Манай улсын хүн амын сэтгэцийн эрүүл мэнд СЭХЭЭНД байна. Учир нь Монгол улсын гурван хүн тутмын нэг нь "Сэтгэцийн эмгэг"-тэй гэж СЭМҮТ, ДЭМБ судалж гаргажээ. 

Танай офиссын өрөөнд хэдэн хүн суудаг вэ? Эсвэл таны гэр бүл хэдэн гишүүнтэй вэ? Ингээд бодохоор бидний хэн маань ч сэтгэлзүйн асуудалтай байх боломжтой харагдаж байна. Манай ажлын өрөөнд гурван бүсгүй яг одоо сууж байна. Бидний хэн нь сэтгэцийн эмгэгтэй юм бол гэдэг асуулттай л тулгарч сууна даа. 

Нийт хүн амыг дотор нь гурав хуваадаг. Эрүүл сэтгэцтэй, сэтгэцийн тул­гамдсан асуудалтай, сэт­гэцийн эмгэгтэй хүмүүс гэж. 

Гэр бүлийн маргаан, гэр бүл салалт, ажилгүйдэл, ядуурал, эдийн засгийн хямрал, архидалт, хардалт, хүүхдийн буруу хүмүүжил зэрэг олон хүчин зүйлсээс болж хүн хоорондын болон хүний дотоод будлиан, бухимдал, стресс, тайван биш байдал, сэтгэл зовох зэрэг сэтгэл зүйн өөрчлөлтүүд үүсэх нь сэтгэцийн хувьд тулгамдсан асуудал аж. 

Нэр томьёонд бие махбодийн хувьд эрүүл өвчин зовлонгүй, сэтгэл санааны хувьд амар амгалан, нийгэмд эзлэх байр суурьтай, дасан зохицох чадвартай хүнийг эрүүл гэж үздэг байна. Энэ тодорхойлолтод та багтаж байна уу? 

Эсвэл нэг л бүтэлгүйтээд, тавгүйтээд, учраа олж өгөхгүй, бусадтай нийцэж зохицохгүй, хэнд хэлж, хаана очихоо ч мэдэхгүй, ганцаардсан ч юм шиг, бусад бүх хүмүүс мундаг чи ганцаараа л бүтэлгүй  амьтан мэт мэдрэмжийг мэдэрч амьдраад байна уу? Энэ хоёр асуултаас бүх зүйл эхлэх аж. 

Бидний хамгийн том алдаа бол сэтгэлзүйн асуудалтай гэдгээ мэддэг ч түүнийг эмчлэх ёстой гэж ухамсарладаггүй, сэтгэлзүйн асуудлаа өөрөө ч хүлээн зөвшөөрөхөөс ичдэг, айдаг явдал юм. 

Сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай хүмүүсийн 30% нь сэтгэцийн эмгэгтэй болох магадлал өндөр байдаг байхад үлдсэн 70% нь хэвийн байдалдаа ордог байна.

Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага / ДЭМБ / - ын нэгэн судалгаанд дэлхийд нийт өрхийн эмнэлгээр үйлчлүүлж байгаа хүмүүсийн 60% нь сэтгэцийн ямар нэг өөрчлөлттэй буюу сэтгэцийн тулгамдсан асуудалтай байсан бөгөөд бие махбодийн өвчнүүдийн 85,7% нь сэтгэцээсээ болж өвдсөн гэжээ.

Ийм учраас л бид сэтгэлээ чагнах хэрэгтэй, шаардлагатай бол эмчлэх хэрэгтэй юм байна. Таны сэтгэлийн эмч нь сэтгэлзүйч бас та өөрөө юм.

Сэтгэл бол эрхтэн. Хоолой тань өвдөхөд эмч дээр очдог шиг л "сэтгэл" -дээ хандах ёстой.

Аль 1900 оноос өнөөг хүртэл лам нарын ард иргэдийн итгэл үнэмшил, сэтгэл зүрхэнд ойр байсаар ирсэн учир нь магадгүй бидний сэтгэлзүйчид тэд байжээ. Гэхдээ орчин үед бүх зүйл өөрчлөгдсөн. Таны сэтгэлзүйн асуудлыг түр биш бүр эдгээгчид нь сэтгэлзүйчид мөн сэтгэцийн эрүүл мэндийн эмч нар юм. 

Сэтгэл зүйч, сэтгэл засалч бол номлогч, сургагч, заагч багш, сайн найз чинь бол бүр ч биш. Мөн, таны амьдралд шийдвэр гаргагч биш юм. Тиймээс танд “тэг ингэ” гэж заах эрхгүй. Зөвхөн танд толь тусгаж таныг өөрөөр чинь өөрт байгаа асуудлыг гаргуулах, дүн шинжилгээ хийх, тэдгээр асуудлыг хэрхэн даван туулах аргуудыг гаргахад тань туслах, дэмжих юм гэж сэтгэлзүйч хэлжээ. Сэтгэлзүйчтэй ярилцсан ярилцлагынхаа нэг асуултыг энэ хэсэгт оруулахыг хүслээ.

Судалгаа, ажиглалтаас харахад өндөр амжилтанд хүрсэн хүмүүс сэтгэл зүйн хувьд ямар нийтлэг давуу талтай байдаг бол?

Амжилттай амьдарч байгаа хүмүүстэй харилцахад үнэхээр таатай. Тэд хувь хүн гэдэг утгаараа өөр өөр ертөнц, хатуу, уян хатан, муухай ааштай, эелдэг гээд л янз бүр байх боловч яах аргагүй нийтлэг шинжүүд бий. Тэд бүгд сэтгэл зүйн хувьд хүчтэй, зорилгодоо үнэнч, түүндээ хүрэхийн төлөө уйгагүй, ямар ч бэрхшээлээс шантралгүй тэмцэгчид байдаг. Чөлөөтэй сэтгэдэг, аливаа зүйлээс айдаггүй, ямар ч асуудал байсан шийдэх эр зоригтой байдаг нь харагддаг. Манайд хүртэл ирэхээс айдаггүй./инээв/

Сэтгэлзүйчид хандах нь ичгэвтэр хэрэг огт биш бөгөөд өөртөө, гэр бүлдээ хайртай. Нийгэм дэх өөрийн байр сууриа хадгалж улмаар нэмэгдүүлэх хүсэл, чадвартай хувь хүний ухамсарт үйлдэл аж. 

Та дараах тохиолдлуудад сэтгэлзүйчид очих ёстой юм байна,

Түгшүүр, айдас, сэтгэцийн гэмтэл (trauma), сэтгэцийн гэмтэлийн дараах стресст эмгэг (post traumatic stress disorder), сэтгэл гутрал, амиа хорлолт, хагацал/уй гашуу, хувь хүний стресс, хүчирхийлэл (гэр бүлийн, хосуудын, гудамж талбайн гэх мэт). Мөн, гэртээ ахмад настай эсвэл хөгжлийн бэрхшээлтэй гэр бүлийн гишүүнээ асран халамжилдаг бол түүнээс үүдсэн стресс гэх мэт хүний амьдралд тохиох бүхий л асуудлуудын үед хандаж болно. Мөн харилцаанд үүссэн бэрхшээлийн үед та сэтгэл зүйчид хандаж болно. Үүнд хосын, гэр бүлийн, хүүхэд, найз нөхөд, ажлын гэх мэт. Мөн, ажлын байран дахь зөрчил, ажлын гүйцэтгэл, ажлын стресс гэх асуудлуудаар сэтгэл зүйн зөвлөгөө үйлчилгээнд хандаж болно гэжээ.

Эдгээрээс гадна сэтгэцийн эмгэгийн шинжтэй жишээлбэл, хоёр туйлт эмгэг, сэтгэл гутралын эмгэг, шизофрен гэх мэт сэтгэцийн эмгэгтэй бол сэтгэцийн эмчид эсвэл нарийн мэргэшсэн, олон жилийн туршлагатай сэтгэл засалчтай уулзах хэрэгтэй байдаг байна. 

Сэтгэлзүйн тал дээр бидний гаргадаг нийтлэг алдаа,

Ганцаардах, сэтгэл хоосрох, өөртөө итгэлгүй байх, гутранги болох, айдаст автах, уур уцаартай болох, нойргүйдэх, дуу чимээ чийртэ санагдах, бусадтай үр дүнтэй харицаж чадахаа байх, амиа хорлох тухай бодож эхлэх зэрэг сэтгэлзүй, сэтгэцийн асуудлын ноцтой шинж тэмдгийг үл тоох, өөрөө намжаах гэж хичээх, тайвшуурлах эм бэлдмэл дур мэдэн хэрэглэх, найз нөхөд, бусдын үгэнд автах гэх мэт хандлага, үйлдлүүд нь асуудлыг улам бүр хүндрүүлдэг байна. Та битгий эдгээр алдааг давтаарай.

Сэтгэлзүйн хувьд эрүүл амьдрах зарим зарчмууд,

Өглөө бүхэн зорилготой сэр, төлөвлөгөөтэй ажилла, чамд тохиолдсон уйтгар гуниг, баяр жаргалыг хуваалцах үнэнч найзтай бол, ажлын ачааллаа тэнцүүл, хүчирхийллийг бүү тэвч, харилцааны урлагт суралц, стресс ядаргаагаа тайлж дуулж бүжиглэ, хөгжилд, хобби дуртай зүйлтэй бол, спортоор хичээллэ, ууланд алх, хүүхэд хүмүүжүүлэх, өсгөхдөө бусдын тусламж ав, санхүүгээ удирдах арга барилд суралц, амьсгалын дасгал хийж хэвш, өөрийн болон бусдын хийсэн бүтээсэнд сэтгэл хангалуун талархаж сур, муу зуршил, муу үлгэрлэлтэй нөхдөөс хол бай, өөртөөгэй ярилцаж, өөртөөгөө ярилц, өөрийгөө үнэл, хүндэл... гэх мэтээр үргэлжлэх бөгөөд сэтгэлзүйч, сэтгэцийн эмчийн тусламжийг авахаас хэзээ ч бүү татгалзаарай. 

Хөгшин залуу, хүүхэд томчууд, эрэгтэй, эмэгтэй ялгаагүй өдөр бүр, цаг минут тутамд сэтгэл зүйн мэдрэмж, асуудлуудтай тулгарч байдаг. Гагцхүү түүнийгээ мэдрэх, илэрхийлэх, цэгцлэх арга ухаан чадвар чухал юм. Сэтгэл өвдвөл бие өвддөг. Сэтгэлээ үргэлж хяна, барь. Баяр гунигийг тэнцүүл. 

Сэтгэл нь огторгуй адил хэлбэр дүрсгүй, баригдах барьцгүй, харагдах бараагүй ч таны цаг мөч бүрийн үнэ цэнэ, аз жаргалын эзэн мэт оршдог.

Эрүүл мэндийн сэтгүүлч Б.Батцэцэг