Мэргэн ухаан гэж хүн мэдлэг туршлагадаа тулгуурлан буруу зөвийг таних буян нүглийг ялгах хувь хүний чадварын хэлнэ. Мэргэн ухааныг оросоор мудрость англиар wisdom гэнэ. Та амьдралд хөлгүй цэнхэр далай дээгүүр алхлаад гарсан чиг л Энэ нөхөр огт сэлж чаддаггүй юм штээ аргагүй ээ хэмээн атаархах нэгэн байхад сэлэх нь бүү хэл гишгэлээд гарахыг хараад бахархах нэгэн бас бий. Ухаарал үгүйд хорсол тээх, ухаан үгүйд мулгуу загнах, амгалан үгүйд айдаст автах, Үнэн үгүйд үхэл орших хүмүүн биеийг зөв замд нь хөтлөн оруулж авралд хүргэх авьяас чадал мэргэн ухаанд л бий.

Эртээ урьдын цагт Бурхан нэгэн сонгосон хөвүүнээ янзыг нь үзэж сорихдоо Чамд хаан ширээ эрх мэдэл алт мөнгө адуу мал авгай хүүхэд газар нутаг гээд юу дуртай хүссэн есөн хүслийг чинь өгье гэхэд хариуд нь Надад юу ч хэрэггүй ээ харин ганцхан мэргэн ухааныг л өгөөч хэмээн гуйн авч түүгээрээ дээрхи бүх зүйлийг ядах юмгүй олж энэ дэлхий дээрхи хамгийн цэцэн мэргэн хаанаар өдийг хүртэл өргөмжлөгдсөн түүхтэй. 

Ямартаа, нэг удаа манцуйтай жаахан хүүг минийх минийх хэмээн булаалдах хоёр эмэгтэй шат шатны шүүх дамжин маргалдсаар сүүлдээ энэхүү хааныхаа өмнө зарга мэдүүлэхээр ирэхэд хаантан Хэрвээ та хоёр чин шударгаар учраа олж чадахгүй бол би хүүгийг тань тэг дундуур нь та хоёрт хуваагаад өгье хэмээн хурц сэлмээ сугалан ухасхийхэд нэг нь Тэг тэг хэмээн хээвнэг бардам хэлэхэд харин нөгөө нь Хаантан минь энэ хүүг бүү алаач харин түүний оронд худлаа хэлсэн намайг цаазлаад энэ хүүг амьд үлдээгээд энэ эхэд нь өгөөч хэмээн өвдөг сөхрөн уйлан хайлан гуйхад суут цэцэн мэргэн хаан Хэн нь хэн бэ гэдгийг мэргэн ухаанаараа ядах юмгүй танин мэдэж өвдөг сөхрөн уйлах жинхэнэ эх болох тэр эмэгтэйд хүүгийг нь авч өгчээ.

Манай монголын түүхэнд Мандухай цэцэн хатнаас өгсүүлээд мэргэн ухаант хаад ноёд хатад эмс бишгүй л бичигдсэн байдаг. Нэг удаа хаантны  өргөөнд асар том тулган дээр адууны мах чанаж буй харц боол галч-тогооч, тогоотой махны сайхан үнэрт ходоод гэдэс нь хонхолзож хорхой нь хүрч өлсөхийн хирээр хааны нүдийг хариуллаа гэж санаад халуун тогоон дээр буцалж байсан адууны махнаас нэгэн хэсэг умс китааг улаан гараар ухасхийн шүүрч автал гай болж харамч хатан нь яах ийхийн зуургүй яг гаднаас орж ирэх тэр агшинд шаз халуунаар нь ханцуйндаа хийхийг харж амжсан хоймор суугаа цэцэн мэргэн ухаант хаан харц боолдоо хандан Гадаа гарч тэнгэрийн байдлыг ажихыг зарлигдахад тэрээр гэрийн гадаа баруун хойх нь гарч зогсон тэнгэр өөд залбиран Цэцэн ч хаан байна Цэлмэг ч тэнгэр байна Харам ч хатан байна Халуун ч китаа байна гэж хаандаа сонсогдохоор шүлэглэж ханцуйнаасаа умс китаагаа гарган үмхэлж байжээ.

Мэргэн ухаан нь түүнийг хайсан гуйсан хүн бүрт хаад ноёд харц ард ялгалгүй өгөгдөх бөгөөд жирийн бидний өдөр тутмын амьдралд ч мэргэн ухаан ус агаар мэт чухал байдаг. Нэг удаа дээд тооны шалгалтаас халшрах дөрвөн оюутан залуу санаатайгаар шалгалтандаа хоцрон ирэхдээ Багшаа, машины дугуй хагараад хэмээн худлаа хэлэн толгойгоо маажихад За яахав, тэгвэл та нараас маш амархан ганцхан асуулт асуугаад дүнгийг чинь тавья хэмээн тохиролцоод танхимынхаа дөрвөн буланд нэг нэгээр нь буруу харуулан суулгаад Аль дугуй нь хагарсан вэ? гэсэн цаасан дээрх ганц асуултанд хэн ч зөв хариулж чадсангүй дөрвүүлээ бараг дөрвөн янзын хариулт өгч бүдэрчээ.

Ганц хүү нь алс хол ашиг хонжоо хайгаад явсан насан өндөр болсон еврей хөгшин эр Би бүх хөрөнгөө зарц боолдоо гэрээслэн үлдээж байна. Харин миний хүү миний хөрөнгөөс ганцхан зүйл л сонгох эрхтэй гээд гэрээслэл бичин өөрийн боол зарцдаа үлдээгээд насан эцэслэжээ. Үүнд баярласан боол нь алс газар яваа хүүд нь аавынх нь өнгөрснийг дуулгаад гэрээслэлээ үзүүлэхэд хүү нь ирж эцгийгээ оршуулаад гэрээслэлийн дагуу эцгийн хөрөнгөөс ганцхан тэрхүү боолыг өөрийн өмчөө болгон сонгожээ. Энэ нь еврей хүний хүүдээ хэл дуулгаж ясаа бариулах эс тэгвээс хамаг хөрөнгийг нь аваад хэл сураггүй алга болох боолын муу үйлдлээс болгоомжлосон мэргэн ухаан бөгөөд ганцхан боолыг өмчөө болгон авснаар автоматаар боолын бүх өмч хөрөнгө мөн хүүгийнх нь болно гэсэн мэргэн ухааныг харц боол нь даанч ухаарсангүй.

Мэргэн ухаант хүний үг үйлдэл нь өрөөлийн нүдээр харахад буруу юм шиг ч боловч үнэмлэхүй утгаараа зөв л байдаг. Тухайлбал, мэдэмхийн дунд ичимхий байж идэмхийн дунд цатгалан царайлж дарганцарын дэргэд чавганцар аядаж дайсанцарын дэргэд явганцар харагдаж бусдын төлөө өөрийгөө зориулж буруутаны дунд өнчирч ганцаардахыг хэн хүсэх билээ, гэвч.

Манай нийгэмд ухаан санаа нь задгайрсан Баабар Цэнддоо гээд их сэтгэгч нар зөндөө бий. Цэнддоо бид бүүр далаад оны сургуулийн дотуур байранд талх маслоо хувааж идэж байсан гарууд. Бид хоёр хар багын явдлаа бурсан шигээ буу халж байх хооронд гаднаас миний танил мэдэмхий нэгэн орж ирээд яриа таслан дундуур орж ирээд л ядаж Цэнддоогийн сайн мэддэг улаан тарианы үеэс авхуулаад өнөөгийн нийгмийн болж бүтэхгүй байгаа бүхий л асуудлыг хольж хутган бүлт бүлт авахыг төсөөл дөө. Найз маань ч яахав юм үзэж нүд тайлсан хүний хувьд ичимхий царайлан дуулгавартайхан сонсож сонсож байснаа гараад явсны дараа энэ чинь нэг зүс үзсэн хүн байх чинь хэн билээ хэмээн мань эр асуухад яагаав нөгөө Төрийн шагналт их мэдэгч Цэнддоо шүү дээ гэтэл толгойгоо шаан ичиж зовсон тэр цагаас хойш ахиж мэдэмхийрэхээ болих нь ичимхий царайлснаараа нэг ч гэсэн хүнийг ухааруулж байгаа юм.

Идэмхийн дунд цатгалан царайлах гэдэг нь жишээлбэл, сонгуульд дэмжих нэрээр хэн нэгэн  хүмүүс хууль бус хандив өгөх ч юмуу, эсвэл Казиногийн хуулийг зүтгүүлж батлуулсаны шанд тарааж буй боодол боодол ногооноос өлөн нүдээр  гишүүд бүгд л хоёр хоёр мянган ногоон суйлаад байх ч юмуу, аль эсвэл ард түмний баялган дээр авилгалчид алалцах ч юмуу гэх мэтийн аливаа буруутануудын үйлдэлд өчүүхэн ч хутгалдалгүй, өнчирч ганцаардсан ч хамаагүй Үгүй ээ гэж хэлээд цатгалан царайлаад цайны газар саалийн үнээ Эрдэнэст толгодоос ч  холхон очоод зогсчих нь зөв.  Аливаа юмс үзэгдлийн буруу зөвийг таних чадвартай таны иймэрхүү үйлдэл бүхэн чинь ус чулууг илээхийн адил он цагийн аясаар олон хүмүүсийг шударга үнэний замаар шуудрахад тус дэм үлгэр жишээ болно.

ОУ-ын зэвсгийн шинжээч доктор хурандаа Доржпаламын Эрдэнэцогт