Монголын хамгийн “харгис” зүйл бол “нүхэн жорлон” гэхэд хилсдэхгүй. Бага насны хүүхэд хүртэл унаж үхэж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, ахмад настан, хүүхэд багачууд, цаашлаад Монголыг зорин ирсэн гадаадын жуулчдыг “цочирдуулдаг” зүйл болоод удаж байна.
Энэ жилийн наадмын нээлтээр харсан тэр их омогшил, бахархал, ардын урлагийн гайхамшиг, Хү хамтлагийн нэр төр, сүр хүчийг ганцхан зүйл л гутаана, тэр бол “нүхэн жорлон”. Өнгөрдөг намар Австралийн юүтүбэр од Sorelle Amore ирээд хөдөө нэг сумын амьдрал байдлыг бичлэг хийхдээ хаалга нь онгойсон нүхэн жорлонг онцгойлон харуулж “... үүнийг хар даа та нар, энэ юу вэ гэхээр монголчуудын бие засдаг газар ...” гээд шоолж ирээд энэ бол Монгол гэж ...”. Бид нар ингэж л нүхэн жорлонгоосоо болж элэг доог болж байна.
Гэтэл зарим нь “өөр тэгээд яах юм бэ, манайх шиг ийм жорлонтой улс орнууд байж л байдаг шүү дээ” гэж өөрсдийгөө өмөөрч байх жишээтэй. Энэ тэгээд өөрсдийгөө өмөөрөх сэдэв мөн үү?! Азийн орнууд дотор европжсон соёлтой ганц орон, бичиг үсэг мэддэггүй насанд хүрээгүйчүүд байхгүй, хүн амын талаас илүү нь хүүхэд залуучуудын орон, хүн амын 40% нь дээд боловсролтой, дэлхийн сонгодог урлагийн тайзан дээр монголчууд “од”, монголын залуучууд ба хүүхнүүд царайлаг ... гэх мэтээр ямар их онгирцгоодог билээ дээ.
УБ хотоос хөдөө рүү чиглэсэн зам дагуу байх хаалгатай хаалгагүй, сарайж сэрийсэн, хог ба үнэр танартаа дарагдсан, харахаас нүд хальтрам царай муутай жорлонгуудаас хэзээ салах вэ? Сумын 80, 90 жилийн ой тэмдэглэж баяр наадам хийх болохоор ямар ч төвөггүй хандив мөнгийг "босгодог" хэрнээ яагаад сумыг чинь гутаагаад байгаа нүхэн жорлонгоо өөрчлөхгүй байна вэ? Энэ жижиг асуудал биш шүү.
Хөдөө орон нутагт ажлаар олон удаа явлаа. Сүүлийн үед суманд Соёлын төв, Музей, Нутгийн удирдлагын ордон, сургууль цэцэрлэг шинээр зөндөө баригджээ. Даанч доторхи 00 нь ажиллахгүй, шугаманд холбоогүй, гадна талдаа нүхэн жорлонтой байх юм. Шинэ барилга барьсны хэрэг байна уу?
ДЭМБ-ын тооцоогоор хүн өдөрт дунджаар 200гр өтгөн, 1.5л шингэн ялгадас ялгаруулдаг байна. Нүхэн жорлонгоос ялгардаг аммиак буюу шивтрийн хий нь IY зэргийн хорт бодисонд хамаарагддаг. Шивтрийн хий, хүхэр хүчлийн хий ихэссэнээр жирэмсэн эхийн урагт нөлөөлөх, гажиг согогтой хүүхэд төрөх, цаашлаад үргүйдүүлэх хор уршигтай. Мөн 18 сарын турш цагаан хорхой, сүрьеэ зэрэг өвчин үүсгэгч нянг агуулдаг.
УБ хотын 320 мянган нүхэн жорлон шууд хөрсөнд нэвчиж, хөрсний 90%-ийг аль хэдийнэ бохирдуулсан судалгааны дүн ч байна. Бид нар ямар хөрсөн дээр амьдраад байна вэ?
Улс орон даяар үргүй зардлыг багасгаж, ой тэмдэглэх элдэв баяр наадмаас татгалзаж, энэ “хаалттай” цаг үеийг ашиглан нүхэн жорлонгоо устгаж шинээр 00 байгуулах аяныг зохион байгуулмаар байна. Ерөнхийлөгч, ерөнхий сайд нар “хог, жорлон” ярихаар “доошоо орчих” гээд байна уу? Ши Жинпинээс ядаж суралцаач, “хятад хүн соёлжих ёстой, нус цэрээ гудамжинд хаяж болохгүй” гэж тунхаглаж байсан. Тэр чинь та нарыг бодвол дэлхийн хүн, юун ичих, доошоо орох ... энэ тэр.
Ч.Буянбадрах
Олон улсын аялал жуулчлалын хөгжлийн төв
