Нэгэн өдөр Будда гартаа лянхуа цэцэг барин ирээд юу ч ярилгүй чимээгүй суусан. Эргэн тойрон арван мянган хувраг шавь нь түүний ном тавихыг хүлээсээр. Гэтэл Будда мөнөөх цэцгээ ширтэн дуугүй суусаар байв. Үлэмжийн нам гүмд барьц алдсан хүмүүс “Тэр юу хийгээд байна вэ? Яагаад урьдынх шигээ ном сургаал үл айлдана вэ?” гэж гайхан адгаж эхлэв. Тэгтэл нам гүмийн агаарт Махакашъяпа мишээжээ. Будда түүнийг дуудан лянхуа цэцгээ өгөөд хуврагийн чуулганд хандан ингэж хэлжээ: “Үгээр хэлж болох зүйлийг л би та нарт өгүүлдэг. Үгээр илэрхийлшгүй зүйлийг би Махакашъяпад уламжиллаа.”

Энэ бол Зэн буддизмын эх үндэс болсон үггүй сургаал, чимээгүй дамжуулалт. Зэн лам нар зуун зууны туршид Будда яг юу дамжуулсан юм бэ? гэж бясалгасаар ирсэн. Үнэн хэрэгтээ Будда Махакашъяпад юу ч өгөөгүй. Махакашъяпа зүгээр л аниргүйг ойлгож, хоосонд нэвтэрчээ. Бодлын шуугиан арилсан сэрүүн тунгалаг агшинд тэрээр Буддатай нэгджээ. Будда өөрөө нам гүм байсан, тэр бас нам гүм болсон. Энэ хоёр нам гүм, хоёр хоосон чанар хаалт халхавч үгүй учраас уусан сүлэлджээ. Арван мянган хуврагийн чуулган дунд тэр өдөр тэр хоёр л бие биетэйгээ уулзсан санж. Бусад нь гадна тал үлджээ. Буддатай жинхэнэ утгаар учран золгосон тул Махакашъяпа инээмсэглэжээ. Энэ бол Буддагийн хамгийн аугаа хичээл, хамгийн гүн номлол байв.

Буддагийн үггүй сургаалыг Нагаржуна хоосон чанарын онолоор илэрхийлсэн юм. Ердийн логикчид хоосныг эзгүй, байхгүй гэсэн сөрөг утгаар л ойлгодог. Будда, Нагаржуна үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй. Орчин үеийн суу билигтэн Мартин Хайдэгэр мөн зөвшөөрөхгүй. Хайдэгэр хоосныг бодитоор хүртэж мэдэрч болно гэж хэлдэг. Тийм ээ, хоосон чанарыг чи бясалгал дунд, эсвэл үхлийн хоромд амталж чадна. Түүнчлэн хайрын агаарт мэдэрч болно. Хоосон чанарыг хүртээдэг учраас хүмүүс хайраас айдаг. Гүн амраглалд уусахаас зүрх алддаг болохоор жинхэнээсээ тавирч чаддаггүй. Тэр хоосонд бодол сарниж, эго замхрах нь үхэл мэт санагддаг. Бодол үгүй хоосон дунд үл мэдэгдэх нууцлаг оршихуй нөмрөхийг харна. Хэрэв сэргэг байж чадвал үүнийг чи үхэл дунд амсаж чадна.

Дийлэнх хүмүүс ухамсаргүй төлөвт үхдэг. Хоосон чанараас айхын эрхээр тэд ухамсаргүй болдог. Ухамсарт үхэлд насан турш бэлдэх хэрэгтэй. Түүний тулд хайрлах хэрэгтэй, бясалгах хэрэгтэй. Хайр болоод бясалгалыг амталсан хүн л ухамсартай үхэж чадна. Тэгж үхэх юм бол хорвоод эргэн уягдах шаардлага үгүй болно. Чи амьдралын сургуулийг төгслөө гэсэн үг. Тийнхүү оршихуйд уусан алдрах нь нирваан юм. Хоосон чанар оршихуйн зүрхэнд бий. Хайр, бясалгал дунд чи түүнд ойртдог. Мөн үхэл дунд, түүнчлэн зүүдгүй гүн нойрон дунд ойртдог. Энэ бол амьдралыг тэтгэх хүч. Гүн нойрсож чаддаггүй хүн өвчин эмгэгт баригдана. Учир нь, гүн нойроор дотоод оёортоо хүрч, амьдралын эрчмээр цэнэглэгддэг. Тийнхүү үхэхэд суралц. Энэ бол сурах ёстой хамгийн чухал эрдэм, эзэмших учиртай хамгийн нандин урлаг.

Хайдэгэр орчин үеийн хэлээр Буддаг хамгийн дөхүү илэрхийлж байв. Тийм учир би түүнээс эш татдаг. “Бүх оршихуй хоосноос үүдсэн” гэж тэр хэлдэг. Үүнтэй утга дүйх Христийн сургаал ч бий: Креатио экснихило – “Бүтээл орггүйгээс үүдсэн.” Даанч Христиан теологчид утгыг нь ойлгодоггүй болохоор уг илгээлтийг хайхрахгүй орхижээ. Орчин үеийн физикчид Буддаг хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүйд хүрсэн. Материйн гүн рүү орох тусам бодот чанар замхарч хоосон чанар л тодорно. Матери үзэгдэх төдий болохоос барих биегүй зэрэглээ юм. Энэ бол энергиэс өөр юу ч биш. Энерги өөрөө ямар нэгэн зүйл биш, зүйл-үгүй чанар.

Энэ зүйл-үгүй хоосон чанарыг үхлээс ухаарах боломжтой. Үхэл бол элдэв зүйлд уягдсан мэдлэг бүхэн замхрах цэг. Тийм учир Буддын уламжлалд зуун зууны турш үхэлд дөрөөлж ирсэн. Будда шавь нараа оршуулгын газар руу илгээж, чандрын галд бие цогцос шатахыг ажиглан бясалгахыг заадаг байсан. Даанч хүмүүс үхэлд дулдуйдаж хоосон чанарыг нээх завшааныг ойлгодоггүй. Хэн нэгнийг нөгчих үед та нар юу хийхээ мэдэхгүй сандарч тэвддэг. Энэ бол бясалгал хийвэл зохих алтан агшин. Би хот бүхэнд үхлийн төв хэрэгтэй гэж үргэлж боддог. Амьсгал хураах дөхсөнөө мэдсэн хүн үхлийн төвд очно. Тэр нь бяцхан сүм байг. Хүмүүс түүнийг тойрон гүн бясалгалд сууж, амар тайван хоосон чанарт уусахад нь туслах учиртай. Хоосонд уусах үед асар их эрчим хүч сулардаг. Түүний дэргэд нам жим нээлттэй байж чадах юм бол уг энергийг өөртөө шингээж чадна. Тэр бол үхэл амьдралын охь. Эхлэл, төгсгөл зэрэг бүрдсэн үнэмлэхүй амтыг чи тэндээс мэдрэх вий. Юмс л мөхдөг, хоосон чанар мөхөшгүй. Элдэв юмстай ижилссэн бол чи үхэл мөхөлд шаналж таарна. Харин өөрөө хоосон чанар, өөрөө үхэл гэдгээ таних юм бол юунд ч зовохгүй.

Буддын нэг ёгт үлгэр байдаг. Шинээр ирсэн сүнснээс Эрлэг номун хаан “Амьд ахуйдаа чи тэнгэрийн гурван элчтэй таарсан уу?” гэж асуужээ. Тэрээр “Үгүй ээ, эзэнтэн минь!” гэж хариулахад “Чи өтөлсөн, өвдсөн, үхсэн хүн үзээгүй юу?” хэмээн зандарчээ.

Өтлөх, өвдөх, үхэх гурвыг Буддистууд бурханы гурван элч гэж нэрлэдэг. Учир нь, эдгээр туршлагаар дамжиж үхлийг чи ухаарна. Тэгж гэмээ нь үхлийн нууцад нэвтэрч, үхэл амьдралын тойргоос гэтлэхүйд суралцана. Хайдэгэр, түүнчлэн Киэркигор хоосон чанарыг айдас төрүүлэм гэж хэлдэг. Тэд зүгээр л сэтгэгчид учраас айдсаас цаашихыг мэдэхгүй. Хэрэв чи Будда, Махакашъяпа, Нагаржуна, эсвэл надаас асуух юм бол үхэл өнгөн талдаа л айдас төрүүлэм харагддаг, гүн рүү нь харах юм бол харин ч бүх айдас зовлон, сансрын хүрднээс чамайг чөлөөлнө гэж хэлнэ. Буддизм олонх хүний боддог шиг гутрангуй шашин биш. Хөөрөнги, гутранги хоёулангаас нь гэтлэх зам мөр.

-Ошо “Зүрхэн судар” (АГНИСТЫН ГЭГЭЭ цуврал)