“Рио Тин То” ч үүний эсрэг чамгүй арга хэмжээ авч, манай нэртэй нийтлэлчдээр захиалгат мэдээлэл явуулж, “Эдийн засгийн чуулга уулзалт”-ын индэр дээрээс илтгэл тавиулж байгаагаас харвал Монгол Улсаас гарахгүй гэсэн зорилгын илэрхийлэл бололтой. Сүүлдээ манай уул уурхайн нэртэй мэргэжилтнүүдийн үгийг сонин хэвлэлд дайх болов. Манай уул уурхайн зарим зүтгэлтнүүд “Рио Тин То”-г гаргаж болохгүй, тэгвэл хятадууд л орж ирнэ. Өөр хэн ч орж ирэхгүй хэмээн мэдэгдэж байна. Энэ нь “монголчууд хэдийнээс хятадуудад дургүй учраас” гэсэн үндсэн дээр ард түмний эсрэг түймэр дэгдээж байгаа нь илт.  

Дэлхийд тэргүүлэх аварга том орд газарт ирээд зөв зохистой үйл ажиллагаа явуулах, Монгол Улстай харилцан ашигтай санал тавих улс орон дэлхийн аль ч өнцөгт бий. “Рио Тин То” манайхаас гарлаа гээд Монгол Улс сүйрчихгүй нь лавтай. Хэдийгээр дургүй ч “Рио Тин То”-гоос хятадууд ч дээр байхыг үгүйсгэхгүй. Хятад бол дэлхийд эдийн засгаараа тэргүүлэгч, манай улстай хил залган оршдог гэхээр бидний хоорондын харилцаанд ч эерэг ойлголцол юу юунаас өмнө байж таарна. “Гүрэн дамжсан луйварчин” нэр зүүтлээ дэлхийгээр нэг доншуучилсан “Рио Тин То” Монгол Улсаас гарлаа гээд хохирох зүйл юу ч алга, харин ч эерэг дүн гарч мэдэхээр байгааг мэргэжилтнүүд хэлэх боллоо.

“Эрдэнэт”-ээс том орд газарт үйл ажиллагаа явуулж байж нөөц ашигласны төлбөрийг “Эрдэнэт”-ээс хамаагүй бага төлдөг гээд асуудал олон байдаг. Монголын Төр өөрсдийнхөө талаас хөрөнгө гаргаж чадахгүй болохоор хамтрагчаасаа мөнгө зээлж анхнаасаа барьцаанд орчихсон нь туйлын үнэн. Анх гэрээ байгуулахдаа манай Төр чансаагаа мэдэхгүй 51 хувиа авч үлдэнэ гээд гүрийчихсэн. “Эрдэнэт”-ийн жишгээр хийсэн хэрэг байх. Төр болсон хойно үүндээ хүрэх гээд зүтгээд зүтгээд хөрөнгө мөнгөний боломжгүй учраас уруудсаар 34 хувь дээр буусан учиртай.

Ингэлээ гээд ч 34 хувьд дүйцэх хөрөнгө мөнгөө гаргаж чадаагүй учраас хамтрагчаасаа мөнгө зээлж аманд унасан юм шүү дээ. Уг нь Төр өөрөө 34 хувиа гаргаад цааш явсан бол өнөөдөр ямар ч ашиггүй гэрээ хэмээн зүхүүлж суугаа ч билүү үгүй ч билүү. Өнөөдөр бид “Рио Тин То”-д өртэй учраас Оюутолгойгоос тэгтлээ ашиг авахгүй байна шүү дээ. Сонгууль угтан “Хүний хөгжлийн сан”-гаас тараасан 21 мянган төгрөгөөс эхлээд халамжийн чиглэлд өгсөн олон тэрбум төгрөг чинь эцэстээ “Рио Тин То”-гоос зээлсэн мөнгө, тэгэхээр Оюутолгойгоос хүртэх ёстой ашигаа өрөндөө өгөхөөс өөр яахав.

Магадгүй Төр 51 хувиа авчихаад “Эрдэнэт”-ийн жишгээр үе үеийн эрх баригчид шахаа явуулах далд санаа байсныг ч үгүйсгэхгүй. Даанч “санаа байгаад сачий нь хүрээгүй” гэдэг л болсон.

Ингэж сүр бадруулж, Монголын Төр 51 хувиа эзэмшиж үлдэнэ гэж цээжээ дэлдэж байхаар өндөр татвартай ч юм уу, ямар нэгэн өөр байдлаар гэрээ хийсэн бол өөрсдөө гараа ч хөдөлгөхгүй татвар аваад суух боломж ч харагдаж байсныг мэргэжилтнүүд ярьж байгаа. Нэгэнтээ л Эрдэнэтийн дайтай хот босгож чадахгүйгээс хойш бараг энэ гарц нь шулуун байсан ч мэднэ. Одоо гэрээнд байгаа зарим зүйлсээ засч залруулаад цааш явна гэвэл анхнаасаа тохирсон ёсоор “Рио Тин То”-той хамтраад явахад болохгүй зүйл алга. Түүнээс бус “Рио Тин То” гарчихвал Монгол Улс сүйрчих юм шиг ойлголт хэрхэн ч байж болохгүй.

Сүүлийн үеийн мэдээллийн орон зай бусад зүйлээс харахад Рио Тин То” Монгол Улсаас, Оюутолгойгоос гарах ямар ч сонирхол алга, бүр үлдэхийн тулд үхэн хатан зүтгэж байгааг хаяж байгаа хөрөнгө, явуулж байгаа мэдээллийн өнцөг, манай “биеэ үнэлэгчид”-ийн байр сууринаас харж болно.