30 гаруй жилийн өмнө Ардчилсан нийгэмд хүрэхээр хөдөлсөн Монголын галт тэрэг эцсийн буудалдаа ирж байх шиг байна даа. Тэртээ 60-аад оны сүүлээр аав маань "Латвия" гэдэг хүлээн авагчийг гэртээ тавьж, бас болоогүй, утсан антенн нэмж тоноглуулаад Бээжин, Өвөрмонголын радиогийн монгол хэл дээрх, "Америкийн дуу хоолой", "Эрх чөлөө" радио станцын орос хэл дээрх нэвтрүүлгүүдийг сонсдог болж билээ. Би тэр үед оросгүй байсан ч монгол хэл дээрхийг нь хаалганы цаанаас бас сонсоно. Санаж байна уу, Бээжингийн радиогоор "Жөвлөлтийн мал фермийн дарга Чэдэнбал коншээрвнийхээ лаажийг үйлдвэрлэж чадахгүй байж..." гэх буюу "Хөөрхий муу Комаровыг "нишэхгүй, нишэхгүй" гэшээр байтал хөлгийн бүхээгэнд хүчээр чихэн оруулж..." гэсэн гэж ам дамжин хэлцдэг байлаа шүү дээ, түүнийг би өөрийн муу хоёр дэлдгэрээрээ нүгэл хураан сонсож байлаа. "Их жалуурч, дэлхийн улааны улааны улаан наран Мао Жедун" гэдгээс "залуурч" гэдэг үг манай "жолоодогч" гэдэгтэй адил болохыг мэдэж, "Зөвлөлтийн шочиал- эрэвжионистууд" гэдэг нь улс төрийн үзэл санааг, өөрийнхөө санаанд тааруулан мушгин тайлбарлах явдлыг л хэлээд байгаа юм байна гэж ойлгож авч билээ.

Нэг өдөр манай хороон дарга, НАХЯ-ны хоёр хүнтэй хамт ирж аавтай уулзаад яагаад хориотой нэвтрүүлэг сонсоод байгааг асууж байсныг бас сайн санана. Аав: -Би Энх тайвныг хамгаалах Монголын хорооны дарга, Дэлхийн Энх тайвны зөвлөлийн тэргүүлэгч гишүүн хүн, эсрэг талынхны байр суурийг мэдэхгүйгээр энх тайвныг хамгаалах боломжгүй, тэгээд ч Намын Төв хорооны зөвшөөрөлтэй юм.- гэснээс, энэ бол бас хүн болгон сонсоод байж болдоггүй эд юм байна гэж ухаарч, тэр тусам нь улам сонсох гэж улайрдагсан. Аливаа мэдээллийг авах эрхийн тухай анхны ойлголт надад ингэж бий болсон гэж ойлгодог.

Мэдээллийг вакцин шиг тугнаж, хэн, хичнээн хэмжээний мэдээллийг авч болох вэ гэдгийг дээрээс заадаг нийгэм Ардчилсан тогтолцоонд шилжсэнээс хойш үеэ өнгөрөөсөн гэж бодож байсан бид ямар их хол андуураа вэ. Коронагаас хувь хүн урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг дэлхий даяар ил тод зарлаад, арбидол, аспирин, парацетамолын тухай яриад байхад манайд таг нууж "маскаа зүү, гараа угаа, гэрээсээ битгий гар" гэсгээд л зогсчихно. Урьдчилан сэргийлэх үүнээс цаад аргыг мэдчих юм бол... "иргэд өөрсдийгөө эмчлээд эхэлнэ шүү дээ" гэж Эрүүл мэндийн яамныхан нүдээ аймшгийн том болгож ирээд л ярихыг харвал хүн өөрийгөө аливаа өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх нь их л муу үйл бололтой. Тэр мөртөө хаа нэгтээ тахал тархвал мэргэшсэн эмч нар нь биш, хороо, сум багийн дарга нар урьдчилан сэргийлж чадаагүй хэмээн буруудаад байх янзтай.

За, тэр ч яах вэ, Эрүүл мэндийн яамныхан коронагаас урьдчилан сэргийлэх үүргээ хаа хамаагүй бусдад тохчихоод, зөвхөн "эмчилсэн" нэрийг зүүх монополь эрхийг өөртөө хадгалж, өвдсөн, хавьтсан хүмүүсээс мөнгө саах арга байж гэж бодъё, тэртэй тэргүй төрийн бүх үйл ажиллагаа зөвхөн үүнд чиглэдэг болсноос хойш.

Тэгвэл Ж.Эрдэнэбатын асуудал шүүхээр шийдэгдээгүй байхад тангарагийг нь өргүүлж, халдашгүй дархан эрхийн дээвэр дор оруулан бөөцийлдөг нь яаж байгаа хэрэг вэ? Одоо ямар ч шүүх түүнийг дуудаж, хэргийг нь хэлэлцэх эрхгүй боллоо. Үзтэл Эрдэнэбатын үйлдсэн хэрэг нотлогдсон учраас, ял авах магадлал өндөр учраас намынхан нь ийн хамгаалах арга сэдсэн нь илт биш гэж үү?

Цаашлаад бүр ч сонирхолтой, АНУ-д суугаа элчин сайд Ё.Отгонбаярыг танил талынхаа хүүхдийг дээд сургуульд авч суралцуулж өгөөч гэж, Монгол Улсын нэрийг барин, хошуу дэвсэн гуйсан үйлдлийг илчилсэн хүнийг шуурхай олж, төрийн нууц задруулсан хэмээн есөн эрүү тулгахаар болж байгаа юм байх, хэн нэг албан тушаалтны эрх ашигт үйлчилсэн төрийн албан хаагчийн ийм үйлдэл төрийн нууцад хамаардаг болж байгаа юм байлгүй. Арай л сонссон хүмүүсийг нь илрүүлж шийтгэнэ гэсэнгүй. Шударга ёс, иргэдийн мэдээлэл авах эрх, энээ тэрээ, бүгд цаашаа зайлцгаа. Бас "элчин сайд нар дотроо хамгийн өндөр боловсролтой, чадвартай нь " гэчихжээ.

Хорин жил улс орноо өөд нь татаж, хөгжүүлж чадсан, хэтийдсэн чадвартай, боловсролтой удирдагч ёс зүйн ганц алдаа хийхэд л шууд огцордог, огцруулдаг дэлхийн ардчилсан орнуудын жишгийн хаагуур нь манай их хурлын гишүүд өнгөрчихөв өө? Намынхаа дээдчүүлийг харж, үгийг нь сонсохоос бусдад сохор, дүлий болчихдог ийм улс улсыг удирдана гэж байх уу?

Тэртээ 800 гаруй жилийн өмнө өвөг дээдэс маань "Одтой тэнгэр орчиж, олон улс байлдаж, орондоо орох завгүй олзлолдон булаалдаж байна, хөнжилдөө орох завгүй хөнөөлдөн тэмцэж байна" гэж өнөөгийн Монголыг хэлсэн бус уу?

Ардчиллыг зорьсон Монгол галт тэрэг гуч гаран жил давхисаар эцсийнхээ буудалд ирж явна. Тэр буудал нь Соёлын хувьсгалын шуурганд намирч байгаа 1967 оны Бээжин ажээ. Өөрөөр хэлбэл 30 гаран жил урагш давхисан дүр үзүүлсээр 60 шахам жил ухраад ирж байгаа юм байх. Одоо бидэнд галт тэрэг зогсохоос өмнө "Их жалуурч", "Ажийн чэнхэрийн чэнхэрийн чэнхэр наран" чухам хэн байхыг тодруулж, "Ардчилал-эрэвжионистууд"- аа хуугаар нь шоронд хийгээд, "Коншээрвнийхээ лаажийг үйлдвэрлэж чаддаг" Их Хятадын өмнө "хурандаа ёсолгоо" хийх бэлтгэлээ базаан сургуулилах л үлдэж байна. Түй, чоорт.

Чимэдийн Энхээ