Хүний тархи бол 100 тэрбум нейрон эсээс бүрдэх эрхтэн юм. Энэ эсүүдэд химийн урвал явагдахаас гадна цахилгаан эрчим хүч дамжиж байдаг. Энэ өнцгөөс харвал энэ нь цэвэр материаллаг шинжтэй үйл явдал юм.

Гэхдээ энэ урвалууд, эрчим хүчний явцад бидэнд материаллаг бус : Төсөөлөл, Ой санамж, Сэтгэл Хөдлөл, Бодол гэх мэт сэтгэлзүйн үзэгдэл үүсдэг.

Тэгэхээр тархи нь дотроо материаллаг байдлаар Ил Ухамсар, Далд Ухамсарт хуваагдахгүй гэдгийг байнга санах хэрэгтэй. Ил Ухамсар ба Далд Ухамсар бол тархины үйл ажиллагааг шинж чанараар нь ойлгоход дөхөм болгож хуваасан төдий зүйл юм шүү.

Эрдэмтэд хүний санах ойг хязгааргүй гэж үздэг. Хүн өдөр тутам маш их, таны төсөөлж буйгаас хэдэн арав дахин их мэдээллийг авч байдаг. Энэ бүх мэдээллийг тархи авч боловсруулна. Хэрэв та эдгээр бүх мэдээллийг өөрийн Ил Ухамсарт мэдэрч эхэлбэл өдөр тутмын амьдралаа авч явах боломжгүй болно. Тийм учраас таны далд ухамсрын боловсруулж буй агуу том мэдээллээс зөвхөн танд илээр мэдрэгдэж буй хэсэг нь таны #ИЛ_УХАМСАР гэж хэлж болно.

Эрдэмтэд Хүний үзэл бодол ба үйлдлийг харьцуулж судалгаа хийж үзжээ. Үр дүнд нь бүүр гайхаж орхисон байна. Учир нь хүн хүмүүсийн төсөөлдөг шиг эхлээд үзэл бодолтой болоод түүнийгээ дагаж үйлдэл хийдэг биш. Харин эсрэгээр үйлдэл хийчхээд түүнийгээ янз бүрээр тайлбарлаж зөвтгөж эхэлдэг болох нь маш олон судалгаагаар тогтоогдож.

Жишээлбэл: улаан өнгийн цамц сонгосон хүн үнэн хэрэгтээ санамсаргүй сонголт хийсэн боловч дараа нь "улаан өнгө эрч хүчтэй", "улаан өнгө надад гоё зохидог" гэх мэтээр анхнаасаа тийм итгэл үнэмшилтэй байсан мэт түүхүүдийг гарамгай зохиодог гэх. Мэдээж зарим тохиолдолд хүмүүс анхнаасаа улаан өнгийг зорьж сонгосон байж болно л доо.

Эндээс орчин үед сэтгэлзүйчид хүний үйл хөдлөлийг ихэнхдээ далд ухамсар нь жолооддог. Харин ил ухамсар дараа нь тайлбар бодож олдог гэх ерөнхий дүгнэлтийг хийх болсон.

Эндээс улс төрийн намын үнэнч фен (яагаад гэдгээ мэдэхгүй), хамтдаа бизнесээ босгосон ханиа миссээр сольсон баян бизнесмен (дурлал гэж тайлбарлах), шинэ загварын үнэтэй машин авахгүй л бол байж чаддаггүй хорхойтон, үнэтэй брэнд цүнхний фанат гээд маш олон нийгмийн үзэгдлүүдийг тайлбарлах боломжтой болж байгаа юм.

Одоо гарчгаа тайлбарлая.

Бид ил ухамсартаа үхлийн тухай бодохгүй гэж цээрлэх авч, бидний супер компьютероос ч хурдан далд ухамсарт үхлийн тухай байнга боловсруулалт хийгдэж, түүнээс айж байдаг. Мэдээж үхлийн анхны шинж тэмдэг бол хөгшрөлт юм. Үхэлтэй ил ухамсраараа тулж чаддаггүй, сэтгэлзүйн боловсрол тааруу хүн хөгшрөлтөөс зугтааж эхэлнэ. (би энд эрүүл амьдрах тухай яриагүй байна, тэр бол тусдаа сэдэв) Ингээд баруунд дунд насны синдром буюу middle age crisis гэгч зүйлд орно. 40 гараад гэнэт спорт машин авч унах, залуу эхнэртэй болох гэх мэт шинж тэмдгүүд байдаг байх нь. Мэдээж энэ бол эдийн засгийн хувьд боломжтой хүний гаргадаг үйлдэл.

Угтаа бол зарим баян хүмүүс илүү муу, муухай учраас залуу мисс авч ханиа хаядаг юм биш, тэд ердөө л эдийн засгийн хувьд боломжтой байгаа юм. Яг энэ үйлдлийг нь шүүмжилж барахгүй байгаа, ил ухамсартаа бол үнэхээр буруу гэж бодож байгаа арай тарчиг нэгэн нь хэрэв эдийн засгийн боломж нь гарвал яг л ижил үйлдлийг хийх магадлал тун өндөртэй.

Хүмүүс яагаад ховор чамин хөөрөг, үнэтэй машин, хаус, брэндэд тэмүүлдэг шалтгааныг бид ил ухамсраас хайгаад олохгүй. Далд ухамсарт л бий.

Далд ухамсарт чиглэсэн бизнесүүд хамгийн амжилттай болдог гээд би хэлчихье. Өнөөгийн францын LV брэнд гэхэд Хятад, Орос мэтийн хөгжиж буй орнуудын зах зээлээс мөнгийг уудалж байна. Монголд салбар нь нээгдээд азийн хамгийн өндөр борлуулалттай дэлгүүр болсон гээд яривал. Эдгээр бизнесүүдийн нэг нь БИТКОЙН юм. Биткойныхоо талаар ямар ч мэдлэггүй боловч үүнийг авчихсан хүмүүс дараа нь энэ үйлдлээ зөвтгөх гэж ямар агуу тайлбарууд бодож олж байгааг харахад хөгжилтэй.

Эдийн засагч нар бол далд ба ил ухамсрыг РАЦИОНАЛ ба ИРРАЦИОНАЛ сонголт гэх байдлаар нэрлэдэг. Америкийн төв банкийг 18 жил удирдсан домогт эдийн засагч Алан Грийнспан тэртээ Irrational Exuberance хэмээн уулга алдсан байдгийн зарим эдийн засагч нар санаж буй байх.

Далд ухамсар, ил ухамсар хоёр нь зөрөлдөөнтэй хүмүүс сэтгэлзүйн асуудалд орох нь элбэг. Үлгэрлэвэл Тансан ламын үлгэр (сармагчны хаан) мэт - далд ухамсраараа сайхан хүүхнийг хүсэж буй лам ил ухамсартаа маань уншиж өөрийн хүслийг дарах гэж оролдож буйтай ижил.

Одоогоос 500 орчим жилийн өмнө Хятадууд далд ба ил ухамсрын тэмцлийг ийнхүү дүрсэлж. Гэтэл өнөөгийн бид далд ухамсрын оршихуйг хэр мэддэг билээ.

Далд ухамсраа таньж сурах. Далд ухамсраа залж сурах гэдэг бол жинхэнэ гэгээрлийн шат юм даа...
Цааш дэлгэрүүлж бичих болно...

Ө.Ганзориг