Чингэлтэй дүүргийн иргэн Т.Ганболд 15 жил жолоо барьж буй нэгэн. Тэрээр замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчин эгнээ байр сольж яваад машин шүргэчихжээ. Сүйдтэй осол биш ч хоёр машины хажуу тал нэлээд хонхойсон байна. Нөгөө машины эзэмшигч эмэгтэй цагдаа дуудахаар утсаа оролдох зуур Т.Ганболд зохицох санал тавьж гуйж гувшиж эхлэв. Хэрэв цагдаа ирвэл 100 мянгаар торгуулиад зогсохгүй эрхийн онооны талыг нь хасах учир царайчилж буй нь тэр. Түүнд жолоочийн албан журмын даатгалын компанитай байгуулсан бичгийн цаасны хэмжээтэй гэрээ бий боловч ялгаагүй цагдаад мэдэгдэх хэрэг гарах тул хохирогч талаа “панаалдахаас” өөр аргагүй байдалд оржээ. Уг нь даатгалаа дуудаад хохирогчийн төлбөрийг гаргуулахаар тохиролцоод салчих газар шүү дээ. Гэвч замын цагдаад торгуулж, оноо хасуулахгүйн тулд машиныг нь мөргөсөн жолоочдоо 150 мянган төгрөг өгчээ.

Яг Т.Ганболдын адил хуулийн цоорхой, овжин компаниудын золиос болж яваа мянга мянган жолооч бий. Монгол улсын хэмжээнд 650 мянга гаруй жолооч албан журмын даатгал хийлгэжээ. Үүний цаана хоёр сая шахам жолооч давхар албан журмын даатгал хийлгэсэн гэсэн тоон баримт байдаг. Өрх бүр автомашинтай болсон өнөө үед жолоочийн албан журмын даатгал, жолооны эрхтэй холбоотой сэдэв бүгдийн анхаарлын төвд байгаа нь ойлгомжтой. Сүүлийн үед даатгалын компани осол гаргасан жолоочоос цагдаагийн тодорхойлолт шаарддаг байдал буурах нь байтугай улам нэмэгдсэн хэмээн иргэд гомдоллодог. осол гаргасан жолоочийг Зөрчлийн тухай хуулиар 100 мянган төгрөгөөр торгож, эрхийн 10 онооны тавыг нь хасаж шийтгэдэг болсноос улбаатай энэ гажуудал жолооч нарыг хохироож, даатгалын компанийн ашиг орлогыг зузааруулсаар байгаа юм. Осол гаргасан жолооч цагдаа дуудаж, зөрчлийн хуудас гардаад зогсохгүй таван оноогоо хасуулсны оронд хувиасаа мөнгө гаргаж эрсдлээ үүрэх хэлбэрийг сонгохоос аргагүй байдалд орсоор байгаа.

Осол гаргасан бол цагдаа дуудалгүй даатгалаар хохирлоо шийдүүлэх боломжтой

Уг нь энэ асуудлыг шийдвэрлэхээр өнгөрсөн дөрөвдүгээр сард ХЗДХЯ, Санхүүгийн зохицуулах хороо, ЗЦА хамтран даатгалын компаниудтай тохироо хийсэн. Хүний амь нас, эрүүл мэнд хохироогүй, ослын буруутныг тодорхойлох маргаан үүсээгүй тохиолдолд заавал цагдаагийн хяналт, тодорхойлолт шаардахгүйгээр даатгал олгоод явах тохиролцоонд хүрсэн юм. Гэтэл энэ тохироо хяналт тавих эзэнгүйгээс өнөөг хүртэл ажил хэрэг болж чадаагүй л байна. Улсын хэмжээнд даатгалын үйлчилгээ үзүүлэгч 15 компани жолоочид учирсан санхүүгийн асуудлыг шийдвэрлэхээр сүүлийн хоёр жилд зөвхөн хувь хүнээс 35.2 тэрбум төгрөгийн хураамж авчээ. Харин нөхөн төлбөрт сүүлийн хоёр жилд 17.4 тэрбум төгрөг олгосон байна. Тухайлбал, 2016 онд даатгалын компаниуд жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгалаар 26.6 тэрбум төгрөгийн хураамжийн орлого олж, 53.4 хувийг нь нөхөн төлбөрт буцаан олгосон байна. Харин 2017 онд 29 тэрбум төгрөгийг жолооч нараас авч, 51.3 хувийг буцаан олгоод байгаа юм. Зөвхөн суудлын автомашины “B” ангиллын тээврийн хэрэгсэлд 514.9 мянган гэрээ байгуулж, 22.4 тэрбум төгрөгийн хураамжийн орлого олжээ.

Гэтэл 2017 онд Замын цагдаагийн газарт ослын 36591 дуудлага ирсэн байна. Харин даатгалын үйлчилгээ аваагүй даатгуулагч 7809 бүртгэгджээ. Олон жолооч Зөрчлийн тухай хууль, даатгалын компанийн хүнд суртлаас жийрхэж бэлэн мөнгөөрөө шатсаныг энэ тоо илтгэж байна. Жолоочийн эрх ашгийг хамгаалж, санхүүгийн эрсдэлийг нь шийдвэрлэх ёстой эдгээр компаниуд зургаан жилийн хугацаанд ядаж орон нутаг дахь үйлчилгээгээ сайжруулах нэг ч алхам хийсэнгүй. Ашгийн төлөө ийн улайрахдаа даатгуулагчаа дарамталсан хэвээр байгаа нь харамсалтай. Ямар сайндаа тохиролцоо хийгээд бүтэхгүй болохоор Замын хөдөлгөөний шинэчилсэн дүрэмд тусгаж байхав дээ. Ирэх сарын 1-нээс хэрэгжих тус шинэчилсэн дүрмийн 3.6-д жолооч зам тээврийн осол гаргасан бол заавал цагдаа дуудахгүйгээр даатгалаар хохирлоо шийдүүлэх боломжтой гэж заасан тухай Тээврийн цагдаагийн албаны мэргэжилтэн М.Мөнхгэрэл хэлж байна. Аман тохироо бус цаасан дээр албан ёсоор бууж байгаа хойно жолооч нарыг элэг барьдаг байдал тодорхой хэмжээгээр буурах байх. Гэхдээ асуудлыг нэг талд нь шийдэх оновчтой хувилбар энэ биш. Зөрчлийн хуулийн торгодог, шийтгэдэг заалт байгаа цагт даатгалын компаниуд хуулийн тэр заалтаар далимдуулахаа өөрийн сайн дураар зогсооно гэж тооцох нь бас л эндүүрэл. Мөнгө олох нөхцөл нь бэлээхэн байхад боломжийг алдах бизнес гэж байхгүй.

Тиймээс үүнийг хуулийн хүрээнд шийдвэрлэж, хариуцлагыг тодорхойлж байж нэг талдаа гарах учиртай. Гэтэл иргэдийг нь улайм цайм доромжлоод, хэлэлцэж тохирсноосоо буцаж, илэрхий ашгийн төлөө улайрч байгаа даатгалын компаниудтай хариуцлага тооцох механизм одоогоор алга. Жолоочийн хариуцлагын албан журмын даатгалыг дэлхийн 165 оронд хэрэглэж байгаа. Манайх ч олон улсын стандартад нийцсэн үйлчилгээ нэвтрүүлэхийн тулд энэ хуулийг баталсан. Харамсалтай нь хариуцлагын тогтолцоог тодорхой зааж өгөөгүйн дээр хувийн компаниар даатгалын үйлчилгээг хийлгэх болсон нь жолооч нарыг бухимдуулах нөхцөл бий болгосон гэж албаны хүн хэлж байна. Манайхаас бусад ихэнх оронд төрийн бус байгууллага энэ төрлийн даатгалын үйлчилгээг үзүүлэх зохицуулалттай байдаг. Тухайлбал, ОХУ, Япон, БНСУ, ХБНГУ гээд олон орон ашгийн бус байгууллагад төрийн үүргийг шилжүүлжээ. Ашиг орлогын төлөө хөөцөлдөхгүй учраас жолооч нарын эрх ашгийн төлөө гэсэн зорилго тэнд хэрэгждэг гэсэн үг. Манайд уг нь “Жолооч нарын эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэг” гэдэг нэртэй зарим нэг төсөл хэрэгжүүлдэг байгууллага байдаг юм билээ. Тэд ил гараад чангахан шиг дуугарвал нэг сая гаруй жолооч хоолой нэмэн түрэхэд энэ байтугай бэрхшээлийг арилгах боломж бэлэн л санж. Даанч үүрэг зорилгоосоо хазайсан дорой нийгэмлэг жолооч нарын эрхийг хамгаалж чадахгүй, даатгалын компаниудын өмнө бөхөлзсөөр байна.