Тус чуулганы ерөнхий илтгэгчээр Нобелийн шагналт эрдэмтэн, тархи судлаач, доктор, профессор Эдвард Мозер болон Дэлхийн тархи судлалын байгууллагын ерөнхийлөгч Пьер Магистретти, болон “Нейросайнс” олон улсын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийн ерөнхий редактор Хуан Лерма нар оролцов.

Мөн тархи судлалын чиглэлээр мэргэшсэн, энэ салбарыг сонирхдог Монгол эрдэмтдээс гадна Норвеги, Швейцарь, Испани, Япон, Солонгос, Тайван, Малайз, ОХУ, БНХАУ-аас эрдэмтэд хүрэлцэн иржээ.

Энэ өдөр Нобелийн шагналт, тархи судлаач Эдвард Мозер Хүний оюун ухаан ба шинжлэх ухааны гайхамшигт нээлтүүд сэдвээр, “Нейросайнс” шинжлэх ухааны сэтгүүлийн ерөнхий редактор Хуан Лерма Хүний оюун ухаан ба хүний тархины хувьсал сэдвээр, Дэлхийн тархи судлалын байгууллагын ерөнхийлөгч Пьер Магистретти Тархи судлал-XXI зууны тэргүүлэх шинжлэх ухаан сэдвээр лекц уншив.

-МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙЛӨГЧ Х.БАТТУЛГА ИЛГЭЭЛТ ИЛГЭЭВ-

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга энэхүү Олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хуралд оролцогчдод илгээлт илгээв. Тэрбээр илгээлтдээ: “Хүндэт зочид оо, Эрхэмсэг хатагтай ноёд оо, Нобелийн шагналтны хүндэтгэлийн лекцэнд морилон саатсан Та бүхэнд энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье.

Монгол Улсын хөгжлийн тулгуур, эдийн засгийн өсөлтийн эх сурвалж нь эрдэм боловсролтой, эрүүл чийрэг, ажилч хөдөлмөрч монгол хүн билээ. Монгол хүний мэдлэг, ур чадварыг дэлхийн түвшинд хүргэхийг төрийн бодлогоор дэмжих учиртай.

Улс орны хөгжлийн түүчээ, үнэт тулгуур бол эрдэмтэн судлаач, мэдлэг бүтээгчид мөн. Монголчууд хүчирхэг байх үедээ эрдэмтэн мэргэдээ сонсдог байж, эрдэмтэн мэргэдээ сонссон үедээ хүчирхэг байжээ гэдгийг түүхчид хэлдэг юм.

Манай улс тогтвортой хөгжлийг эрхэмлэж, хэрэглэгч орноос бүтээгч орон болохыг эрхэм зорилгоо болгож байна. Иймд эрдэмтэн судлаачдын бүтээсэн мэдлэгийг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд хөрвүүлэх, дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэхэд шинжлэх ухааны үүрэг оролцоо хязгаарлашгүй их билээ.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2017-2021 онд хэрэгжүүлэх Бодлого, үйл ажиллагааны хөтөлбөрийн Боловсрол, шинжлэх ухааныг дэмжих бодлогын хүрээнд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор Нобелийн шагналтны цуврал лекц, эрдэм шинжилгээний хурлыг Монгол Улсад жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулахаар төлөвлөж байна.

Хүн төрөлхтний уураг тархины нууцыг танин мэдэх оролдлого нь соёл иргэншил, хүний тархины суурь ойлголтыг тайлбарлахын сацуу ирээдүйн шинжлэх ухаан болох сансар судлал, хиймэл оюун ухаан, анагаах ухааны шийдвэрлэгдээгүй асуудлуудын оньсыг тайлж, хариултыг олох асар өргөн хүрээний ач холбогдолтой. Шинжлэх ухааны олон салбаруудаас XXI зууны тэргүүлэх салбар болон хөгжиж буй “Тархи судлал” буюу Нейросайнсын шинжлэх ухаан нь биологи, математик, философи зэрэг олон салбар дундын уулзвараас урган гарчээ.

Энэ жил “Тархи судлал-XXI зуун” олон улсын эрдэм шинжилгээний хурлын хүндэтгэлийн лекцэнд оролцохоор Норвеги улсын нэрт эрдэмтэн, Анагаах ухаан-Физиологийн салбарын 2014 оны Нобелийн шагналтан, доктор, профессор Эдвард Мозер, Дэлхийн тархи судлалын байгууллагын ерөнхийлөгч Пьер Магистретти, тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Стефани Рошфуко, “Нейросайнс” олон улсын эрдэм шинжилгээний сэтгүүлийн ерөнхий редактор Хуан Лерма зэрэг шилдэг тархи судлаач эрдэмтэн, хүндэт зочид айлчилж байгаад гүн талархал илэрхийлье. Та бүхэн их түүхийн өлгий, эх газрын цээжинд орших дэлгэр Монгол оронд минь тухлан саатаж, манай улсад тархи судлалын шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхэд үнэтэй хувь нэмрээ оруулахаар дахин дахин ирнэ гэдэгт итгэлтэй байна.

Манай улс дэлхийн шинжлэх ухааны хөгжилд хувь нэмрээ оруулах, шинжлэх ухааны мэдлэгийг эх орондоо бүтээхэд залуу эрдэмтэн судлаач Та бүгдийн оролцоо их юм. Хурлын хүндэтгэлийн лекцэд хүрэлцэн ирсэн эрдэмтэн судлаач, эмч мэргэжилтнүүд маань нэрт эрдэмтдийн илтгэлээс мэдлэг оюун, эрдэм шинжилгээний цар хүрээгээ тэлж, ихийг бүтээх сэдэл, эрч хүчийг авах болов уу.

Бид дэлхийн хөгжил дэвшилтэй хөл нийлүүлэн алхах боломж нээлттэй бөгөөд тархи судлалын шинжлэх ухааныг эх орондоо хөгжүүлэн төлөвшүүлж чадах эсэхийг гагцхүү эрдэмтэн судлаач Та бүгдийн хичээл зүтгэл тодорхойлно.

Иймд шинжлэх ухааны тэргүүлэх чиглэлүүдийн нэг болон хөгжиж буй тархи судлалын салбарын нууцыг тайлах урт үйлсэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зүгээс их амжилтыг хүсэж, Та бүхэнд томоохон найдлага хүлээлгэж байна. Хурлын үйл ажиллагаанд амжилт хүсье” гэжээ.

-ТАРГАЛАЛТЫН ГОЛ ШАЛТГААНЫГ ТАРХИНААС ХАЙХ ЁСТОЙ-

 “Тархи судлал-XXI зуун” олон улсын эрдэм шинжилгээний хуралд оролцож буй Нобелийн шагналт эрдэмтэн, тархи судлаач, доктор, профессор Эдвард Мозер хэлэхдээ “Би өнгөрсөн 30 жилийг тархи судлалд зарцуулж байна. Тэр дундаа тухайн хүн хэрхэн чиглэлээ тогтоож, орон зайн баримжаа авдаг, яаж ой тогтоолтоо удирддаг талаар судалсан. Бид энэ судалгаагаар дамжуулж эмчилгээгүй гэгдээд байгаа мэдрэлийн гаралтай өвчлөл, альцгеймер өвчлөлийг эмчлэх арга замыг судалж байна. Магадгүй тав, арван жилийн дараа эмчлэх арга замууд нээгдэх байх” гэв.

Дэлхийн тархи судлалын байгууллагын ерөнхийлөгч Пьер Магистретти “Хүн компьютер хоёр хоорондоо маш олон зүйлээр уялдаа холбоотой болж байна. Жишээ нь, компьютерийг хүний тархитай холбоод, тухайн хүний тархинд болж байгаа үйл явц, бодлыг тодорхой хэмжээгээр ойлгож унших боломж нээгдэж байна. Үүнээс гадна тухайн хүний хиймэл эрхтнийг оюун ухаантай нь холбосноор өөрийнхөө оюун ухаанаар хиймэл эрхтнээ удирдах зэрэг шинжлэх ухааны ололт тархи судлалын салбарт нэвтэрсээр байна. Энэ нээлт нь мэдээж бүрэн саатсан, эсвэл гар хөлөө тайруулсан хүмүүст хамаарна.

Мөн томоохон эмийн компаниуд өнгөрсөн 20 жилийн турш тархи, мэдрэлийн эм бэлдмэлийг сайжруулахын тулд асар их хөрөнгө оруулсан. Гэвч тархи судлал өөрөө маш хэцүү салбар учраас олон тооны шинэ бүтээгдэхүүн гаргаж авч чадаагүй” гэв. АШИУС-ийн харьяа ахлах сургуулийн захирал, доктор Г.Дарамбазар хэлэхдээ “Тархи судлал дотор маш олон салбар багтдаг. Сэтгэц, мэдрэл, дүрс оношилгоо, тархинаас удирдлагатай хүний биеийн бүх асуудал багтана. Жишээ нь, бизнесмен хүний шийдвэрийг судлахын тулд эрдэмтэд тархийг нь судална. Хоёрдугаарт, маркетингийг яаж хийвэл хүнд хүрэх вэ гэдэг асуудал ч тархи судлалд хамаарна. Харин би хүний хоолны дуршил хэрхэн зохицуулагддаг вэ гэсэн сэдвийг судалдаг.

Хоолны дуршлаас үүдэж таргалалт бий болдог. Дэлхий дээр хавдар, таргалалт хоёр хамгийн их байна. Таргалалт дангаараа амь насанд хүрэхгүй ч маш олон өвчний хоёр дахь шалтгаан болдог. Таргалалтын гол шалтгааныг тархинаас хайх ёстой.

Хүн зарцуулж байгаа энергиэсээ илүү их калори авахаар таргалдаг. Үүнийг яагаад ухамсартайгаар зохицуулж чадахгүй байна вэ гэхээр бидний олон зуун жил бүрэлдэж тогтсон тархин дотор энерги байх ёстой, тэр нь удаан хугацаанд хадгалагдах ёстой. Энерги аль болох их байх тусам сайн байх ёстой гэсэн мэдрэмж хүн бүрт байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хүн энерги хуримтлуулах тал дээр маш сайн тогтолцоотой.

Энерги зарцуулах тал дээр хангалтгүй байна. Хүн өдөрт гурван удаа хооллодог болоод 200 орчим жил болж байна. Гэтэл хүний хөгжил маш урт хугацаанд үргэлжилсэн. Өнгөрсөн хугацаанд хүний тархи яаж их энерги олж авах вэ гэдэг тал руугаа хөгжсөнөөс биш илүүдэл энергиэ хэрхэн зарцуулах вэ гэдэг талаасаа хөгжиж амжаагүй байна. Бид таргалалттай тэмцэхийн тулд амьдралын хэв маяг, хоолны сонголтоо тэр чигээр нь өөрчлөх ёстой” гэв.