Мэдээж айлчлал сайхан боллоо. Муулсан магтсан зүйлс монголын нүүр номоор дүүрэн л байх шиг, гэхдээ алс холоос харан суугаа мэргэжлийн болох гэж ядаж байгаа хүний хувьд бусад айлчлалуудаас эрс ялгагдах хэд хэдэн онцлог зүйл байлаа гэж үзэж байна. Орчин үеийн гадаад харилцаанд хувь хүний буюу лидерийн гүйцэтгэх үүрэг урьд үеэс илүү өндөр болоод байгааг Трамп, Ким нарын уулзалтаар жишээ татан багш нар маань тайлбарлаж байсаныг үндэслэн энэ чиглэлээр дүгнэлт хийх гэж оролдлоо.

1. Эхний өдрийн илтгэл дээр (судалгаа биш санал бодол учраас албан ёсны нэрийг ашигласангүй) Ерөнхийлөгч маань 2 маш том санааг хэлсэн болтой. Эхнийх нь Монгол улс дэлхийн тэргүүлэх түүхэн гүрэн юмаа гэдгийг Хятадын цагаан хэрмээр жишээ аван маш сайхан хэлсэн явдал. Энэ үгийг монголчууд бид дотроо л яриад байдаг байсан болохоос ерөнхийлөгч шиг ингэж дэлхий нийтэд хэлж байсангүй. Энэ үг америкийн үзэгчдэд Мулан зэрэг кинонуудаар дамжаад аль хэдийнээ суусан байсан учраас шууд бас их дуртай хүлээж авах шиг боллоо. Учир нь өөрсдийгөө агуу гэж үздэг ард түмэн агуу ард түмэнтэй л харьцана. Нөгөө талдаа энэ үг Хятад улсыг гомдоосон юм огт байхгүй, учир нь хятадууд өөрсдөө хүртэл үүнийг хүлээн зөвшөөрдөг төдийгүй кинонууддаа ч энийг дүрслэн гаргадаг. Тийм учраас ерөнхийлөгчийн Цинши хуандигийн нэрийг дурдаж байгаад хэлсэн үг айлчлалын суурь дэвсгэр үг болж чадсан гэж бодож байна. Олон улсын харилцааны төрөл бүрийн хичээлүүд дээр нөгөө талынхаа анхаарлыг эерэгээр татах үг үйлдэл нь яриа хэлэлцээний уур амьсгалыг өөрчилж, амжилттай болоход нөлөөлдөг гэж заадаг нь энэ болтой. Мөн Хятад улстай эн зэрэгцэхүйц түүхтэй улс байдгийг америкчууд бараг л мэдэхгүй бөгөөд 200-хан жилийн түүхтэй төртэй, европын түүхийг дунд сургуульдаа үздэг америкчуудын хувьд энэ өгүүлбэр маш хүчтэй байсан төдийгүй монгол улсыг, монголчуудыг тодорхойлох тодорхойлолт болсон болох нь дараагийн өдөр ерөнхийлөгч Трамп, манай ерөнхийлөгчийг цагаан ордонд тосож авахдаа хэлсэн “тэмцэгч ард түмэн” гэдэг үгнээс шууд харагдаж байх шиг.

2. Эхний өдөр дурдагдсан дараагийн том санаа нь (албан бус эх сурвалжуудаас мэдээлэл авсан болохыг анхаарна уу) Клинтон ерөнхийлөгчийн тухай дурдсан явдал. Клинтон ерөнхийлөгч ба түүний гэр бүлийн сүүлийн жилүүдийн улс төрийн үйл ажиллагаа Трамп ерөнхийлөгчийн шууд эсрэг чиглэж ирсэн учраас ийнхүү түүний нэрийг дурдах нь АНУ-ын ерөнхийлөгчийн сэтгэлд эерэгээр тусах төдийгүй монгол улстай харьцах харилцаа нь сонгуулийн үйл ажиллагаанд ч эерэгээр нөлөөлж болохыг харуулсан ихээхэн том алхам болсон гэж бодогдлоо. Үүнтэй ижил төстэй алхамуудыг улс төрчид олон арван удаа хийж байсан бөгөөд үүний нэг жишээ нь Унгарын ерөнхий сайд Орбан Виктор 2017 оны 8 сард Трамп нэр дэвшигчийг ерөнхийлөгчийн сонгуульд дэмжиж байгаагаа урьдчилан мэдэгдсэний үндсэн дээр сонгуулийн ялалтынх нь дараа Америк-Унгар 2 улсын хэцүү байдалд ороод байсан харилцааг хэвийн түвшинд гаргаж ирсэн билээ. Ийнхүү ерөнхийлөгч маань Трамп ерөнхийлөгчтэй уулзаагүй байхдаа анхаарлын төвд орж, эерэг сэтгэгдэл төрүүлж чадсан, маш сайхан амжилттай мэдэгдлүүдийг хийсэн гэж бодогдож байна.

3. Мэдээлэл дутуугаас болоод тодорхой дүгнэлт хийх боломж тааруу байгаа ч тэр морь бэлэглэсэн явдал бас их эерэг мессеж болсон. Дипломат ёсны бэлэг сэлт нь утга учир төгс байх учиртай төдийгүй бэлэг өгөгчийн давуу талыг үзүүлсэн байх хэрэгтэй гэж заадаг, тэгвэл ерөнхийлөгч маань монгол морь бэлэглэсэнээр дээр дурдагдсан агуу түүхтэй, өв соёлоо хадгалан үлдсэн үндэстэн гэдгээ дахин нотолсон нь бэлгийн ач холбогдлыг улам өндөрт өргөж байна. Ач холбогдолтой болсоны баталгаа нь моринд өгсөн нэр, “ялалт” гэдэг нэр ямар ч тохиолдолд бэлэг, бэлэг өгсөн ард түмэн аль аль нь ихээхэн эерэг сэтгэгдэл төрүүлсэний баталгаа, магадгүй Трамп ерөнхийлөгч ирэх ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үр дүнг бэлэгдэн энэ нэрийг өгсөн ч юм билүү...  

4. Эдгээр урьдчилсан нөхцөлүүдийн үндсэн дээр 2 төрийн тэргүүний уулзалт сайхан боллоо. Дэлхийн хамгийн хүчирхэг гүрэнтэй стратегийн иж бүрэн түншлэлтэй улс хэр олон байдаг юм болдоо. (энэ тухай судалгаа хийнээ) Хэдэн жилийн өмнө манай экс ерөнхийлөгч гэнэт, хэнтэй ч зөвлөхгүйгээр “төвийг сахих бодлого” гэгчийг гаргаж ирээд дэлхий дахины амыг ангайлгаж, гайхшийг барж байсны дараа шинэ ерөнхийлөгч ийм гадаад бодлого явуулсанаар Монгол улсын гуравдагч хөршийн бодлого бусад улсуудаас сайшаал хүртэх нь дамжиггүй. Манай багш нар гуравдагч хөршийн бодлогыг ихэд сонирхдог юм. Одоо ОХУ, БНХАУ, АНУ гэсэн 3 тэргүүлэгч гүрэнтэй стратегийн түншлэлийн харилцаа бүхий Монгол улсын гадаад бодлого хамгийн зөв зам дээр байгаа төдийгүй, дэлхийн бусад улс орнуудад жишиг болж эхлэх болов уу.       

5. Уулзалтын үеэр урьдчилан тавьсан суурь дээрээ дөрөөлөн малын гаралтай бүтээгдэхүүний экспортын талаар ярилцсан нь энэ асуудал ажил хэрэг болох итгэлийг бий болгож байна. Ерөнхийлөгчийн зүгээс малын гаралтай бүтээгдэхүүний экспортын асуудлыг ярихдаа - ядуурлыг бууруулах, эмэгтэйчүүдийн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих гэсэн 2 үндсэн шалтгааныг дурдсан нь маш ухаалаг, цагаа, байраа олсон тайлбар болох шиг боллоо. Учир нь өнөөгийн дэлхий удирдагчдын зайлшгүй шийдвэрлэх шаардлагатай гэж үздэг асуудлуудын дунд энэ 2 асуудал маш том байр суурь эзэлдэг. Мөн уулзалтанд манай Их аварга Д.Дагвадорж маань оролцсон нь спортыг дипломат харилцааны нэг хэсэг болгон өргөнөөр ашиглаж буй өнөө үед өөрийн давуу талаа ашигласан ихээхэн ач холбогдолтой зүйл болсон төдийгүй, Трамп ерөнхийлөгчийн Японы айлчлалын үеэр сүмод хандуулж байсан сонирхлыг соргог ашигласан үр дүн бүхий арга хэмжээ болжээ. Үүний баталгаа нь 5 минут төлөвлөсөн уулзалт 40 минут болсон, мөн Трамп ерөнхийлөгч сүмогийн 4 аваргын талаар дурдсан, дахин дахин тэмцэгч ард түмэн гэдгийг онцолсон явдал байлаа. Маш богино хугацаанд ерөнхийлөгч маань дэлхий дахинд тэргүүлэгч гүрэн гэдгээрээ танигдсан Хятад, Япон 2 гүрэнтэй Монгол улс ихээхэн өвөрмөц хэлхээ холбоотой, зарим талаар тэднээс илүү гэдгээ харуулж чадсан чадварлаг дипломат алхам хийлээ. Браво...       

6. Уулзалтын үеэр ерөнхийлөгч маань Сибирьт учраад буй гамшгийн талаар ярьсан бололтой. Энэ нь хэд хэдэн шалтгаанаар маш амжилттай сэдэв болсон санагдаж байна. Хамгийн түрүүнд төрийн тэргүүнүүд уулзалдах үед байгаль орчны сэдвийг хэрхэн хөндөж байгаагаар нь тэдгээр уулзалтыг дүгнэж байдаг үүднээс харвал Монголын ерөнхийлөгч бүс нутгийн байгаль орчны асуудалд ихээхэн анхаарал хандуулдаг болохыг илэрхийлэн харууллаа. Дараагийн нэгэн чухал зүйл нь Монгол улс хоёр хөрштэйгээ бүх талын маш нарийн холбоо харилцаатай болохоо дахин нэгэн жишээгээр нотлон харуулснаар Хятад, Оростой холбоотой асуудлаар Монголыг заавал тооцож байх хэрэгтэй юм байна гэдэг ойлголтыг өгсөн чухал алхам боллоо. Мэдээж Путин ерөнхийлөгчийн нэрийг дурдсанаар сайн хөршийн харилцаатай төдийгүй удирдагчдын хүн хоорондын харилцаа сайн болохыг батлан харуулсан болов уу. Олон улсын харилцаанд хэдийчинээ өргөн хүрээнд ярилцаж, хэдийчинээ өргөн сэдэв хөндсөнөөр нь үнэлгээ өгдөг гэж багш нарын зааж байсны дагуу ерөнхийлөгч маань өөрийгөө олон улсын түвшингийн улс төрч, өмнөх ерөнхийлөгчөөс тохой илүү дипломатч гэдгээ харуулах шиг боллоо. Үүний баталгаа нь уулзалтын дараа Трамп ерөнхийлөгч Путин ерөнхийлөгчтэй утсаар ярьж, энэ тухай Путин ерөнхийлөгч дэлхий дахинд мэдэгдсэн явдал юм.          

Та саналаа өгвөл ихэд баярлах болно. Цаашлаад жижигхэн судалгаа болгон өргөжүүлж, нийтлэл, курсын ажил болгох санаатай байна.       

Б.Анударь