Хөнгөн үйлдвэрийн тоглогчид хавартай уралдан хөдөөг зорихоор зэхэж байна. Өвлийн гурван сар улирлын амралтаа эдэлсэн зарим үйлдвэр ирэх саруудад үүдээ нээснээр эх орон даяар эдийн засгийн идэвхжил сэргэдэг. Өнгөрсөн намрыг үнийн “цочир” өсөлттэй үдсэн ноос, ноолууран бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчдэд түүхий эдийнх нь ханш ирэх хавар хааш чиглэх нь хамгийн том асуулт болчихоод байгаа юм.

Малын тоо нь сүүлийн 30 орчим жил тасралтгүй өсөж, нэг хүнд ногдох малын тоо толгойгоор дэлхийд дээгүүрт бичигддэг Монгол Улсын үндэсний үйлдвэрлэгчид өнгөрсөн онд мал аж ахуйн таваарын огцом өсөлттэй нүүр тулсан. Сүүлийн жилүүдэд 500-1000 төгрөгт хэлбэлзэж байсан ноосны ханш өнгөрсөн намар 3500 төгрөг давж, галзуурав. Түүхий эдийн нөөц бэлтгэлийн оргил үе болох намрын саруудад таваарын ханш ийн өссөнд үйлдвэрлэгчид хэсэгтээ сандарлаа. Ноосноос гадна ноолуурын үнэ ч өндөр өсчээ. Хэдийгээр ноос шиг хэд дахин өсчихөөгүй ч 2017 оныхтой харьцуулахад 30 хувиар нэмэгдсэн.

НООС

Ноосны үнэ мал аж ахуйн таваарын “Эмээлт” захад 3500 төгрөг давсан бол хөдөө аж ахуйн биржид цагаан өнгөтэй, угааж, бэлтгэсэн тус түүхий эдийн ханш өнгөрсөн оны сүүлчээр 5530 төгрөгт хүрчээ. Үнэ ийн өссөнөөс дотоодын үйлдвэрлэгчид түүхий эдийн нөөцөө өнгөрсөн намар тааруу бэлтгэсэн байна.

Одоогоор үйлдвэрлэлд шууд ашиглах, угааж, бэлтгэсэн ноосны үнэ килограмм нь 28 мянган төгрөгт хүрээд байгаа аж. Ийм үнээр ноосоо худалдаж авчихаад, ноосон хөнжил зэрэг их хэмжээний түүхий эд шаарддаг бүтээгдэхүүнийг хэдэн төгрөгөөр зах зээлд нийлүүлэх вэ гэдэг гол асуудал болж байна. Ер нь ноосон бүтээгдэхүүний олон үйлдвэр нөөцийн дутагдалтай нүүр тулсан. Малчид хониныхоо ноосыг хяргаж эхлэх буюу ирэх зургадугаар сар хүртэл үйлдвэрлэлээ хэрхэн торгоохоо мэдэхгүй буйгаа “хос сүлжээ” компаниас мэдээлэв.

Уг нь төр засгаас дотоодын үйлдвэрлэлээ дэмжиж, малчдын орлогыг дээшлүүлэхийн тулд төсвийн мөнгөнөөс урамшуулал хүртэл олгодог. Энэ онд ноосны урамшуулалд 22.6 тэрбум төгрөг олгохоор 2019 оны төсөвт тусгасан юм.

Манай улс жилд 33 орчим мянган тонн ноос авч, 60 гаруй хувийг нь угааж, боловсруулан, хоёр хөрш рүү экспортолдог байна. Үлдсэн нь дотоодын үйлдвэрлэгчдэд ногддог. Гэтэл түүхий эдийн нийт нийлүүлэлтийн талд нь ч хүрдэггүй дотоодын үлдэгдэл нөөцөөс гадаадын тоглогчид үнэ цохин худалдан авах болсноор үнийн өрсөлдөөн ширүүсэж, үндэсний үйлдвэрлэгчид ханшийн өсөлтийн хөлд чирэгджээ. Ноосны ханш өссөн нь малчдын орлогыг дэмжих ч үндэсний үйлдвэрлэгчид болон худалдан авагчдад багагүй дарамт болж буйг бизнес эрхлэгчид учирлаж байна.

Хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарын гол түүхий эд болох ноосны ханш ийн өссөн бол адууны шир 13.5 мянган төгрөг, хонины ноостой нэхийний үнэ 1400 төгрөг буюу харьцангуй тогтвортой байна.

• Үнэ ийн өссөнөөс дотоодын үйлдвэрлэгчид түүхий эдийн нөөцөө өнгөрсөн намар тааруу бэлтгэсэн байна. 

• Одоогоор үйлдвэрлэлд шууд ашиглах, угааж, бэлтгэсэн ноосны үнэ килограмм нь 28 мянган төгрөгт хүрээд байгаа аж. 

• Оёмол сүлжмэл эдлэлийг химийн гаралтай түүхий эдээр орлуулахын хэрээр дэлхий даяар байгалийн гаралтай ноос, ноолууран бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ хийгээд эрэлт эрс нэмэгджээ.

НООЛУУР

Ямааны ноолуурын ханш Улаанбаатар хотод 90 мянган төгрөгт хүрснийг статистикийн байгууллагаас мэдээлэв. Харин орон нутагт дунджаар 60-85 мянган төгрөгийн үнэтэй байна. Ноолуурын ханш нийт нутагт 2017 оныхоос даруй 20-30 хувиар өсчээ. Тухайлбал, Дундговь аймагт өнгөрсөн жилийн өдийд ноолуурын ханш килограмм нь 65 мянган төгрөгтэй тэнцэж байсан бол ойрын өдрүүдэд 85 мянган төгрөг хүрчээ.

Гэтэл мөдхөн эхлэх гэж буй сар шинийн дараагаас ноолууран бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид түүхий эдээ бэлтгэж эхэлнэ. Түүхий эд бэлтгэхэд эргэлтийн хөрөнгө жил бүр дутагддаг. Маш том хэмжээний санхүүжилт хэрэгтэйгээс гадна бүтэн жилийн түүхий эдийн хэрэгцээг жилд ганцхан удаа бэлтгэдэг учраас багагүй санхүүжилт шаарддаг хэмээн үйлдвэрлэгчид хэлсэн юм. “Энэ онд түүхий эдийн үнийн өрсөлдөөн ширүүсэхээр байна. Энэ нь үйлдвэрлэлд нөлөөлөх байх” хэмээн ноолууран бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч “Блю скай кашимер” компанийн үйлдвэр, удирдлага хариуцсан захирал Л.Одгэрэл мэдээлсэн юм.

$50 VS $200-300

Түүхий эдийн үнэ өсөх нь малчдын хувьд зол ч үйлдвэрлэгчдэд зовлон болж буй нь энэ. Төр зах зээлд хүчээр гар дүрж, түүхий эдийн ханшаа буулгахыг малчдаас шаардах боломжгүй. Гэхдээ түүхий эдийн ханган нийлүүлэлтийн оновчтой бөгөөд тасралтгүй сүлжээг бий болгох замаар үндэсний үйлдвэрлэлээ дэмжих нь төрийн нэг үүрэг. Тиймээс төрийн үл үзэгдэгч гарын үүрэг, ухаалаг, оновчтой зохицуулалт хэрэгтэйг салбарынхан учирлаж байна.

Уул уурхайн бус үйлдвэрлэлийг дэмжихээ амласан албаныхнаас энэ талаар тодрууллаа. Энэ онд үйлдвэрлэгчдийн толгойн өвчин болдог эргэлтийн хөрөнгийг шийдэхээр ажиллаж буйгаа  салбарын яамнаас мэдээлэв.

“Ноолуур” хөтөлбөрийн хүрээнд хөгжлийн банкнаас 300 тэрбум төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийг түүхий эд бэлтгэлээс өмнө буюу энэ оны хоёр, гуравдугаар сард үйлдвэрлэгчдэд олгохоор ажиллаж байгаа аж. Гэхдээ хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн яам болон хөгжлийн банк хүссэн үйлдвэр бүрт олгохгүй. Харин нэмүү өртгийг эх орондоо шингээх зорилготой буюу түүхий эдээ самнахаас дээш шатанд боловсруулдаг аж ахуйн нэгжүүдэд олгохоор зорьж буйг салбарын яамны хөнгөн үйлдвэрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газраас мэдээллээ. Мөн Азийн хөгжлийн банкны хөнгөлөлттэй зээлийг ноолуураас гадна хөнгөн үйлдвэрийн бусад салбарынханд олгох юм байна. Ийнхүү эргэлтийн хөрөнгийг үйлдвэрлэгчдээ дэмжих хөшүүрэг болгохоор Засгийн газар зорьж байгаа аж.

Харин түүхий эдийн ханш зах зээлийн зарчмаар эрэлтийг даган өндийж байна. Санхүүгийн өндөр чадамжтай урд хөршийн тоглогчид дотоодын үйлдвэрлэгчидтэй уралдан ноос, ноолуур худалдан авч, түүхийгээр нь хилийн чанад руу нийлүүлж буйг үйлдвэрлэгчид хэлэв.

Дэлхийн худалдааны байгууллагын гишүүн орны хувьд Монгол Улс түүхий эдийн энэ урсгалыг хүчээр зогсоох боломжгүй. Гэхдээ килограмм ноолуураа 50 хүрэхгүй ам.доллараар түүхийгээр экспортолсоор байх уу. Эсвэл дотооддоо ноолууран цамц үйлдвэрлээд, гадаад зах зээлд 200-300 ам.доллараар борлуулах уу гэдэг асуулт үлдэж байгаа юм. Багаар бодоход 150 ам.долларын нэмүү өртгийг Монголд шингээхийн тулд манай улс ч зарим арга хэрэгслийг ашиглахаас аргагүй. Олон улс энэ төрлийн урсгалыг тарифын болон тарифын бус аргаар зохицуулж, экспорт болон дотоодын үйлдвэрлэлийнхээ тэнцвэрийг хангадаг байна.

Ялангуяа, төр ноос ноолуурын салбарт их хэмжээний санхүүгийн дэмжлэг үзүүлчихсэн, АНУ зэрэг ирээдүйтэй зах зээлд хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр экспорт хийхээр хэлэлцэж эхэлсэн энэ үед түүхий эдээс үүдэн төлөвлөгөөгөө нураачихвал дэндүү харамсалтай. Цаашлаад оёмол, сүлжмэл эдлэлийг химийн гаралтай түүхий эдээр орлуулахын хэрээр дэлхий даяар байгалийн гаралтай ноос, ноолууран бүтээгдэхүүний үнэ цэнэ хийгээд эрэлт эрс нэмэгджээ. Дэлхий хүртэл монгол ноос ноолуурт боломж дэлгэж байхад бид арга чаргаа ашиглах нь зүйн хэрэг биш гэж үү.