хүчний технологийг цаашид илүү дэмжиж, санхүүжүүлнэ гэдгээ 2017 оноос хойш маш тод илэрхийлж буй.

Ногоон эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг олон улсын санхүүгийн байгууллагууд ч найрсгаар дэмжиж, хөрөнгө оруулахаа мэдэгдэх нь ердийн үзэгдэл мэт болжээ.

Сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт хэрэгжиж буй олон улс дамнасан санаачилгын нэг нь “Азийн супер сүлжээ”. Үүнд Япон, БНХАУ, ОХУ, Монгол Улс нэгдэн орсон бөгөөд ус, нар, салхинаас гарган авсан эрчим хүчээ Япон, Өмнөд Солонгост нийлүүлэхээр эдгээр орон тохиролцсон билээ. Манай улсын хувьд нар, салхины арвин нөөцөө эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, экспортын орлогын шинэ эх үүсвэртэй болох боломж нь сэргээгдэх эрчим хүч болж байгаа юм. Хэрэв бид өөрсдийн энэхүү байгалийн бэлэн боломжоо үр дүнтэй ашиглаж чадвал эрчим хүчний коридорыг бий болгох стратегийн ашигтай байрлалын төвд байна.

Зүүн хойд Азийн өсөн нэмэгдэж буй хэрэгцээг өөрсдийн үйлдвэрлэсэн сэргээгдэх эрчим хүчээр хангаж, улмаар валютын нөөцөө арвижуулах хэмжээний боломж дээрх санаачилгын хүрээнд нээгдсэн. Энэ бүсэд манайхаас гадна ОХУ, БНХАУ, БНСУ, БНАСАУ, Япон улс багтдаг. Эдгээр орны эрчим хүчний эрэлт, хэрэгцээ ирэх 20 жилд дэлхийн дунджаас хоёр дахин нэмэгдэх тооцоо бий. Учир нь газрын тос, байгалийн хий, нүүрс болон сэргээгдэх эрчим хүчний баялаг нөөцтэй тус бүс нутагт дэлхийд эрчим хүчний хэрэглээгээрээ тэргүүлэгч орнууд оршдог. Тэд дэлхийн эдийн засгийн тавны нэгийг бүрдүүлдэг юм.

Зүүн хойд Азийн орнуудын эрчим хүчний салбар дахь нэгдэл өнгөрсөн онд эрчээ ялимгүй сааруулсан ч энэ оноос идэвхжиж эхэллээ. БНХАУ, БНСУ, Япон зэрэг улсад тулгамдаж буй сорилтын нэг нь эрчим хүчний хангамж болж, эдгээр орон экспортын томоохон зах зээл болж байна. Хөгжиж буй болон хөгжингүй эдийн засагт эдгээр орны эрчим хүчний импортын хамаарлын хувь хэмжээ өндөр хэвээр. Энэхүү хэрэглээг хангах нүүрс болон сэргээгдэх эрчим хүчний ихээхэн нөөц манай улсад бий. Нүүрсний төслүүдийг хөрөнгө оруулагчид тоож харахаа хэдийн больсон энэ үед сэргээгдэх эрчим хүчний төслүүд илүү дэмжлэг авч байна.

Нүүрснээс дутуугүй ашиг өгөх салбарт сэргээгдэх эрчим хүч ордог

Бүс нутгийн өсөн нэмэгдэж буй хэрэглээ эрчим хүч экспортлогчдын хараанд хамгийн ихээр өртөх болсон. Энэ нь өрсөлдөөн цаашид улам ширүүсэх эхлэл. Манай улсын хувьд нар, салхинаас гарган авсан эрчим хүчээ тэр хэрээр экспортлох боломж, бололцоо бүрдэх юм. Гэхдээ зах зээл байлаа гээд хувийн хэвшлээ дэмжих бус татвар болон хүнд суртлаар аргамжаад байвал бид орлогоо өсгөх боломжоо бусдад алдана гэсэн үг. Сэргээгдэх эрчим хүчний салбарт өдгөө хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалт, санаачилга давамгайлж байна. Энэ салбарт одоогийн байдлаар хагас тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгджээ. Үүний 430 гаруй сая ам.доллар буюу нийт санхүүжилтийн 90 орчим хувийг салхин цахилгаан станцын төслүүд татжээ.

Салхин цахилгаан станц гэвэл Салхит, Цэций, Сайншанд байна. Харин нарны цахилгаан станцад Моннаран, Дархан, Гэгээн, Говьсүмбэр ордог. Улсын хэмжээнд нийт суурилагдсан хүчин чадлын 11.8 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэр үйлдвэрлэж байна. Сэргээгдэх эрчим хүчний техник, технологийн зардал дэлхий нийтээр буурч байгаа хэдий ч улс орны эрсдэл тухайн төслийн зардлыг нэмэгдүүлэх болсныг салбарынхан хэлж буй. “Азийн супер сүлжээ” санаачилгын хүрээнд, салхиа илүү ашиглан эрчим хүч үйлдвэрлэх замаар Зүүн хойд Азийн зах зээлд гарах боломж манай улсад байгааг олон улсын байгууллагууд үргэлж хэлдэг. 

Салхин цахилгаан станцын тариф 8.5-.9.5 цент байгаа нь олон улсад харьцангуй өрсөлдөхүйц хэмжээ аж. Дээрх бүс нутаг нь Азийн эдийн засгийн 70 орчим хувийг бүрдүүлж байна. Дэлхийн нийт эрчим хүчний тавны нэгийг дангаар хэрэглэдэг БНХАУ сэргээгдэх эрчим хүчний  үйлдвэрлэлээрээ дэлхийд эхний тавд багтдаг ч дотоод хэрэгцээгээ бүрэн дүүрэн хангаж чадахгүй байгаа юм. Энэ нь хил залгаа манай улсын хувьд нэг талаар эрчим хүчээ экспортлох зах зээл дэргэд байгааг илтгэнэ.

Төрөөс эрчим хүчний салбарт баримтлах бодлогодоо тусган Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуультай болсон нь саяхан. Үнэ тарифыг баталгаажуулан, сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг дэмжих санхүүжилтийн механизмыг ч тодорхой болгосон. Ингэснээр 2020 он гэхэд эрчим хүчний салбарт эзлэх сэргээгдэх эрчим хүчний хувь хэмжээг 20, 2030 онд 30 хувь хүртэл нэмэгдүүлж, экспортолно гэж зурагласан. Гэтэл энэ салбарын хууль эрх зүйн орчин дахин хөдөлгөөнд орж, салбарын сайд нь солигдох болгонд бодлого, чиглэл нь өөрчлөгдөж байна. Салбарынхан ам сайтай байсан Сэргээгдэх эрчим хүчний тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаар УИХ-ын намрын чуулганаар хэлэлцэж эхэлсэн. Ирэх хавар энэ салбарт шинэ зохицуулалт үйлчлэх бололтой. Одоогийн байдлаар хэрэглэж буй эрчим хүчний хэрэглээнийхээ долоон хувийг усан цахилгаан болон салхин станцаас гарган авч байна. Нүүрсний хэрэглээг хязгаарлах, сэргээгдэх эрчим хүчийг өргөн ашиглах, цахилгааны хэрэглээг хэмнэх шаардлага дэлхий нийтийн өмнө урган гарч буй. Нүүрснээс дутуугүй ашиг өгөх салбарт сэргээгдэх эрчим хүч ордог. Гэтэл үүний ач холбогдлыг манай улс гаргаж чадалгүй 2019 онтой золголоо.

Урд хөрш эрчим хүчний эх үүсвэртээ өөрчлөлт ид өрнүүлж байгаа бол ОХУ сэргээгдэх эрчим хүчний үйлдвэрлэлийн хэмжээгээ 2030 он гэхэд 11.3 хувь болгохоор зорьж байна. Үүнийг бий болгоход жилд 15 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт шаардлагатай аж. Хойд хөрш одоогоор эрчим хүчний хэрэглээнийхээ дөнгөж 3.6 хувийг сэргээгдэх эрчим хүчээр хангаж байгаа юм. Сүүлийн арван жилд дэлхийд шинээр байгуулсан нүүрсэн галлагаат цахилгаан станцуудын 86 хувийнх нь өлгий нутаг болох Хятад, Энэтхэгт 100 гаруй шинэ төслийг царцаагаад байна. Дэлхийн дулаарлын аж үйлдвэрийн хувьсгалын өмнөх үетэй харьцуулахад цельсийн хоёр хэмээс үл хэтрүүлэх төлөвлөгөө энэ байдлаар барьцаа ахиулсаар. Нүүрстөрөгчийг нь шүүн тогтоодог системгүй дулааны цахилгаан станцыг энэ оноос хойш ганцыг ч барихгүй байж чадвал Парисын хэлэлцээрийн зорилт тодорхой хувиар биелэх магадлал байна. Цэвэр эрчим хүчний үйлдвэрлэлийг ийнхүү хөгжүүлэх нь улс орны хөгжилд төдийгүй иргэдийн амьжиргааны түвшинд эерэг нөлөө үзүүлэхээр байгаа төдийгүй энэ нь валютын орлого болж, төсөвт шинэ орлогын үүд нээх юм.